Prof. Dr. Bekir Topaloglu
GRUAJA NĖ ISLAM
Xhenneti gjendet nėn kėmbėt e nėnės...
Muhammedi a.s.
Shpirtit tė gjyshit dhe mėsuesit tim,
Muhammed Hanefi Kutluošlu
Zoti e mėshiroftė
Kėtė hutbe nė vitin 632 pas Isait a.s., i Dėrguari
i fundit, Muhammedi a.s. pas falėnderimit dhe lėvdatės qė ia bėri Zotit, pranė
rreth njėqind mijė muslimanėve tha:
Njerėz!
Dėgjoni mirė fjalėn time! Nuk e dij, ndoshta
me ju nuk do tė takohem mė deri nė amshim. Njerėz sa e shenjt ėshtė kjo ditė, sa
i shenjt ėshtė ky muaj, sa fatlum ėshtė ky qytet (Mekka), aq janė tė shenjtė
edhe shpirtėrat tuaj, pasuria dhe nderi juaj qė, gjithsesi janė tė ruajtur nga
tė gjitha agresionet.
Ashabė!
Nesėr do tė takoheni me Zotin tuaj dhe do tė
pėrgjigjeni pėr tė gjitha sjelljet dhe qėndrimet tuaja. Pas meje mos u ktheni
nė rrugėt e gabueshme qė tė mos therreni me njėri tjetrin. Kėtė emanet (porosi
tė fundit) ju tė pranishmit ua pėrcillni atyre qė nuk janė tė pranishėm kėtu.
Ėshtė e mundur qė fjalėt e mia ti kuptojė mė mirė ai tė cilit i janė
pėrcjellur se sa ai qė gjendet kėtu.
Ashabė!
Kush ėshtė duke ruajtur ndonjė emanet, le
tia kthejė pronarit tė tij. Tė gjitha fajdet janė asgjėsuar dhe janė hedhur.
Por bazėn e borxhit duhet larė. Sduhet as tė bėni zullum e as tu kthehet ai.
Me urdhėr tė Zotit, fajdeja tani nė ėshtė e ndaluar. Kėtė zakon tė keq i
ngelur nga koha e xhahilijetit (koha paraislamike, koha e injorancės) e hedh si
zakon tė keq. Fajden e parė qė po e hedh ėshtė ajo e Abbasit, tė birit tė
Abdulmutalibit (xhaxhait tim).
Ashabė!
Gjakmarrja e kohės sė xhahilijetit ėshtė
zhdukur totalisht. Gjakmarrja e parė qė po e zhduki ėshtė gjakmarrja e
Rebijes, nipit tė Abdulmutalibit.
Njerėz!
Sot djalli nė tokat tuaja pėrgjithmonė e ka
humbur fuqinė e ndikimit dhe tė mbizotėrimit ndaj jush. Por, pėrpos kėtyre
gjėrave qė ndalova, ju, po u pajtuat me djallin pėr disa punė qė ju duken se
janė imtėsira, edhe mė do ta kėnaqni atė. Edhe nga kėto duhet ta ruani besimin
dhe duhet tė frikėsoheni.
Njerėz!
Do tu porositja tė keni parasysh tė drejtat
e gruas dhe frikėn ndaj Zotit. Ju i morėt gratė si emanet nga Zoti. Nderin dhe
pastėrtinė shpirtėrore i pranuat nė emėr tė All-llahut xh.sh.
Ju keni tė drejta ndaj grave e edhe ato kanė
tė drejta ndaj juve. Tė drejtat qė keni ju ndaj grave janė qė, ato tė mos
lejojnė qė askush qė nuk u pėlqen tua prishė ēerdhen. E, nėse ajo pranon dikė
nė shtėpinė tuaj qė nuk u pėlqen, ato mund ti detyroni tė heqin dorė nga kjo
gjė, madje edhe me njė tė rrahur tė vogėl. E drejta e gruas ndaj jush ėshtė qė
ti siguroni legalisht me ushqim dhe veshmbathje.
Besimtarė!
Po u lė njė emanet tė atillė qė kur ta
pėrqafoni nuk do tė ngatėrroheni fare. Ėshtė ky Kurani, Libri i All-llahut.
Besimtarė! Dėgjoni dhe mbani mirė nė mend
fjalėn time! Muslimani ėshtė vėlla me muslimanin. Kėshtu, tė gjithė muslimanėt
janė vėllezėr. Askujt nuk i lejohet ta sulmojė tė drejtėn e bashkbesimtarit
tuaj. Vetėm nėse ai vetė lejon njė gjė tė tillė, me dėshirė tė veten.
Ashabė!
Mos e mundoni as veten. Keni obligime edhe
ndaj vetes.
Njerėz!
All-llahu i Lartėsuar, secilit bartės tė tė
drejtave, i ka dhėnė tė drejta nė Kuran. Trashėgimtarit, nuk ėshtė e nevojshme
ti leni testament. Nė shtratin e kujt ka lindur fėmija, atij i takon. Ai qė
fiton fėmijė nga marrėdhėniet jasht kurore, i mirret e drejta e pėrvetėsimit tė
fėmijės. Ata bastardhues qė thonė se nuk janė tė babait tė vet ose ai
bukėpėrmbysės qė veē zotėrisė sė vet i pėrulet edhe dikujt tjetėr, le ta gjejė
mallkimi i Zotit, zemrimi i melekėve dhe pėrbuzja e tė gjithė muslimanėve. Zoti
spranon nga njerėzit e tillė as falje, as tė jenė gjykues dhe as tė jenė
dėshmitarė.
Njerėz!
Zoti ėshtė njė. Edhe babai juaj ėshtė njė. Tė
gjithė jeni bij tė Ademit. E Ademi ėshtė krijuar nga dheu. Para Zotit ėshtė mė
i ēmueshėm ai qė ēmon mė shumė. Arabi nuk ka asnjė prioritet nga joarabi,
pėrveē masės sė respektit ndaj Zotit. Njerėz! Nesėr do tu pyesin pėr mua. Ēka
do tė thoni?
-Se nubuvetin (pejgamberinė) e Zotit e ēove
nė vend, se e kreve dėtyrėn tėnde, se na kėshillove dhe na le emanet. Kėshtu
do tė dėshmojmė (para Zotit).
Pastaj Muhammedi a.s. ngriti kah qielli
gishtin tregues tė bekuar, mė pastaj duke e lėshuar nga tė tubuarit tha:
-Jij dėshmitar o Zot! Jij dėshmitar o Zot!
Jij dėshmitar o Zot!
Shekujve tė fundit nė botė ka ndryshuar
shumėēka. Shumė ēėshtje nuk janė pėrmendur fare nė tė kaluarėn ose, sė paku,
nuk u ėshtė dhėnė hapėsirė e duhur, ndėrsa sot janė me rėndėsi, relevante dha
janė ēėshtje komplekse. Pėr zgjidhjen e ēėshtjeve tė kėtilla, religjionet dhe
sistemet shoqėrore kanė zhvilluar dhe kanė shtruar ide tė ndryshme dhe kanė
bėrė analiza sipas botėkuptimeve tė tyre. Njėra ndėr to ėshtė edhe ēėshtja e
gruas.
Nė temėn gruaja dhe e drejta e saj, nė fillim
nė Perėndim, u hap njė betejė e vėrtetė. Nė Evropė, sipas masave tė zhvillimit
ideor, nė lėmin e tė drejtave njerėzore dhe parimeve tjera, ėshtė thėnė dhe
shkruar shumė. Nė anėn tjetėr, nė Lindje dhe nė vendet islamike, pa marrė
parasysh tė drejtat qė Islami u jep femrave, ky fajėsohet pėr shkak tė disa,
mungesave dhe vlerėsimeve tė gabueshme. Ndaj, filloi njė luftė e njėjtė si
nė Evropė. Nė realitet gjendja nė vendet islamike ndryshonte nga ajo nė Evropė.
Por, sėmundja e imitimit tė ēfarėdo lėvizjeje nė Evropė imituesve u pengoi tė
vėrejnė ndryshimet midis tyre.
As sot nuk ėshtė zgjidhur ēėshtja e gruas.
Ndaj, pėr kėtė thuhet e shkruhet shumė edhe nė Perėndim edhe nė Lindje. Nuk
ėshtė shkruar asnjė vepėr nė gjuhėn turqishte qė na e ndriēon kuptimin objektiv
tė Islamit, lidhur me kėtė ēėshtje. Rinia e sotme intelektuale qė shumė pak
ėshtė e informuar me ēėshtjen e Islamit, tė vetmin informim mund ta marrin nga
veprat jo objektive tė Perėndimit, ku kanė vėshtirėsi tė mėdha tė gjejnė
realitetin nė temėn: E drejta e gruas nė Islam.
Ja lexues tė respektuar, veprėn qė keni nė
dorė, e shkrova sa pėr tė plotėsuar njė nevojė tė tillė. Tema kryesore e
veprės ėshtė mėnyra e kuptimit tė ēėshtjes sė gruas nė Islam dhe tė drejtat qė
Islami ia jep asaj. Pėrveē kėsaj, veēanėrisht nė kohėn e tė Dėrguarit a.s. dhe
tė tė katėr halifėve, pėrfshin edhe temėn lidhur me ēėshtjen e gruas nė vendet
e sotshme tė Lindjes dhe tė Perėndimit, si dhe gjendjen paraislamike nė
siujdhesėn e Arabisė dhe nė vendet tjera tė botės.
Nė pėrpilimin e kėsaj vepre janė marrė edhe citate
nga librat e shenjtė tė kohės paraislamike. Kėshtu na u dha mundėsia tė bėjmė
krahasime dhe ti shqyrtojmė gjykimet e pranishme nė librat religjioze tė
Perėndimit, qė kanė ndikuar thellė dhe kanė bėrė kritika tė ashpra nė lidhje me
ēėshtjen e gruas nė vendet islamike. Kur iu rrekėm kėsaj teme, gjithnjė kishim
parasysh parimin qė, realitetin tė mos e vlerėsojmė me masat njerėzore, por
njerėzit ti vlerėsojmė me masėn e sė vėrtetės. Dhe, duke u nisur nga ky
parim, u mbėshtetėm nė burimet themelore tė Islamit, qė janė Kurani Famėlartė
dhe Sunneti. Kėshtu tė gjitha ajetet qė kanė tė bėjnė me gruan, i nxorrėm nga
Kurani. E, duke i krahasuar tė gjithė hadithet lidhur me gruan, dėshiruam tė
japim njė kuptim mė tė plotė pėr Islamin. U konsultuam me juristėt islamikė
pėr argumentet e Kuranit dhe sunnetit, dhe kur morrėn mendimet e tyre tė
mbėshtetura nė argumente, duke i pasė parasysh tė gjitha sektet e njohura,
zgjodhėm faktet tė cilėt na u dukėn mė bindėse. U ikėm disa ideve personale qė
skishin mbėshtetje nė shpjegimin e komenteve dhe zgjidhjen e ideve, nė mėnyrė
qė deri nė maksimum tė ruajmė objektivitetin shkencor.
Burimet qė shfrytėzuam nė kėtė vepėr janė
shpjeguar nė fusnota ndėrsa titujt e plotė janė dhėnė nė fund tė librit. Nuk
kishim qėllim ti vėrtetojmė realitetet shkencore e religjioze, dhe nuk iu
dha vend asnjė qėndrimi pėrveē atij tė ehlisunnetit (atyre qė pasojnė
sunnetin). Pėr tė gjitha vėrejtjet dhe kritikat qė mund ti bėhen kėsaj vepre
lidhur me ēėshtjet e komplikuara qė ngėrthen libri, qė mė parė u falėnderohemi.
Zoti ynė, na bėn qė tė jemi tė gėzuar me
(punėn) e grave tona dhe pasardhėsve tanė, e neve na bėn shembull pėr tė
devotshmit.
Prof. Dr. Bekir Topalošlu
Universiteti Marmara
Fakulteti Teologjik
Stamboll
HYRJE
Se askush nuk bart peshėn e (mėkatit) tjetrit. Dhe se njeriut nuk i
takon tjetėr vetėm se ajo qė ka punuar.*
Sipas Biblės krijimi i nėnės Havė ndodhi
kėshtu:
Atėherė Zoti, Perėndi e vuri njeriun nė njė
gjumė tė rėndė. Gjatė gjumit i nxorri njė brinjė dhe vendin e saj e mbushi me
mish. Nga brinja qė i mori njeriut, Zoti Perėndi bėri gruan dhe ia solli
njeriut. Kur e pa njeriu, tha: Mė nė fund ja njė tjetėr nga gjinia ime -
eshtra e nxjerrur nga eshtra ime dhe mishi i nxjerrė nga mishi im. Grua e ka
emrin sepse nga njeriu doli.
Nė Dhiatėn e Vjetėr, (Zanafilla: 3), nga
druri i ndaluar i Xhennetit, gjarpėri e detyroi Havėn ta lėshojė rrugėn (e
drejtė). Sė pari Hava, pastaj me insistimin e saj, Ademi hėngrėn nga pema e
ndaluar. Dhe nė freskun e ditės, duke shėtitur nėpėr kopsht, kur dėgjuan zėrin
e All-llahut, Ademi dhe gruaja e tij, u fshehėn ndėrmjet drunjėve tė kopshtit,
duke i ikur ballafaqimit me Zotin. Kur e pyeti Zoti Ademin pėrse hėngri fruta
nga druri i ndaluar, ai tha: Gruaja qė ma fale si shoqe, mė dha (frute) nga
ky dru dhe unė i hėngra. Atėherė All-llahu iu drejtua Havės: Do ti
shtoj mundimet e shtatzanisė, me mund do tė lindėsh fėmijė dhe do tė jesh e
lidhur me burrin tėnd, e ai do tė ketė pushtet ndaj teje-E Ademit i tha:
Pasi e dėgjove gruan edhe pse tė urdhėrova tė mos hash nga druri i ndaluar, ti
hėngre, prej sot ėshtė e mallkuar toka pėr shkakun tėnd...
Fajin qė Bibla ia ngarkoi sė pari Havės e
pėrmes saj Ademit, si mėkate tė prindėrve tė parė, sipas besimit tė tyre nga tė
gjitha anėt bartet prej gjenerate nė gjeneratė. Pėr kėtė arsye tė gjitha gratė
e botės janė tė njollosura dhe tė gabueshme.
Ajeti nga Kurani Famėlartė qė flet pėr
krijimin e gruas ėshtė si vijon:
O ju njerėz, ! Keni frikė Zotin tuaj qė ju
ka krijuar prej njė veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palėn (shoqen) e tij, e prej
atyre dyve u shtuan shumė burra e gra. Dhe keni frikė All-llahun nė emėr tė
Cilit pėrbetoheni... !
Nė hadithin e Pejgamberit a.s. ėshtė thėnė:
Dėgjoni porosinė time, ndaj grave bėjuni tė
kujdesshėm, sepse ato janė tė krijuara nga brinjtė. Briri anėn mė tė lakuar e
ka pjesėn e epėrme. Po deshe ta drejtosh, ai do tė thyhet, e po e le ashtu siē
ėshtė, do tė ngelė i lakuar. Dėgjojeni pra porosinė time pėr gratė!
Hadithi i lartpėrmendur flet pėr atė se
gruaja sipas natyrės ėshtė nervoze dhe si e tillė ajo nuk mund tu pėrgjigjet
tė gjitha kėrkesave tė burrit. Pėr kėtė arsye me tė duhet sjellur nė mėnyrė gjentile,
tė mos nėnēmohet dhe tė pranohet ashtu siē ėshtė. Kjo mund tė hetohet edhe nė
njė hadith tjetėr:
Gruaja ėshtė si briu, nėse dėshiron ta
drejtosh, ai thyhet, e nėse dėshiron tė jetosh nė lumturi, duhet tė pajtohesh
me shėrbimet e saj.
Kur flitet pėr drurin e ndaluar nė Xhennet,
nė Kuranin Famėlartė rrėfimi u takon dy personave. Djalli, edhe Ademit edhe
Havės u fali luhatje (dyshim), i bėri tė jenė tė ndryshueshėm dhe i detyroi tė
shėrbehen nga Druri i ndaluar. Madje edhe nė suren Ta-ha (ajetet 116-122)
ėshtė treguar se Ademi ishte bashkėbisedues i vėrtetė i Zotit dhe person me
pėrgjegjėsi, meqė pranoi urdhėrin e All-llahut madje edhe ndalesat. Ai ka
mundur ta detyrojė Havėn pėr njė sjellje tjetėr.
Sėshtė gjarpėri ai qė i bėri tė dyshojnė Ademi
dhe Hava. Ai qė i shtyu ishte shejtani. Fahreddin Raziu, nė tefsirin e vet e mohon
rrėfimin pėr gjarpėrin.
Feja Islame gabimin e prindėrve tė parė e
shikon me njė tolerancė tė madhe. Sėshtė ky ndonjė gjunah (mėkat) qė nuk
falet, sėshtė kjo ndonjė njollė pėr njerėzinė. Sėshtė ajo siē ėshtė
filozofuar nė krishterizėm dhe siē ėshtė shpjeguar nė Bibėl. Ėshtė e vėrtetė
se Ademi ka gabuar, por kėrkoi falje.
Ai ia fali (gabimin). Ai ėshtė Mėshirues dhe
Pranues i pendimit.
Pejgamberi a.s. thotė:
Ademi dhe Musai a.s. (sipas tė gjitha gjasave nė botėn e amshimit)
biseduan. Musai tha: O Adem, ti je babai ynė. Ti na privove dhe na bėre pikė e
pesė. Dhe na nxorre nga Xhenneti. E Ademi i tha: Edhe ty Musa, kur tė pranoi
All-llahu si bashkėbisedues, tė dha vend tė lartė. Me dorė tė Vet ta shkroi
librin. Si mund tė mė fajėsosh pėr njė cilėsi tė cilėn All-llahu e ka shkruar
dyzet vjet para se tė mė krijojė? Ja kėshtu Ademi e heshti Musain.
Lidhur me gabimin e njeriut tė parė,
muslimanėt kanė mendim krejt tjetėr nga mendimi pesimist i tė krishterėve.
Largimi i Ademit a.s. nga Xhenneti dhe zbritja e tij nė botė me urdhėr tė
All-llahut xh.sh. ėshtė njė bėmirėsi. Me kėtė bota nuk u mallkua, por iu
mundėsua qė tė banohet. U bė skenė e civilizimeve tė shumta. Sa tė dėrguar i ka
bartė nė kurriz dhe i ka ruajtur. I Dėrguari a.s. thotė kėshtu:
Dita mė fatlume nė tė cilėn lind dielli
ėshtė dita e xhumasė, ėshtė kjo dita kur u krijua Ademi. Atė ditė u vendos nė
Xhennet dhe pikėrisht atė ditė u pėrjashtua nga ai. Edhe Dita e Gjykimit do tė
ndodhė ditėn e xhuma.
Shejhu Ebul-Hasan Shazeli thotė pėr Ademin
a.s.:
Sa nder i sjell dėgjueshmėria pėr tė cilėn
arriti tė bėhet halif (gradė pėr realizimin dhe pėrcjelljen e urdhėrave tė
All-llahut nė botė) dhe deri nė Ditėn e Gjykimit i mėsoi pasardhėsit si tė
pendohen.
Qėllimi i kėtyre tė thėnave nuk ishte ta
arsyetojė mėkatin, por ta lavdėrojė pendimin, e me tė edhe kthimin kah
Krijuesi.
Feja Islame me asgjė nuk e fajėson gruan e
parė, nėnėn tonė Havėn. Gabimin e prindėrve tė parė nuk pranon se pėrcillet mbi
fėmijėt e tyre dhe gjeneratat qė pasojnė. Nė Kuran rreth kėsaj thuhet:
Ishin ata njė popull besimtar. Erdhėn e
shkuan. Tėrė atė qė fituan ėshtė e tyre, ndėrsa e juaja ėshtė ajo qė ėshtė e
juaja. Ju nuk do tė pėrgjigjeni pėr veprat e tyre.
Deri nė lindjen e Islamit, respektivisht deri
nė shekullin e VII gruaja askund nė botė skishte kurrėfarė tė drejtash.
Pyetja, se ėshtė gruaja qenie njerėzore ose nuk ėshtė ishte temė diskutimi qė i
nxiti ligjėdhėnėsit dhe mendimtarėt.
Ndėrsa, nė anėn tjetėr, feja Islame i erdhi
nė ndihmė gruas sė shkelur. Tė gjithė njerėzit, pa marrė parasysh gjininė e
racėn, nė momentin e lindjes janė tė njėjtė:
O ju njerėz, vėrtetė Ne ju krijuam juve prej
njė mashkulli dhe njė femre, ju bėmė popuj e fise qė tė njiheni ndėrmjet
vete, e ska dyshim se tek All-llahu mė i ndershmi ndėr ju ėshtė ai qė mė
tepėr ėshtė ruajtur ( nga tė kėqijat), e All-llahu ėshtė shumė i dijshėm dhe
hollėsisht i njohur pėr ēdo gjė. O ju njerėz! Kini frikė Zotin qė ju ka
krijuar prej njė veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palėn (shoqen) e saj, e
prej atyre dyve u shtuan shumė burra e gra. Dhe kini frikė All-llahun qė me
emrin e Tij pėrbetoheni, ruajeni farefisin (akraballėkun), se All-llahu
ėshtė mbikqyrės mbi ju.
Nė Islam gruaja zė vend tė jashtėzakonshėm.
Pejgamberi a.s. kur solli besimin e vėrtetė dhe kur e shpalli atė, sė pari i
besoi njė grua.
All-llahu me Hatixhen nuk mė dha grua mė tė
vyeshme. Kur askush prej njerėzve nuk mė besonte, ajo mė besoi. Kur njerėzit
iknin prej meje, ajo mė ndihmoi me pasuri. Dhe Zoti mua mė fali fėmijė, jo me
gratė tjera por me tė.
Gruaja, nė tė njėjtėn kohė ėshtė edhe
shehidja e parė e Islamit. Nėna e Amarit, Sumejja, qe martirja e parė e Islamit,
u bė sakrificė e maltretimeve mė tė mėdha. Vetė kurejshėt ate, tė shoqin e saj
Jasirin dhe tė birin, Amarin, i veshėn me rroba tė hekurta dhe nė rėrė
pėrvėluese i lėshuan tė pėrcėllohen nė diell. Kur i pa i Dėrguari i All-llahut
u tha: Keni durim, familja e Jasirit! Vendi i juaj nė ardhmėri ėshtė
Xhenneti. Dhe nė fund, Sumejja plakė lėshoi shpirtin nėn shtizat e Ebu
Xhehlit. Ishte kjo shehidja (dėshmorja) e parė e Islamit.
Sa shembuj tė mirė tregon dhe Pejgamberi a.s.
kur flet pėr dashurinė, mėshirėn dhe respektin ndaj gruas. Ai thotė:
Mua mė ėshtė falė tė mė pėlqejė ēdo gjė e
pastėr dhe e bukur nė botė siē janė edhe gratė. Ndėrsa momenti mė i lumtur i
imi ėshtė kur lidhem nė namaz.
Nė kohėn paraislamike arabėt ndaj grave
silleshin nė mėnyrė tė vrazhdė. Shembull mjaft tė mirė na jep njė ngjarje e
Umerit r.a. qė ishte i njohur me seriozitetin dhe rreptėsinė e tij. Sad b.
Ebi Vekkas thotė:
Umeri njė ditė kėrkoi leje tė hyjė tek i
Dėrguari i All-llahut. Tek ai ishin gratė kurejshite. Me tė flitnin me zė tė
lartė dhe pyesnin pėr shumė gjėra. Kur e dėgjuan zėrin e Umerit, u ngritėn dhe
tė shqetėsuara filluan tė fshihen. I Dėrguari i All-llahut i dha leje Umerit
tė hyjė brenda dhe u qesh ndėrsa Umeri iu drejtua: O i Dėrguar i Zotit, si tė
bėri All-llahu tė qeshesh?. Pejgamberi a.s. u pėrgjegj: U habita me kėto
gra. Rrinin para meje. Kur e dėgjuan zėrin tėnd, shpejtuan tė fshihen. E
Umeri r.a. vazhdoi: O i Dėrguar i Zotit, ti meriton mė tepėr qė para teje tė
jenė mė tė rezervuara, tha, dhe duke u kthyer nga ato, shtoi me nervozitet: O
ju armiq tė vetevetes, prej meje po frikėsoheni ndėrsa nga i Dėrguari a.s. nuk
kini fare frikė. E ato thanė: Ti, nė krahasim me tė Dėrguarin e Zotit je shumė
i rreptė. Lidhur me kėtė Pejgamberi a.s. tha: Betohem nė Zotin qė mban nė dorė
shpirtin tim. Shejtani duke shkuar rrugės sė vet, lakon rrugėn (kur e takon
Umerin) dhe shkon nė rrugė tjetėr.
Derisa bota krishtere shekuj me radhė e
llogariste gruan si njė ndytėsirė dhe nuk e lejonte tė hyjė nėpėr tempuj, njė
grua ia tregoi rrugėn e drejtė Umerit r.a., rrėfimin e tė cilit e treguam pak
mė lartė. Halifi i dytė Umeri r.a. njė ditė, nė Medine, nė minberin e tė
Dėrguarit tė Zotit hipi dhe mbajti hutbe para tė pranishmėve. Nė hutbe Umeri
r.a. tė pranishmėve u tha se kur tė martohen, mos tu japin shumė mehėr (njė
shumė tė hollash ose tė mira materiale qė bashkėshorti i jep gruas nė vetė
aktin e kurorėzimit) grave tė tyre. Njė zonjė shtatėgjatė u veēua nga xhemati
dhe iu drejtua Umerit r.a.:
O Umer, nuk ke tė drejtė kur thua ashtu. Kėshtu i tha dhe si argumente ia tregoi
ajetet e Kuranit Famėlartė (en-Nisa 20, 21). Halifi u ēudit duke
shqiptuar All-llah, All-llah, njė grua diskuton me Umerin dhe atij ia
mbyll gojėn...
All-llahu rreptėsisht ndalon vrasjen e
fėmijėve tė gjinisė femėrore:
Ju mos i mbytni fėmijėt tuaj duke iu
frikėsuar varfėrisė, se ne ua sigurojmė furnizimin e tyre dhe juve, e mbytja e
tyre ėshtė mėkat i madh.
Ai gjithashtu kritikon rreptė babanė i cili
ndjen turp nga robėrimi i saj (vajzės) nė luftė, ose nga ajo se femra do ti
bėhet dikujt grua:
Kur ndonjėri prej tyre lajmėrohet me
(lindjen) vajzė, fytyra e tij nxihet dhe bėhet plot mllef. Fshihet prej
njerėzve pėr shkak tė asaj sė keqeje me tė cilėn u lajmėrua (e konsideron
bela, e jo dhuratė prej Zotit). Mandej, (mendon) a do ta mbajė atė, ashtu i
pėrulur, apo do ta mbulojė atė (tė gjallė) nė dhe. Sa i keq ėshtė ai gjykim i
tyre.
Kur pėrshkruhet frika e Ditės sė Gjykimit, nė
Kuran thuhet:
Dhe kur tė pyeten ato vajza tė varrosura tė
gjalla, pėr ēfarė mėkati janė mbytur...
Nė realitet edhe vajzėn edhe djalin njeriut
ia falė Zoti. Robi i All-llahut kėtu nuk ka kurrėfarė roli. Veprat e Krijuesit
nuk mund tė jenė tė turpshme e tė kėqia:
Vetėm i All-llahut ėshtė pushteti nė qiej e
nė tokė. Ai krijon ēka tė dojė; ai i falė femra atij qė do, e i falė vetėm
meshkuj atij qė do. Ose u falė ēifte, meshkuj e femra, por atė qė do, e lė pa
fėmijė (steril); ai ėshtė i Dijshimi e i Fuqishmi.
Pejgamberi a.s. thotė:
Ai qė ushqen dy vasha deri sa tė arrijnė nė
moshėn e pubertetit, nė Ditėn e Gjykimit do tė jemi sė bashku kėshtu (dhe i
bashkoi gishtin tregues dhe tė mesėm).
Idhujtarėt e Mekkės mendonin se melekėt janė
bijat e Zotit. Deri sa ata mendonin se vajzat janė krijesa tė thjeshta, bijnė
nė kundėrthėnie tė palogjikshme duke i krahasuar engjėjt me Zotin. Pėrgjigje u
dha Zoti nė Kuran:
E Ti (Muhammed) pyeti ata (idhujtarėt): A tė
Zotit tėnd janė vajzat, kurse tė tyre djemtė? Apo ne i krijuam melekėt femra, e
ata ishin dėshmitarė (kur thonė se melekėt janė femra)?! Vini re se si ata
janė gėnjeshtarė (kur thonė se engjėjt janė bijat e Zotit). A thua vajzat ai i
ka bėrė mė tė zgjedhura se djemtė?
Idhujtarėt me njė shikim tė sėmurė meshkujt i
konsiderojnė tė vetėt ndėrsa femrat tė Zotit. Njė krahasim i kėtillė nė Kuran
quhet ndarje e padrejtė
Sipas Islamit besimi nė Zotin (imani), fitimi
i shpėrblimit dhe i dėnimit, (konform respektimit) tė urdhėrave dhe ndalesave tė
Zotit xh.sh. lidhur me botėn dhe ahiretin (bota e amshimit), hyrja nė Xhennet
ose Xhehennem, nė tė gjitha kėto midis gruas dhe burrit nuk ka asnjė dallim.
All-llahu i ėshtė drejtuar edhe Ademit a.s. edhe Havės nė tė njėjtėn mėnyrė.
Ashtu si hėngrėn bashkarisht fruta nga pema e ndaluar, ashtu edhe u penduan
bashkarisht.
Gruaja dhe burri, i varfėri dhe i pasuri, i
ziu ose i bardhi, pa kurrfarė pėrjashtimi nė qiej e nė tokė, Ditėn e Gjykimit
do tė dalin para All-llahut xh.sh. veē e veē, si njė rob dhe nuk do tė ketė
asnjė dallim.
Zoti premton se kush beson dhe bėn vepra tė
mira qoftė mashkull ose femėr, do tė kalojnė jetė shumė tė mirė. E, duke hyrė
nė Xhennet, do tė jetojnė nė lumturi tė amshueshme.
Gruaja e kurorėzuar, po spati filluar tė
besojė, burri i saj edhe po tė jetė i mirė, edhe po tė jetė pejgamber i Zotit,
sdo tė ketė kurrėfarė dobie. Shembull pėr kėtė janė Nuhu dhe Luti a.s. tė
cilėt ishin dy besimtarė tė mirė tė Zotit e nė tė njėjtėn kohė ishin edhe
pejgamberė, ndėrsa gratė e tyre i tradhėtuan ata. Nėse gruaja beson e burri nuk
beson, atėherė vepra e keqe e burrit nuk do ta dėmtojė gruan; ai do tė shkojė
nė Xhehennem ndėrsa ajo nė Xhennet. Shembulli ėshtė gruaja e faraonit nė kohėn
e Musait a.s., e cila si pėrgjigje tė sjelljes zemrake tė faraonit kur u tha
egjiptasve: Unė jam zoti mė i madh ajo i besoi Musait a.s. dhe
luti Zotin: Zoti im, mė bėn njė vend pranė mėshirės sate nė Xhennet dhe
mė shpėto nga faraoni dhe brutaliteti i tij nga populli mizor!
Nga aspekti i krijimit, besimit, lirisė sė
ndėrgjegjės dhe jetės nė botėn e amshueshme, kur ia caktojmė vendin gruas nė
Islam, duhet pėrmendur se pėrveē sures en-Nisa (gratė) ekziston edhe njė sure
me emrin Merjem kushtuar nėnės sė Isait a.s. Nė Kuran, nė mėnyrė shumė tė
pėrshtashme pėrmend emrat e nėnės sė Isait dhe Musait a.s.
Nė Egjipt, faraoni, bijtė e izraelitėve i
mbyste ndėrsa vajzat e tyre i linte tė jetojnė. Kur Musa a.s. erdhi nė kėtė
botė e ėma e tij u shqetėsua:
Ne, nėnėn e Musait e inspiruam ti japė atij
gji, e kur tė kesh frikė pėr tė atė hidhe nė lum, e mos u frikėso dhe mos u
pikėllo, se Ne do ta kthejmė tė ty dhe do ta bėjmė atė nga tė dėrguarit.
Pas kėtij urdhėri nėna, e cila e hodhi atė nė
Nil, derisa nuk mori vesh pėr tė, kaloi ēaste tė dhimbshme e shqetėsuese!
Kurani e pėrshkruan ndjenjėn fisnike tė nėnės kėshtu:
E zemra e nėnės sė Musait agoi e zbrazėt...
Ndėrsa nė lidhje me Merjemen, sureja qė mori
emrin e saj shpjegon nė mėnyrė tė jashtzakonshme sjelljen e prindėrve. E liron
Merjemen nga tė gjitha shpifjet dhe akuzat. Kurani shfrytėzon shprehjen Buhtanun
adhim (shpifje e madhe) pėr akuzat e hebrenjve lidhur me siē shprehen
ata prostitucionin e Merjemes. Pėrsėri nė Kuran shfrytėzohet nė mėnyrė mė
gjentile, nė mėnyrė letrare dhe nė mėnyrė mė tė lartė shprehja pėr Merjemen.
Shembulli mė i mirė pėr kėtė ėshtė edhe sureja Merjem. Engjėjt bisedojnė me
Merjemen:
Pėrkujto kur engjėjt i thanė: Oj Merjeme,
All-llahu tė dalloi ty (me
besim e karakter), tė pastroi (nga shpifjet hebreje) dhe tė lartėsoi
mbi gratė e botės.
Nuk ka ndryshim as me barabarsinė as me
dėnimet qė u bėhen burrit dhe gruas. Fajet e bėra kundėr gruas, edhe sikur tė
jenė personalisht kundėr saj ose kundėr pasurisė sė saj, edhe kundėr nderit tė
saj, duhet tė dėnohen njėlloj sikur kundėr burrit. Madje janė edhe disa raste
qė flasin nė interes tė gruas. Nėse burri e akuzon gruan pėr prostitucion dhe
nėse nuk ka argumente pėr tė, do tė dėnohet pėr shpifje dhe deri nė fund tė
jetės nuk mund tė dėshmojė para gjyqit. Nė fenė Islame, njeriu pas pranimit tė
Islamit, po iu kthye ndonjė besimit tjetėr dhe po nuk u pendua pėr kėtė,
dėnohet me vdekje. Sipas Ebu Hanifes gruaja murtede (qė prej Islamit kalon nė
ndonjė besim tjetėr) nuk ekzekutohet me vdekje. Po qe e nevojshme tė zbatohet kisasi
(vdekje pėr vdekje, sy pėr sy), pėr njė sulm ndaj trupit tė gruas, (edhe nėse
agresori ėshtė burrė), ky dėnim do tė aplikohet. Nėse ėshtė i nevojshėm
dėmshpėrblimi, kėtu ekzistojnė raste specifike pėr gruan.
Nė rast se gruaja ėshtė fajtore, dėnohet
njėlloj sikurse edhe mashkulli.
Udhėheqja me familjen, trashėgimia,
institucioni i dėshmisė dhe tematika tė ngjashme me kėto, tė drejtat e ndryshme
midis burrit e gruas do tė shqyrtohen nė faqet e kėtij libri qė do tė pasojnė.
Stanley Lane-Poole thotė se:
Atė qė ka bėrė Muhammedi pėr ēėshtjen e ndryshimeve
relevante nė favor tė gruas, nuk e ka bėrė asnjė ligjdhėnės.
Ndėrsa Will Durant, sa i pėrket gruas,
shkruan:
Muhammedi i dha fund vrasjes sė fėmijėve tė
gjinisė femėrore tek arabėt. Nė punėt ekonomike dhe juridike, gruan e solli nė
pozitė tė barabartė me mashkullin. Gruaja mund tė mirret me ēdo profesion
ligjor. Mund tė disponojė me fitimin e vet, mund tė trashėgojė pasuri dhe me
pronėsinė e vet mund tė udhėheqė si tė dojė ajo personalisht. Muhammedi a.s.
gjithashtu e ndėrpreu edhe zakonin tek arabėt qė siguronte trashėgiminė e grave
prej tė jatit nė tė birin. Grave u pranohet gjysma e tė drejtės trashėgimore tė
burrit.
Pėr barabarėsinė midis gruas dhe burrit,
profesori nga instituti islamik, Jascques C. Risler thotė:
Nė proēeset juridike gruaja ėshtė ngritur nė
status tė barabartė me burrin. Prej atėherė gruaja filloi ti gėzojė tė drejtat
pėr trashėgimi, tė lė trashėgimi, dhe tė punojė ndonjė punė ligjore.
Gaudefroy-Demombynes mendimin e vet e paraqet
duke konstatuar se tė drejtat e gruas nė jurisprudencėn islame janė nė nivelin
mė tė lartė se sa nė ligjet evropiane:
Ligjet e Kuranit janė nė shkallėn mė tė
lartė nė favor tė gruas dhe sigurojnė, sė paku teoretikisht, pozitė mė tė mirė
nga ajo qė gruas i sigurojnė ligjet evropiane. Gruaja islame ka tė drejta pėr
kapital tė veēantė nė transakcionet financiare. Ajo deri nė fund tė jetės
disponon me pasurinė qė e ka fituar si dhuratė ose me trashėgimi, apo me mallin
e fituar me djersėn e vet personale. Edhe pse nė realitet realizimi i kėtyre
tė drejtave ėshtė i vėshtirė, asaj i janė siguruar varėsisht nga pozita e saj,
ushqimi, strehimi dhe kujdesi pėr tė.
Filozofi frėng, Voltaire, thotė:
Vėllait tim turk, do tia thoja kėtė: Feja
jote mė duket se meriton respekt. I falesh vetėm njė Zoti. Je i obliguar qė njė
herė nė vjet pjesėn e 40 tė fitimit ta japėsh si zeqat dhe, nė ditėn e Bajramit
tė pajtohesh me armiqtė e tu. Priftėrinjtė tanė ndoshta mė mijėra herė ju
akuzojnė para botės se ndoshta e keni aprovuar atė besim, vetėm pėr shkak se
ajo i ka pranuar kėnaqėsitė. Kėta tė mjerė e kanė gėnjyer tėrė botėn. Feja e
jote ėshtė fe mjaft bujare.
I njėjti filozof pėr martesėn me mė shumė se
njė grua thotė:
Problem i vėrtetė i priftėrve tanė ishte me
turqėt muslimanė. Duke mos mundur qė me ndonjė mėnyrė tjetėr tu kundėrvihen
pushtuesve tė Stambollit, ata filluan tė shkruajnė me qindra letra kundėr tyre.
Shkrimtarėt tanė qė nė numėr ishin mė shumė se jeniēerėt, u munduan qė ti
pėrvetėsojnė gratė. Gjoja Muhammedi nuk e llogaritte gruan si qenie
intelegjente. Gjoja nė ligjet e Kuranit tė gjitha gratė janė robėresha. Se nuk
paskan kurrfarė tė drejta ndaj skanė vend as nė Xhennet.
Tė gjitha kėtyre gėnjeshtrave, nė fillim u
besohej. Por, mjafton tė lexohet sureja e III dhe e IV e Kuranit dhe tė
zhveshen kėto gėnjeshtra.
Duket se pozita e gruas nuk ėshtė e keqe siē
tregohej. Gjithsesi se si tė krishterė nuk do ta argumentojnė se secila fjalė e
Kuranit ėshtė e vėrtetė. Por, sdo tė themi asnjė fjalė kundėr doktrinės qė e
shtroi Islami pėr Zotin e vetėm, All-llahun. Qė tė pushtojė tėrė Lindjen, mė
tepėr se shpata, shėrbyen kėto fjalė tė 122 sureve:
Thuaj: Ai, All-llahu ėshtė Njė. All-llahut i
mbėshtetet gjithēka. Nuk ka lindur e as ėshtė lindur. Atij asgjė nuk i gjason.
Libri i parė
GRUAJA DHE FAMILJA
PJESA E PARĖ
I. Prirja pėr seks
II. Martesa
III. Liria nė martesė
IV. Ēėshtjet tjera lidhur me martesėn
V. Pengesat nė martesė
Kush dashurohet, ruan pastėrtinė e shpirtit dhe vdes duke e fshehur
dashurinė e vet, ai ėshtė martir.
Muhammedi a.s.
Feja Islame pranon dhe predikon se secila
grua e secili mashkull, njėri ndaj tjetrit ndjejnė simpati tė madhe. Kjo
simpati ka mjaft rėndėsi pėr vazhdimėsinė e gjeneratave dhe ekzistencėn
njerėzore nė botė. Njerėzit qė llogariten si normal smund tė paramendojnė ti
shmangen kėsaj simpatie. Njėri ndėr ashabėt, Sad b. Ebi Vekkas thotė: Uthman
b. Mazun kėrkoi leje nga Pejgamberi a.s. qė tė tėrhiqet nga bota dhe tu
shmanget grave, por i Dėrguari i All-llahut nuk e lejoi. Po ti jepte leje, ne
do tė sterilizoheshim.
Nė ajetin e 14 tė sures Ali Imran flitet pėr
gratė si faktorin e parė, pėr tė cilin njerėzit janė tė lidhur me epsh.
Dhe ne krijuam prej ēdo sendi dy lloje
(mashkull e femėr) qė ju tė pėrkujtoni...
Nė tregimin pėr Jusufin a.s. thuhet si vijon:
Zelihaja kur i mbylli dyert dhe kur u sigurua, iu afrua Jusufit, dhe kishte
qėllimet e veta. Ndėrsa Jusufi a.s. sikur tė mos mbrohej me njė fuqi hyjnore,
pėr pak do ti dorėzohej Zelihasė. Simpatia e fortė dhe e ndėrsjellė midis
burrit dhe gruas, nuk ėshtė turp, madje nuk ėshtė asgjė e keqe. Islami e pranon
njeriun, bashkė me tė gjitha elementet e krijimit. Islami nuk premton se duke e
tejkaluar krijimin, njeriun ta bėjė engjėll, as edhe duke ia rritur nevojat
trupore qė ta sjellė atė nė nivelin e kafshės. Islami nevojat e organizmit tė
njeriut i kėnaq duke i ngritur nė nivelin e njė qėllimi tė drejtuar kah Zoti.
Hadithet e Pejgamberit a.s. pėr kėtė ēėshtje janė mjaftė interesante.
Bota ėshtė kėnaqėsi, ndėrsa kėnaqėsia mė e
mirė ėshtė gruaja e mirė.
Kush dashurohet e ruan pastėrtinė e shpirtit
dhe vdes duke e fshehur dashurinė e vet, ai ėshtė martir.
Feja Islame i dėnon nerėzit qė i kėrkojnė
kėnaqėsitė e veta seksuale jashtė rrugės legale, e nė anėn tjetėr, ajo ua
tregon rrugėn e drejtė. Gruaja qė veten e ka lėshuar nė stuhitė e seksit, si
njė epsh i fortė, i ka tė tmerrshme, hilet, pispėllimet, dhelpėritė. Nė suren
Jusuf, hilet dhe dhelpėritė e grave, pėrmenden njė herė nga goja e Azizit nga
Egjipti dhe dy herė nga goja e Jusufit a.s. Pėr kėtė arsye Pejgamberi a.s.
thotė:
Pas meje nuk u lash asgjė burrave, asgjė mė
tė madhe se sa intrigėn e rrezikshme siē ėshtė gruaja.,
Martohuni me gruan e cila lindė dhe e cila e don familjen. Ditėn e
Gjykimit do tė mburrem me ju para ummeteve tjera me numrin tuaj.
Muhammedi a.s.
Rruga legale e kėnaqėsisė seksuale ėshtė
martesa. Tė ikurit nga martesa ėshtė rrugaēėsi dhe shkas, qė energjia me tė
cilėn posedon njeriu tė bėhet shumė e rrezikshme. Secili njeri ndjen nevojė pėr
kėnaqėsi seksuale. Kjo, po nuk u realizua nė mėnyrė legale do tė kalojė nė
punė jo legale: onanizėm, homoseksualitet, marrėdhėnie me fėmijė e me kafshė...
Dhe shkak pėr tė gjitha kėto anomali tė ēoroditura ėshtė mos martesa. Kjo dhe
mosplotėsimi i nevojave seksuale pėr organizmin dhe shpritin e njeriut janė jo
vetėm tė dėmshme, por edhe tė rrezikshme. Ikja nga martesa bazohet nė shtimin
e pronėsisė, largimi nga obligimet dhe frika nga krijimi i familjes e cila
shoqėrisė do ti sillte dobi. Po ua ktheu kurrizin virtyteve shpirtėrore duke e
trajtuar materjen si njė gjė tė shenjtė, do tė teprohej, e shoqėrisė do ti
merrej liria e pavarėsia dhe do tė bėhej rob i epsheve dhe shfrenimeve tė
tepėrta.
Duke e kėrkuar ekzistencėn, vazhdimėsinė,
njerėzit gjetėn rrugėdalje me detyrimin e tė rinjėve qė tė martohen. Nė
perandorinė Romake, institucioni familje qe luhatur pėr shkak tė rritjes sė
numrit tė beqarėve dhe tė bredhjeve tė tyre poshtė e lartė. Pėr kėtė shkak, me
ligjet qė solli perandori Augusti, secili ishte i detyruar tė martohet me njė
person sipas klasės qė i takon, madje secili ishte i obliguar tė ketė fėmijė.
Kush nuk i respektonte kėto dispozita ligjore, ballafaqohej me konsekuenca tė
rėnda. Njeriu qė martohet dhe e don familjen e vet, din ti dojė edhe njerėzit
tjerė. Me siguri njohim shumė pleq tė pamartuar tė cilėt janė nervozė, tė
pacipė, zemėrngushtė, tė padobishėm dhe tė dėmshėm. Turqėt, kur duan tė
theksojnė mėshirėn thonė: Ty a nuk tė lindi nėna, a nuk ke ti fėmijė...
Kur Musa a.s. ia la fisin vėllait tė vet,
Harunit dhe shkoi tė marrė levhat (pllakat e shenjta), fėmijėt izraelitė
lėshuan rrugėn e drejtė. Dhe, kur u kthye Musa a.s., shikoi gjendjen e mjerė
dhe me zemrim e rrėmbeu tė vėllanė. E Haruni iu drejtua vėllait tė zemruar
kėshtu:
O djali i nėnės sime...
Kėshtu, duke e pėrkujtuar nėnėn si burim
urtėsie, dashurie e mėshire, ai e qetėsoi tė vėllanė.
Janė tė njohura fjalėt e mareshalit Peten qė
ua drejtoi francezėve tė cilėt pėsuan nė luftė:
O miqtė e mi, neve na shkatėrroi ahengu. Dhe pati shtuar: Kur ti peshoni gabimet,
do tė gjeni gabime edhe mė tė mėdha. Nuk dėshironit fėmijė dhe braktisėt jetėn
familjare. I lėshuat vyrtytet dhe vlerat shpirtėrore... Nga tė gjitha anėt
kėrkuat epshmėri...
Nė Kuranin Famėlartė ekziston urdhėri pėr
martesė. Ky urdhėr shkallėzohet nga farzi (urdhėr qė patjetėr duhet kryer) e
shkon duke u zbutur, varėsisht nga rangu shoqėror dhe nevoja seksuale. Nė ajet
gjithashtu pėrmendet shkaku i mosmartesės si rrjedhė e gjendjes financiare,
edhe pse Kurani na njofton se kur martohen dy tė varfėr, Zoti, do ti
ndihmojė: robi me marrėveshje se do tė lirohet, personit tė posamartuar qė don
tė jetė i pamėkatė dhe atij qė lufton nė luftė tė shenjtė, nė rrugė tė Zotit.
Nė hadithet tjera thuhet:
Njeriu me martesė plotėson gjysmėn e fesė.
Pėr gjysmėn tjetėr le tė frikėsohet nga Zoti
Po erdhi dikush te ju e jeni tė kėnaqur me
karakterin dhe besimin e tij, tė kėrkojė vajzė, martojeni. Po nuk e bėtė atė,
do tė lind pėrēarja dhe intriga.
O i Dėrguar i Zotit, thanė: nėse ai ėshtė i
varfėr dhe nuk i takon familjes bujare?
Nėse vjen dikush tek ju tė kėrkojė vajzė,
martojeni! -dhe kėtė e pėrsėriti tri herė.
Nė Kuran pėr martesėn legale pėrdoret termi ihsan,
ngritja e murit rreth e pėrqark, ruajtja e tij. Kjo ngase secili ēift me
aktin e martesės do tė mbrohet nga mėkati, nga sulmet epshore dhe nga rreziqet
e jetės Po kėshtu edhe marėdhėniet jo legale dhe prostitucioni janė quajtur sifah,
qė don tė thotė rrjedhje - tė dy palėt, njėri tjetrit ia dėmtojnė lėngun
jetėsor. Spermėn e shpenzojnė kot nasikoti.
Duke e pėrfunduar temėn lidhur me nevojėn pėr
martesė, tė shtojmė edhe kėtė se martesa dhe tė disponuarit me fėmijė ėshtė
rruga jetėsore edhe e Pejgamberit a.s..
Martesėn, pėr tė cilėn ėshtė fjala, do ta
definojmė sipas ajeteve tė Kuranit. Ky sdo tė jetė definicion juridik. Mė
tepėr do tė jetė pėrcaktim i qėllimit dhe e rezultateve tė kurorės si dhe
marėdhėnieve dhe sekreteve tė lartėsuara midis palėve nė kurorė.
Nė suren er-Rum, ajeti 21, lidhur me
specifikėn e kurorės ceket: Mashkulli (burri) te gruaja tė gjejė qetėsinė. Kjo
qetėsi sa ėshtė shpirtėrore aq ėshtė edhe trupore si mbrojtje nga tronditja
jetėsore. E njėjta gjė vlen edhe pėr gruan. Elementi i dytė ėshtė krijimi i
dashurisė. Dhe nė fund, simpatia midis dy gjinive. Specifika e tretė ėshtė
virtyt qė pėrmban ēdo gjė. Nė njė ajet tjetėr, duke iu drejtuar meshkujve,
thuhet:
...ato janė prehje pėr ju dhe ju jeni prehje
pėr to.
Duke u bėrė veshje pėr shokun e jetės,
mbulesa mund tė thotė pengim nė rrugė tė liga me zbulimin e epsheve tė veta, si
dhe plotėsim tė njėri tjetrit, natyrisht duke e ndjerė nevojėn e ndėrsjellė.
Si shembull, nėse marrim njė mollė dhe e
pėrgjysmojmė, atėherė kemi dy copa tė njėjta molle, gjysma ėshtė gruaja e
gjysma tjetėr burri. Kur tė bashkohen dy gjysmat, atėherė na japin njeriun. Nė
kėtė mėnyrė ata e plotėsojnė njėri tjetrin. Pra, njeriu i pamartuar ėshtė
gjysmak e jo i plotė.
Pėr regjenerimin, si rezlutat i kurorės, flet
njė ajet, duke thėnė se gratė janė njė arė nga e cila burrave u sjellin fėmijė.
Mendoj se kėto tri ajete, shpjegojnė kurorėn (martesėn), si mėnyrė e vetme
legale nė Islam pėr kėnaqėsitė seksuale.
Pa shprehjen e qartė tė vejushės dhe pa lejen e virgjėreshės, nuk mund
tė lidhet kurorė. Leja e virgjėreshės ėshtė heshtja e saj.
Muhammedi a.s.
A janė tė lirė gruaja dhe burri tė zgjedhin
bashkėshort para martesės? Sipas imam Malikut dhe Shafiut, meqė gruaja mund tė
mashtrohet nga ndjenjat, nuk mund tė zgjedhė bashkėshortin e ardhshėm, pasiqė
mund tė gėnjehet. Edhe nga ky aspekt, pa lejen e prindit ajo nuk mund tė
martohet. Ndėrsa pėr hanefijtė gruaja edhe tė jetė virgjėreshė, edhe tė jetė e
vejė ėshtė e lirė tė zgjedhė bashkėshortin. Nuk mund ta japin pa lejen e saj.
Nėse e japin, ka tė drejtė tė zgjedhė vet, e po deshi mund ta prishė kurorėn.
Kėshtu ndodhi edhe me zonjėn Hansa e cila iu drejtua Pejgamberit a.s., e ai ia
dha tė drejtėn qė ta anulojė kurorėn. nė tė njėjtėn mėnyrė njė virgjėreshė u
lajmėrua tek Ai, e Pejgamberi a.s. i dha leje ta pranojė ose ta refuzojė
kurorėn.
Nė Islam ekziston njė pėrjashtim lidhur me
lirinė e kurorės. Njė grua muslimane nuk mund tė martohet me njė jomusliman.
Kėtu i rrezikohet edhe feja edhe tradita. Arsimimi i fėmijėve qė do tė lindin
do tė jetė larg Islamit. E njė dukuri e kėtillė ėshtė kundėr qėllimit tė Islamit
pėr zgjerim.
Edhe nė tė drejtėn romake qė ishte burim i tė
drejtave themelore, ishte e ndaluar tė martohen palėt me religjione tė
ndryshme.
Kur shohim se njė katolik nuk martohet me njė
tė krishterė tė sektės tjetėr, atėherė kuptojmė se Islami ėshtė shumė tolerant.
Dhe, e dijmė se edhe hebrejtė, si njerėz tė huaj pėr ta, nuk ua japin vajzat.
Duhet theksuar edhe kėtė se nė Islam, ēdo akt
i njė besimtari ėshtė i lidhur me fenė dhe ai duhet lartėsuar, madhėruar
Zotin. Nė Kuranin Famėlartė kurora quhet hududull-llah: kufi
qė e ka caktuar All-llahu.
Muslimani ėshtė njeri qė me ēdo akt i shėrben
Islamit, gjė kjo qė don tė thotė se nėpėrmjet Islamit, njerėzit thirren nė
shpėtim.
Gruaja muslimane smund tė martohet pėr njė
jomusliman, madje as pėr dikė besimi i tė cilit ėshtė i prishur deri nė atė
shkallė kur largohet nga besimi, ani pse shtiret se ėshtė musliman. Nėse lidhet
njė kurorė e kėtillė, kjo do tė prishet. Palėt qė e kanė bėrė kėtė akt dhe ata
qė kanė ndėrmjetėsuar, do tė marrin dėnim pėrkatės.
Tua tregojmė njė ngjarje historike qė bėn
fjalė lidhur me njė rast kur njerėzit nėpėrmjet tė kurorės u thirrėn nė Islam:
Nė kohėn e Pejgamberit a.s. Ebu Talha para se
tė bėhet musliman i propozoi martesė Ummi Sulejmes (Rumejsės). Ummi Sulejme
tha:
-Tė ta them tė vėrtetėn, edhe unė dėshiroj tė
martohem me ty. Njeriun si je ti sduhet kapėrcyer. Por, ti je njeri i pafe,
ndėrsa unė jam muslimane. Nuk ėshtė e rrugės tė martohemi.
Dialogu vazhdoi mė tutje. Ebu Talha i tha:
-Ēpo ngjet me ty Rumejsa?
-E ēpo ngjet?
-E ēdo tė thoje pėr tė verdhin e tė kuqin
(arin dhe argjendin)?
-Unė spo kėrkoj as ari as argjend. Ti je
njeri qė pėrkulesh para njė gjėsendi qė as dėgjon, as shikon dhe as qė ka
ndonjė vlerė. A sturprohesh tė falesh para njė copė druri qė e solli nga mali
duke e zhagitur njė rob i zi. Nėse ti bėhesh musliman le tė jetė kjo prika
(mehri) pėr martesė. Asgjė tjetėr nuk kėrkoj.
-E kush mundet tma sjellė Islamin, Rumejsa?
-i Dėrguari a.s., shko tek ai.
Ebu Talha u drejtua tek i Dėrguari i
All-llahut, i cili ishte duke qėndruar me ashabėt e vet. Kur e shikoi, tha:
Po vjen Ebu Talha dhe po i shkėlqen nuri Islam...
Ky e pranoi Islamin para Pejgamberit a.s. dhe
ia pėrcolli fjalėt Rumejsės. Kėshtu Pejgamberi a.s. i kurorėzoi sipas kushteve
tė Rumejsės.
Pejgamberi a.s. rrėfen:
Shikoj, kam hyrė nė Xhennet. Para meje rrapėllimė
hapash. E ētė shikoj - Rumejsa!
Pėrkundėr asaj se femra muslimane nuk mund tė
martohet me njė jo musliman, sipas tė drejtės islame, njė mashkull musliman
mund tė martohet me njė femėr jo muslimane. I vetmi kusht ėshtė qė ajo tė
besojė nė njėrin nga librat hyjnorė. Smund tė martohet me njė femėr qė i
beson zjarrit, diellit, yjeve dhe idhujve. Nuk mund tė martohet as me femrat
qė, edhe pse duken se janė muslimane, nuk respektojnė urdhėrat dhe ndalesat e
fesė, tė cilat nuk pėrfillin njėrin nga gjyqet qė janė konstituar me argumente
tė forta dhe me ato qė haramin e kanė kuptuar si diēka qė ėshtė hallall.
Ekzistojnė mendime tė kundėrta midis
shkencėtarėve tė Islamit, nė temėn, martesa me femra qė u besojnė librave tė
shenjtė. Njė shumicė e madhe janė tė mendimit, se u lejohet kjo martesė.
Abdullah Ibėn Umeri, llogarit se ky mendim ėshtė i gabuar.
Nė kohėn e halifit Umer, ushtria islame,
ēliron disa vende duke bashkuar shumė toka tė reja me shtetin islamik. Nė ndėrkohė,
muxhahidėt islamikė dhe disa nga ashabėt, u martuan me femra qė u besojnė
librave tė shenjtė. Halifit Umer, qė mendonte se kjo mund tė jetė gjė e
rrezikshme pėr familjet muslimane, nuk i pėlqente martesa me femrat jo
muslimane. Hudhejfe, njėri ndėr ashabėt, u martua me njė hebreje, ndėrsa
halifi Umer i tha atij Lėshoje. Kur Hudhejfe e pyeti: Ėshtė haram
kjo? Umeri iu pėrgjegj kėshtu: Jo, por po frikėsohem se do tė kesh
punė me dikė qė moralisht ėshtė i dobėt.
Kuptohet se Umeri nuk e llogariste haram
martesėn me njė femėr jomuslimane, por kėtė e llogariste si njė akt tė
rrezikshėm nga aspekti i ardhmėrisė sė gjeneratave muslimane. Kur e pyetėn
Abdullah Ibėn Umerin pėr gjykimin e tij lidhur me martesėn me njė hebreje ose
tė krishtere, u pėrgjegj kėshtu:
Zoti ua ka bėrė haram meshkujve femrat qė
Zotit i mveshin rival. Unė nuk njoh tradhėti mė tė madhe se ajo grua qė thotė:
Zoti im ėshtė Isa ose filan fallani tjetėr (ndonjė rob i All-llahut)
Sipas tė drejtės islame, ndryshimi midis
besimeve ėshtė njė pengesė pėr trashėgiminė, ndaj njė femėr jomuslimane nuk
mund tė fitojė trashėgimi nga njė mashkull musliman. Edhe nga ky aspekt martesa
me njė femėr jomuslimane ėshtė akt i papėlqyeshėm.
Para sė gjithash kėrkohet bashkėshort qė e
duam. Siē mund tė kuptohet nga thelbi i hadithit, femra dhe mashkulli,
paraqesin gjysmėrrethe tė njė rrethi tė pėrbashkėt. Ata vazhdimisht notojnė nė
gjithėsinė ekzistuese. Kur e gjejnė gjysmėrrethin adekuat, bashkohen dhe
formojnė rrethin e plotė. E ky rreth e paraqet themelin e jetės.
Pėr tu dashuruar duhet takim dhe simpati.
Islami i lejon bashkėshortėt e ardhshėm tė takohen mė parė. Madje edhe e
urdhėron kėtė. I Dėrguari a.s. njė ashab qė dėshironte tė martohej me njė
muslimane nga Medina, e pyeti: A e ke parė? dhe kur ai tha: Jo,
Muhammedi a.s. tha: Shko dhe shikoje atė, pasi nė sytė e femrave tė Medines
mund tė gjendet diēka (ndonjė e metė e syve).
Njė njeriut tjetėr qė donte tė martohet,
Pejgamberi a.s. i tha kėshtu:
Ta shikosh njėherė sepse kjo do tė ndihmojė
qė kurora yte tė jetė mė e qėndrueshme.
Siē dihet, bukuria ėshtė relative. Nga
njeriu te njeriu tjetėr ajo ndryshon. Ndaj personalisht duhet tė shihen
bashkėshortėt e ardhshėm. Pėrshkrimet e huaja nuk duhet pėrfillur.
Por edhe takimet kanė masėn dhe kufirin e
vet. Pasi midis tė simpatizuarve nuk ka kurrfarė lidhjesh, tė dy palėt fshehen
nga njėri tjetri. Nė kėso lloj takimesh njėri tjetrit mund tia shohin fytyrėn,
duart dhe thembrat. Trupi dhe pamja e pėrgjithshme janė gjėra tė qarta. Ky
takim, me kėtė masė, mund tė realizohet madje edhe nė praninė e ndonjė personi
qė bėn pjesė nė kategorinė mahrem.
Nėse dy palėt dėshirojnė tė mėsojnė pėr
moralin dhe mendimin e njėri tjetrit (edhe kjo ėshtė me rėndėsi), kėtė e mundėson
pyetja qė mund tua bėjnė fqinjėve dhe tė njohurve ose ndonjė mėnyrė tjetėr e
ngjajshme. Munden edhe tė zhvillojnė bisedė tė hapėt nė kushte tė
lartpėrmendura. Bashkėjetesa pa kurorė ėshtė e ndaluar. Por, nė rrethana tė
kėtilla, kur secili paraqitet jogjentil dhe fsheh karakterin e vet tė vėrtetė,
gjasat qė tė njihen janė tė vogla. Nė raste tė kėtilla mbretėron epshmėria,
emocionet mbizotėrojnė trurin. Pejgamberi a.s. thotė:
Dashuria e yte ndaj diēkaje tė verbėron dhe
tė shurdhon.
Shkrimtari i madh freng, Molieri, nė veprėn e
tij Mizantropi me gojėn e heronjėve tė vet shpjegon, si ligj i
dashurisė ėshtė ta gėnjesh partnerin dhe si tė gėnjejė ai, dhe se palėve tė
dashuruara epshet u janė tė larta deri nė atė shkallė sa qė nuk mund tė vėrehen
gabimet e njėri tjetrit. Molieri kėtė e shpjegon me fjalėt:
Tė dashuruarve ēdo gjė u duket simpatike nė
trupin e atij qė e duan. Duke menduar se gabimet e tyre janė pjekuri, ato i
emėrtojnė me emra pėrkėledhės. Njė pamje tė mangėt e shikojnė si jasemin i bardhė,
tė zezėn e si zeshkane aq tė ėmbėl sa qė duhet tė pėrkulesh para kėsaj ngjyre,
gėnjeshtari u duket si i menēur ndėrsa i marri si njė shpirtmirė.
Sot me emrin i ose e fejuar, shumė tė rinjė
takohen, argėtohen, kėnaqen, e mė pastaj bėjnė pėrpjekje qė tė ikin nga njėri
tjetri, dhe kuptohet, mė shpesh pala mė e dėmtuar ėshtė femra. Por, me ligj
smund tė detyrohen tė fejuarit tė vėnė kurorė.
Nga bashkėjetesa pa kurorė rrjedh edhe dėmi
tjetėr, atėherė kur nė mėnyrė hidhėrake ndahen njėri nga tjetri, fillojnė ti
numėrojnė e ti shqiptojnė gabimet e njėritjetrit dhe nė kėtė mėnyrė ardhmėria
e tyre sillet nė njė gjendje jo tė pėlqyeshme.
1. I Dėrguari a.s. gjithnjė ka preferuar
bukurinė shpirtėrore pėrkundėr bukurisė materiale. E para ėshtė konstante,
nuk ndrydhet, ndėrsa e dyta ėshtė relative, e zbehtė, fiket. Sa bukuroshe
ekzistojnė e nuk mund ta bėjnė tė lumtur njeriun, pasiqė shpirti i tyre ėshtė i
thjeshtė. Ja disa kėshilla tė Pejgamberit a.s.:
Mos i martoni gratė bukuria e tė cilave mund
tju zhvleftėsojė nga ana morale, mos u martoni as pėr pasurinė e tyre sepse
ato mund ti llastoni. Martohuni me ato pėr shkak tė besimit tė tyre. Me siguri
ndonjė grua zeshkane e me veshje tė leckosur por besimtare, ėshtė shumė e
vlefshme.
Kush disponon me kėto katėr gjėra, disponon
edhe me tė mirat e kėsaj bote edhe me ahiretin: zemėrmirėsinė, gjuhėn qė
vazhdimisht e pėrmend emrin e All-llahut, trupin qė i duron mundimet dhe qė nuk
e tradhėton as nderin as pasurinė e bashkėshortit.
Me gruan lidhet kurorė pėr shkak tė kėtyre
katėr gjėrave: pasuria, fisnikėria, bukuria, dhe besimi. Kėrkoje atė qė ėshtė
besimtare dhe do tė jesh fatlum!
2. Virgjėria. I Dėrguari i All-llahut ashabėt
e vet i porosiste tė martohen me virgjėresha sepse me njė tė tillė ėshtė mė
lehtė tė adaptohesh nė dashuri. Pėrveē kėsaj, pėr shkak tė shumė punėve
shtėpiake si dhe pėr shkak tė numrit tė fėmijėve u lut pėr mirėqenien e atyre
tė cilėt u martuan me tė veja.
3. Siē u theksua mė lartė lidhur me
definicionin e kurorės, njėri ndėr qėllimet e martesės ėshtė edhe ai-tė kesh
fėmijė. Kjo nė njėfarė shkalle mund tė kuptohet, duke i krahasuar nėnat tona
dhe gratė e afėrta. I Dėrguari a.s. thotė:
Martohuni me gra qė mund tė lindin dhe qė e
duan familjen. Unė nė Ditėn e Gjykimit do tė mburrem me numrin tuaj para
ummeteve tjera.
4. Gruaja duhet ti dojė fėmijėt. Ajo duhet
ta ruajė pasurinė e burrit si edhe krenarinė dhe nderin e tij. Nėse burri
ėshtė lumi qė rrjedh vazhdimisht, gruaja ėshtė penda e tij. Vėrtetė, nėse nuk
ėshtė ekonomike nė buxhetin familjar, fitimi i burrit i gjason asaj sikur tė
hedhėsh ujė nė shoshė. I Dėrguari i All-llahut thotė:
Nga gratė mė tė mira janė gratė kurejshite
dhe nga ato, mė e vlefshmja ėshtė ajo qė ndjen dashuri mė tė madhe ndaj fėmijės
sė vet dhe e cila kujdeset mė sė shumti pėr pasurinė e burrit.
Kur e pyetėn:
O i Dėrguar i All-llahut, cila prej grave
ėshtė e mirė? - ai u
pėrgjigj kėshtu: -Ėshtė ajo grua tė cilėn kur e shikon burri i saj, ndjen
kėnaqėsi, kur ti thuhet diēka, e kryen, ndėrsa lidhur me nderin e pasurinė nuk
bėn diē qė nuk i pėlqen burrit.
Si tek gratė ashtu edhe tek burrat virtyti i
parė ėshtė besimi i tij. Njė hadith qė e cituam nė nėntitullin Nevoja pėr
martesė po e pėrsėrisim edhe kėtu:
Kur tė vijė tek ju dikush me karakterin dhe
besimin e sė cilit jeni tė kėnaqur, jepjani vajzėn tuaj. Nėse nuk veproni
kėshtu, do tė lindin intrigat dhe pėrēarjet. Nėse, o i Dėrguar i All-llahut,
tek ai mbretėron skamje dhe rrjedh nga familja jo bujare? i Dėrguari i All-llahut duke pėrsėritur tri
herė tha: Kur tė vijė njė njeri me fenė dhe karakterin e tė cilit jeni tė
kėnaqur, martojeni.
Kufuv (ngjashmėria)
Nė sistemin e vjetėr juridik kihej kujdes qė
tė mos ketė diferenca klasore midis bashkėshortėve tė ardhshėm. Nė tė drejtat e
vjetra brahmane, mė parė, njė burrė mund tė martohej me njė femėr tė klasės mė
tė ulėt, mė pastaj, njė martesė e kėtillė midis njerėzve tė shtresave tė ndryshme,
sipas zakonit, nuk pranohej. Nė tė drejtėn romake, kurorė legale, mund tė bėhej
vetėm midis njė burri, qytetar i Romės, dhe njė gruaje, gjithashtu qytetare e
Romės. Nėse njėra nga palėt skishte tė drejtėn e qytetarit (ose e humbte atė)
kurora prishej.
Nė tė drejtėn islame ekzistojnė disa norma nė
dobi tė gruas. Gruaja ose prindi i saj, mund tė kėrkojė disa kushte prej atij
me tė cilin do tė lidhė kurorė. Juristėt e ndryshėm japin mendime tė ndryshme
lidhur me atė se si duhej tė dukeshin kėto normativa. Njė rregullim i kėtillė
quhet kufuv, qė do tė thotė ngjashmėri, barazi etj,
Drejtimet e ndryshme ndajnė tė njėjtin
mendim, se nė pikėpamje tė fesė midis bashkėshortėve duhet tė ketė barazi. Veē
kėsaj hanefijtė, sollėn edhe njė kusht se burri nuk duhet tė jetė nė shkallė
mė tė ulėt se gruaja nga aspekti i prejardhjes, kėshtu janė kurejshėt midis
tyre, arabėt tjerė midis veti. Njerėzit tjerė jashtė radhėve tė arabėve, janė
tė barabartė dhe mund tė martohen. Gjithashtu, burri duhet tė ketė fuqi
financiare deri nė atė shkallė sa tia paguajė gruas mehrin dhe tė ketė aq sa
mund tė paguajė alimentacion 6 muaj ose njė vjet. Edhe nga aspekti i
marrėdhėnieve ndaj shoqėrisė ku jeton, nuk duhet ti sjellė gruas turp.
Sipas shafiijve, nė pikėpamje tė fesė, profesionit,
origjinės dhe lirisė, burri nuk duhet tė jetė nė njė shkallė mė tė ulėt nga
gruaja.
Gjithashtu edhe tek hanbelijtė mendohet
pėrafėrsisht njėlloj. Ndėrsa, malikijtė, mendonin mė lirisht dhe pėr nga
argumentet fetare, sillen nė mėnyrė mė solide. Sipas tyre kufuvi ose barazia
kėrkohet vetėm nė besim, nė shėndetin trupor dhe tė organeve trupore.
Kritika dhe preferime
Ėshtė e qartė se juristėt islamikė nė temėn e
kufuvit dhe vetitė qė duhen kėrkuar tek burri, nuk kanė arritur njė mendim tė
pėrbashkėt. Imami Malik Thevri, nga hanefijtė Imam Kerhi, sipas njė transmetimi
Imam Shafiu, Amr b. Mesud, nga tabiinėt Muhammed b. Sirin dhe Umer b. Abdulaziz
mendojnė se barazia kėrkohet vetėm nė fe dhe moral. Pikėrisht kėshtu flet edhe
hadithi tė cilin e theksuam nė fillim tė kėsaj teme. Ato hadithe qė janė nė
lidhje me kėrkesėn e barazisė sė origjinės midis palėve nuk mund tė jenė tė
fortė. E nga ato hadithe qė janė autentikė nuk mund tė nxirret njė gjykim i
kėtillė.
Barazia profesionale jasht barazisė sė origjinės
kohė paskohe ndryshon si edhe nga vendi nė njė vend tjetėr. Disa profesione tė
cilat nė ndonjė vend ose nė ndonjė interval kohe, llogariten tė ulėta dhe tė
prapambetura, nė ndonjė vend tjetėr trajtohen ndryshe.
Ekzistojnė disa hadithe autentike tė Pejgamberit
a.s., tė cilat nė rrėnjė e mohojnė diferencėn midis njerėzve nė baza tė
origjinės. Para sė gjithash, nė ajetin 13 tė sures el-Huxhurat All-llahu
xh.sh. na shpall se tė gjithė njerėzit kanė prejardhje nga njė mashkull dhe
njė femėr, ndaj janė tė barabartė dhe tė ndarė nė fise tė ndryshme qė tė munden
tė njihen dhe tė identifikohen. Superioriteti mund tė kėrkohet vetėm nė
devotshmėri qė mund tė ekzistojė tek secili:
...ska dyshim se tek All-llahu mė i
ndershmi ndėr ju ėshtė ai qė mė tepėr ėshtė ruajtur...
Edhe Pejgamberi a.s. urdhėron kėshtu:
Njerėzit janė tė njėjtė si janė tė njėjtė
dhėmbėt e krehėrit. Asnjė arab nuk gėzon mė tepėr pėrparėsi nga joarabi.
Pėrparėsia ėshtė vetėm nė devotshmėri ndaj All-llahut.
Nė hutben e njohur lamtumirėse tė Pejgamberit
a.s., njė citat thotė kėshtu:
Njerėz! Zoti ėshtė Njė. Edhe babai juaj
ėshtė njė. Tė gjithė ju jeni bij tė Ademit. E Ademi ėshtė krijuar nga dheu.
Para Zotit ėshtė mė i ēmuari, ai qė Zotin e respekton mė shumė. Arabi nuk ka
asnjė pėrparėsi nga joarabi, pėrveē masės sė respektit ndaj Zotit.
Dhe tė theksojnė edhe kėtė se Muhammedi a.s.
e martoi Fatimen tė bijėn e Kajsit qė ishte e menēur, e bukur dhe prej fisit
Kurejsh, si fis qė llogaritet ndėr fiset mė tė njohur dhe mė tė ngritur, pėr Usamen,
i biri i njė robi tė ēliruar. Gjithashtu, nė kohėn e tij, e motra e Abdurrahman
b. Avf nga kurejshėt, u martua me ish robin, Bilalin nga Etiopia, ndėrsa Ebu
Hudhejfe e dha tė bijėn e vėllait pėr robin e vet, Salim. I Dėrguari a.s. disa
nga veprat e kėtilla i kreu vet e disa nga ato, pasi u informua, i lejoi tė
kryhen.
Edhe familja ėshtė njė nga ato elemente ku ne
muslimanėt jemi duke pėsuar disfatė nė frontin tonė tė luftės midis sė
vėrtetės dhe gėnjeshtrės qė ka arritur nė shkallėn mė tė lartė e qė vazhdon
prej kohės sė njeriut tė parė dhe Pejgamberit tė parė, Ademit a.s. Numri i
familjeve tona qė janė tė lidhura me imanin e Islamit dhe zakonet lidhur me to,
gjithnjė po zvogėlohet. Arsye pėr kėtė ėshtė korrupcioni rreth masave dhe
vlerave nė kurorė. Vajzat qė janė rritur nė familje muslimane shkojnė nė qarqe
ateiste pėr tu martuar pėr doktorė, avokatė, inxhinierė, fabrikantė, ndėrsa
burrat besimtarė, nga ana tjetėr, qė sjanė tė kujdesshėm ndaj fesė, martohen
me vajza tė cilat, gjithashtu nuk kanė kujdes tė duhur ndaj fesė. Nė kėtė
mėnyrė familja islame, ėshtė e sulmuar nga dy anė dhe fatkeqėsisht, prindėrit
qė duken se janė besimtarė, mė tepėr janė tė preokupuar me kėtė dukuri. Ata,
duke vėrtetuar se po kėrkojnė njeri besimtar, nė realitet kėrkojnė dhėndėr tė
pasur (madje edhe sikur tė jetė mėkatar). Kėta njerėz, qė me trupin e vet janė
tė kthyer nga Kibla e me zemra nga materia, hyjnė nė atė kategori, pėr tė cilėn
i Dėrguari a.s. nė hadithin qė vijon thotė:
Secili ummet (popull) ka nga njė intrigė, e
intriga e ummetit tim ėshtė pasuria.
Njėri nga ashabėt Sehl b. Sad es-Saidi,
thotė: Njė ditė pranė tė pranishmėve tė Pejgamberit a.s. kaloi njė njeri. I
Dėrguari a.s. e pyeti njėrin ndėr tė pranishmit:
-Ēdo tė thoje pėr kėtė qė po kalon?
-Ėshtė vendas i vjetėr. Betohem se sikur tė
kėrkojė vajzė, meriton ti jipet. Nėse flet pėr ndonjė temė, meriton ti
dėgjohet fjala. - tha
ashabi.
I Dėrguari a.s. heshti. Pas pak kohėsh kaloi
njė tjetėr. Edhe kėsaj radhe pyeti:
-E pėr kėtė, ēdo tė thuash? Ky u pėrgjigj:
-O i Dėrguar i Zotit, ky ėshtė njėri ndėr
muslimanėt mė tė varfėr. Sikur tė kėrkojė vajzė, meriton tė refuzohet. Qė tė
jetė ndėrmjetės, meriton tė mospranohet, e, nėse flet diēka, nuk meriton tė
dėgjohet.
Pas kėtyre fjalėve i Dėrguari i All-llahut
tha:
-Ky nga ai i pari vlen shumė mė tepėr se njė
botė e tėrė.
Nuk e njoh ndonjė tė vėrtetė mė tė madhe se
sa atė qė e shpalli i Dėrguari i All-llahut.
Tė kėrkuarit e vajzės
Nė kohėn e Pejgamberit a.s. Aliu personalisht
e kėrkoi Nėnėn tonė, Fatimen r.a. nga i Dėrguari a.s. Ashabėt u ofronin vajzat
dhe motrat e tyre njerėzve pėrkatės nė moshė tė martesės, e ata, ose pranonin
ose refuzonin, e grave qė u pėlqente martesa me dikė ofroheshin personalisht
vetė. Kjo rrodhi nga dėshira fetare, sinqeriteti dhe modestia.
I Dėrguari a.s. thotė:
Askush tė mos kėrkojė tė njėjtėn vajzė pasi
e kėrkoi vėllau besimtar, vetėm pasi ky tė ketė hequr dorė, ose, po ti jipte
leje atij tė dytit. Kjo bėn pėrjashtim
Nuk rekomandohet oferta e kurorės nė mėnyrė
tė hapėt, gruas qė ėshtė nė fazėn e pritjes (sipas sheriatit-iddeti), pas
shkėputjes sė kurorės ose pas vdekjes sė bashkėshortit.
Nė tė drejtėn islame, mehr, quhet pasuria qė
e meriton gruaja qė ti jipet nga ana e burrit, pėr lidhjen e kurorės. Mehri
nuk ėshtė e drejtė as e nėnės, as e babait, as e prindit, por e drejtė
personalisht e gruas. Ėshtė ky njė lloj dėmshpėrblimi qė e pagon burri nė
kurorė. Me tė, mbulohen nevojat e gruas dhe asaj ia sjell njėfarė vlere. Mehri
mund tė paguhet menjėherė (muaxh-xhel) ose si muexh-xhel (nė rast shkurorėzimi
ose vdekjeje). Mehri ėshtė i obligueshėm pėr lidhjen e kurorės. Edhe nėse nuk
pėrmendet gjatė kėtij akti, madje edhe tė bėhet kurorė me kusht qė tė mos
pagohet mehri, megjithatė burri ėshtė i obligueshėm qė gruas tia paguajė atė,
si e drejtė e saj e paevitueshme.
Nuk ekziston kufiri i mehrit edhe pse ėshtė i
caktuar kufiri mė i ulėt, por, edhe pėr kėtė nuk ka kufi tė caktuar.
Nuk mund tė rėndohet kurora nė Islam.
Pėrkundrazi, qė tė mund tė shtohen gjeneratat e prostitucioni tė evitohet,
kurora lehtėsohet. Do tė ishte mirė qė mehri mos ta ngarkojė shumė burrin.
Pejgamberi a.s. thotė:
Mehri mė i mirė ėshtė ai qė ėshtė pak.
Mehri ėshtė e drejtė personale. Me tė gruaja
nuk ėshtė e detyruar tė pėrgatisė pajėn (ēeizin).
Prindi i vajzės ose farefisi i saj nuk
guxojnė tė kėrkojnė nga ajo ndonjė shumė tė hollash. Tė hollat qė i paguhen
familjes sė vajzės nė disa vende, skanė lidhje me Islamin. Ėshtė ky zakon qė
ėshtė praktikuar para Islamit. Nė Islam asnjė njeri i lirė, nė asnjė mėnyrė,
nuk mund tė shitet. Kėrkimi i shpenzimeve tė panevojshme nga ana e vajzės qė do
tė bėhet nuse dhe praktika e mosmbulimit tė vajzave e rėndon martesėn. Kjo e
lind tragjedinė e prostitucionit dhe grabitjen e vajzave. E rezultat i kėtyre
ėshtė armiqėsia, zėnkat, vrasjet...
Dasma ėshtė sunnet. I Dėrguari a.s. thotė:
Bėni dasmė madje edhe po tė jetė ajo vetėm
me njė dele, jepni zijafet.
Dasma ėshtė akt edhe pėrkujtim, shpallje e
njė pune fatlume njerėzve, shprehje e disponimit dhe ushqim i tė varfėrve. Kur
tė ftohet njeriu nė dasmė, ftesėn duhet pranuar. Pejgamberi a.s. thotė
kėshtu:
Ngrėnia mė e keqe ėshtė ajo ngrėnie dasmore
kur ftohen tė pasurit e harrohen tė vobektit. Kush nuk pranon ftesėn ai ėshtė
kundėr All-llahut dhe tė Dėrguarit tė Tij.
Pasi dasma ėshtė njė shkas pėr gėzim, aheng
dhe fat, nuk ekziston asnjė pengesė qė nė njė farė mėnyre tė ndalohet nga
feja. Madje kjo ėshtė edhe imperativ. Ajo qė ėshtė e ndaluar, ėshtė pirja e
alkoolit dhe tė tubuarit e grave dhe meshkujve bashkarisht. I Dėrguari i
All-llahut thotė:
Shpallni kurorėn dhe bėni atė nėpėr xhami.
Nė dasmė ftoni edhe dajre. Hallalli ndryshon nga harami (me haram nėnkuptohet prostitucioni) me
vėnien e kurorės, organizimin e argėtimit dhe muzikimit me dajre.
Shoqėria islame nuk i pengon argėtimet legale
nė ditėt e kremteve, festave, etj. Pėrkundrazi, ato i pranon duke llogaritur
se janė tė rėndėsishme. Ėshtė i nevojshėm pėr njė shoqėri formimi dhe ekzistimi
i vetėdijes kombėtare. Shoqėria, nevojat e sė cilės Islami i pėrmbush
plotėsisht, ėshtė njė shoqėri vullneti i sė cilės ėshtė vullnet i pėrhershėm
dhe i vazhdueshėm. Derisa ka kaq shumė hadithe verbale dhe praktike tė
Pejgamberit a.s. ndalimi i dasmave dhe argėtimi nė to para sė gjithash ėshtė
kundėr sunnetit. Tė pėrsėrisim se dasmat dhe argėtimet pėrputhen me etikėn dhe
rregullat islame...
Nė njė ditė tė Kurban Bajramit Ebu Bekri,
shkoi tek bija e vet, Aisheja, dhe ētė shikojė-dy vajza muziktojnė me dajre
dhe kėndojnė. Dhe, Pejgamberi a.s. u mbėshtet nė njė kėnd dhe u mbėshtoll me
ēarēafin e vet. Ebu Bekri iu drejtua vajzave nė mėnyrė tė ashpėr. Pėr kėtė
Pejgamberi a.s. thotė:
Lėshoji, Ebu Bekėr, secili e gėzon festėn e
vet. Kjo ėshtė festa jonė!
Rubejda, e bija e Muadhit, thotė:
Kur u bė dasma ime Pejgamberi a.s. erdhi dhe
u ul. Disa vajza luanin nė dajre dhe pėrmendėn babanė tim si dhe xhaxhallarėt e
mij, qė ishin martirė nė Bedėr. Kur, njėra prej tyre tha: Leri kėto fjalė,
vazhdoje atė qė e the pak mė parė Aisheja kishte martuar njė vajzė nga farefisi i vet me njėrin nga muslimanėt
e parė tė Medines. Pejgamberi a.s. i tha Aishes: Aishe, duket se nė dasmėn
tuaj nuk pati valle e argėtim, e ensarit i pėlqen loja.
Sipas njė rrėfimi tjetėr Pejgamberi a.s.
Aishes i tha kėshtu: A e keni dėrguar njė vajzė me nusen qė tė luaj nė
dajre dhe tė kėndojė? Aisheja e pyeti atė: Sikur ta kishim dėrguar,
ēdo tė thoshte? E Muhammedi a.s. duke cituar tri vargje poezie, tha: Ja
kėshtu do tė thoshte.
Njė njeri qė u ftua nė kurorėzim ose nė diē
tė ngjashme, po hetoi diēka jo tė pėlqyeshme, sė pari duhet ta pengojė atė.
Nėse nuk mundet, assesi nuk duhet tė merr pjesė nė atė akt. Sguxon tė rrijė
pranė tryezės e tė shėrbehet me ushqim e pije (nė dasmė qė bie ndesh me normat
islame). Pejgamberi a.s. thotė kėshtu:
Po tė shikoni ndonjė dukuri tė keqe, atė
duhet ta pėrmirėsoni me duart tuaja. Nėse nuk keni fuqi me duar, atėherė
tentoni me gjuhė (me fjalė). Nėse nuk mund ta evitoni as me fjalė, atėherė ta
pėrbuzni me zemėr-qė ėshtė shkalla mė e dobėt e imanit.
Ai qė i beson All-llahut dhe Ditės sė
Kijametit, mos tė rrijė nė tryezė ku ka pije (alkool).
Nė tė drejtėn e vjetėr iraniane, nuk
respektoheshin pengesat, bile edhe preferohej martesa midis vėllaut dhe motrės.
Sipas tė drejtės iraniane, nė vend se tė ndalohej prostitucioni midis njerėzve
qė nuk duhej tė martohen mes veti, vėllezėrve me motra, prindėrve dhe fėmijėve
si dhe kushėrinjėve dhe farefisit, kjo pėrkrahej. E njėjtė ėshtė gjendja edhe
nė tė drejtėn e Egjiptit tė Vjetėr. Sipas tė drejtės kineze, edhepse nuk mund
tė kurorėzoheshin kushėrirėt nga ana e babait, ata nga ana e nėnės kishin tė
drejtė tė kurorėzohen.
Ajetet 22-24 nga sureja en-Nisa si dhe disa
hadithe, e lajmėrojnė muharrematin nė Islam (njerėz midis tė cilėve ėshtė i
ndaluar kurorėzimi).
Kėshtu mund ti radhisim:
1. Ata tė cilėve u ėshtė ndaluar kurorėzimi
pėr shkak tė farefisnisė dhe afėrsisė tė gjakut nėna, bija, motra, halla, tezja
dhe mbesa.
2. Pėr shkak tė lidhjes miqėsore midis
familjeve, vjehrrat, vajza nga kurora tjetėr, nusja, njerka.
3. Pėr shkak tė qumėshtit. Ndalesat e
lartpėrmendura pėr shkak tė lidhjes miqėsore dhe afėrsisė sė gjakut njėkohėsisht
pėrfshijnė edhe ndalesat edhe pėr shkak tė qumėshtit: tajat, motrat nga taja,
bija nga taja dhe tajėn e bashkėshortes...
4. Siē do tė theksojmė nė vazhdim, nėse
ekzistojnė kushte, Islami e lejon martesėn me katėr gra. Mirėpo martesa me mė
tepėr se katėr gra ėshtė e ndaluar.
5. Nuk ėshtė e lejuar qė burri tė martohet me
gra qė mes vete janė tė afėrta njėra me tjetrėn. Pėr shembull, tė merr dy motra
ose tezen dhe mbesėn.
6. Nuk guxon tė martohet me njė grua qė ėshtė
e martuar me dikė tjetėr, ose me ndonjė qė pret iddet pas ndarjes ose vdekjes
sė burrit.
7. Nuk mund tė martohet me gra qė sjanė
muslimane dhe qė nuk besojnė nė njėrin nga librat hyjnorė.
8. Gratė qė janė absolutisht tė ndara nuk
mund tė rimartohen me ata nga tė cilėt janė ndarė, me pėrjashtim tė atyre tė
cilat pas ndarjes pėrsėri janė martuar e mė pas janė ndarė, ose nėse
bashkėshorti i dytė ka vdekur.
Kur nė Kuranin Famėlartė theksohen gratė me
tė cilat nuk duhet kurorėzuar, atėherė thuhet:
...nėnat tuaja qė ju kanė dhėnė gji, motrat
nga gjiri...
Edhe Pejgamberi a.s. thotė:
Ato qė janė tė ndaluara (pėr kurorėzim)
sipas farefisnisė sė gjakut, ato janė tė ndaluara edhe sipas qumėshtit.
Imamėt e katėr medhhebeve janė pajtuar se ato
qė janė tė ndaluara sipas farefisnisė tė gjakut, janė tė ndaluara edhe sipas
qumėshtit. Kėsaj i kundėrshtohet vetėm Ibėn Tejmijje.
Pėr qėllimin dhe arsyen e afėrsisė sipas
qumėshtit, nė Kuran nuk janė theksuar tė dhėna tė veēanta, ndėrsa nė hadithe
theksohen urtėsitė nė disa pika. Shtrohen dy arsye tė rėndėsishme pėr ndalimin
e kurorėzimit tė atyre qė janė nė farefisni tė gjakut dhe tė atyre qė janė
miqėsuar sipas qumėshtit. Arsyeja e parė ėshtė ajo materiale: ato veti qė ka
trashiguar mashkulli dhe femra tė cilat janė kushėri, pasi qė janė tė ngjshme
(vetitė), me martesėn e tyre, fėmijėt do tu lindin jo tė talentuar, jo normal,
madje edhe tė ēmendur. Arsyeja e dytė ėshtė ajo shpirtėrore dhe morale: ata
respektohen mes vete, por pasi kurorėzohen, nuk do ta nderojnė njėri tjetrin, e
kjo ėshtė kundėr botėkuptimeve njerėzore, natyrės sė njeriut dhe moralit.
E tani kėto ti shqyrtojmė nga aspekti i
afėrsisė sė qumėshtit.
Gjatė thithjes fėmija ushqen organizmin dhe i
formohen mishi dhe eshtrat. Nė kėtė substancė tė ēuditshme ushqyese e cila i
pėrmban elementet kryesore ushqyese, vallė, a i pėrcillen fėmijės edhe elemente
shpirtėrore? Nėse nėna ka aftėsi tė imunitetit ndaj disa sėmundjeve ose nėna
gjatė tajitjes lėngon nga ndonjė sėmundje ngjitėse, mjekėsia ka vėrtetuar se
kėto pėrcillen edhe tek foshnja.
Nė hadith thuhet:
Njė dhe dy thithje nuk shkaktojnė pengesė
pėr kurorė.
Sipas njėrit nga dy rrėfimet e Imam Ahmedit
dhe Imam Shafiut, qė tė formohet respekti nėpėrmjet qumėshtit, fėmija duhet tė
ushqehet me pesė shujta dhe pesė herė tė thithė. Sipas disa tė tjerėve,
mjaftojnė tri thithje. Mirėpo hanefijtė qė ishin mė tė rezervuar dhe mė tė
kujdesshėm pėr thithjen, kontrollimi i sė cilit ėshtė shumė i rėndė, kanė thėnė
se ndalesa pėr kurorė do tė jetė formuar madje edhe vetėm me njė thithje. Nė
njė hadith tjetėr thuhet:
Kushėrirėsi e tajės formohet vetėm gjatė
kohės sė urisė (nevojė pėr qumėsht);
Kushėrirėsi tė tajės nuk formohet pas
periudhės sė thithjes (pas moshės dyvjeēare e mėtutje).
Kėto hadithe tregojnė se vetitė qė i ka marrė
fėmija, materiale dhe shpirtėrore, nėpėrmjet tė qumėshtit, e formojnė bazėn e
kushėrirėsisė sė tajės.
Arsyeja morale qė e pengon martesėn midis
atyre tė farefisnisė, qėndron edhe nė qumėsht. Gruaja qė e merr njė fėmijė nė
prehėr dhe e tajit, duke e ushqyer gjakun, mishin dhe eshtrat e tij, ajo
meriton respektin e nėnės.
Shah Velijjullah ed-Dihlevi thotė:
Femra qė ėshtė tajė i gjason nėnės sė
vėrtetė, nga pikėpamja se ajo ėshtė shkaktare e rritės dhe zhvillimit tė
fėmijės dhe tė ngritjes sė tij nė kėmbėt e veta. Derisa nėna e vėrtetė e ka
bartur fėmijėn nė stomak, taja ia plotėson nevojėn pėr ushqim (me qumėsht) pas
lindjes sė fėmijės. Kėshtu nėnė ėshtė edhe taja. Edhe fėmijėt e tajės kėsaj
foshnjeje i janė vėllezėr e motra. Kur ajo ia fali gjinin njė fėmijės, ia fali
edhe tė drejtėn prindore. Kėshtu, fėmija nė tė e gjeti rehatinė. Ndaj, nuk mund
tė pranohet qė fėmija atė ta pėrvetėsojė si grua dhe tė bėjė marrėdhėnie me tė.
Si do ta bėnin njerėzit kėtė, kur as kafsha nuk bėn marrėdhėnie me kafshėn qė e
ushqen.
Laviri nuk do tė duhej tė martohet me
tjetėrkė, pos me ndonjė lavire ose idhujtare, e lavirja, me tė nuk do tė duhej
tė martohet kush, pos ndonjė lavir o idhujtarė. Ajo (kurvėria ose martesa me
tė) ėshtė e ndaluar pėr besimtarėt.
Juristėt japin shpjegime tė ndryshme lidhur
me kėtė ajet tė sures en-Nur.
A mund njė musliman tė martohet me njė
lavire? Shumica mendojnė se njė grua lavire, mund tė lidh kurorė me njė burrė.
E, sipas njė tė thėne tė Aliut, Aishes, Beras dhe Ibėn Mesudit martesa me njė
lavire nuk guxon tė bėhet. Ibėn Kajjim e pėkrah mendimin e dytė. Ai thotė: Nė
Kuran besimtarit i urdhėrohet tė martohet me njė grua tė ndershme. Kurora
ėshtė valide me kėtė kusht. Kur nuk plotėsohet ky kusht, nuk mund tė bėhet
kurorė. Njeriu qė do tė martohet ose e pranon ligjin e Zotit ose jo. Nėse nuk e
pranon, ai do tė jetė pabesimtar, ose do tė jetė njeri qė i mvesh shok Zotit.
Nėse e pranon por nuk e aplikon ose martohet me njė lavire, kėsaj rradhe nuk i
vlen kurora dhe, edhe vetė do tė llogaritet si lavir. Ja, kjo ėshtė rėndėsia e
ajetit qė u citua. Ibėn Kajjim jep edhe shpjegime tjera lidhur me kėtė temė.
Ēdo grua qė hynė nė laviri, nuk ėshtė e
njėjtė. Disa prej tyre kėrkojnė falje. Tė kėtillave ska ētu thuhet. Disa tė
tjera deri nė kėtė tragjedi kanė ardhur pa dashje. Nėse do tė gjendeshte dikush
ta shpėtojė, ajo do tė ishte mjaft e lumtur. Do tė ishte shumė mirė qė tė
shpėtonte kėshtu. E disa e kėnaqin shpirtin e epshin e tyre vetėm me laviri.
Edhe sikur tė martohej njė e kėtillė, syri do ti ngelte tek tjetri. Ja, pra,
martesa me njė grua tė kėtillė, don tė thotė pranim tė lavirisė, don tė thotė
tė jetosh me njė krijesė qė nė Kuran quhet habith: e fėlliqur. E kjo
nuk i gjason njė besimtari.
Sipas tė drejtės romake, ishte e ndaluar
martesa me njė grua qė ishte lavire, artiste dhe e gjykuar. Njerėzve tė dalluar
dhe familjeve tė tyre u ishte ndaluar martesa me skllevėt e liruar ose mė
fėmijėt e aktorėve teatral.
Kurora ėshtė njė akt qė mbėshtetet nė qetėsi
e paqė si dhe nė dashuri e nė mėshirė, e qė ka pėr qėllim qė, duke formuar
familje, tė lindin fėmijė. Squhet akt kurore, madje edhe atėherė kur ka
dėshmitarė dhe bėhet marrėveshje me njė grua pėr kurorė tė pėrkohshme. Edhe
sikur tė jetė pėr dhjetė a njėzet vjet. I Dėrguari a.s. kėtė e ndaloi nė mėnyrė
absolute. Fjalėt e Abdull-llah b. Abbasit, qė mendon se kurora e pėrkohshme
ėshtė e pranueshme, nuk janė tė drejta. Nga ashabėt, muxhtehidėt e njohur tė
Islamit qė nxjerrin gjykime nga ajetet dhe hadithet dhe nga tabiinėt (ata qė
janė takuar me njerėz tė cilėt e kanė parė Muhammedin ose kanė dėgjuar hadithet
e tij) askush nuk e pranon njė kurorė tė kėtillė.
I. Pozita e gruas nė familjen islame
II. Tė drejtat e ndėrsjella tė gruas dhe tė
burrit
III. Poligamia
IV. Prishja e kurorės (shkurorėzimi)
V. Hul-le (kthimi i gruas nė kurorėn e parė)
VI. Gruaja dhe trashėgimia
Para lindjes sė Islamit, kudo nė botė gruaja,
edhe para kurorės edhe pas saj, kishte tė drejta shumė tė kufizuara, ose nuk
kishte fare tė drejta. Nė kohėn e lulėzimit tė civilizimit tė Greqisė sė
Vjetėr, deri nė shekullin III tė erės sė re, nė Kinė, nė tė drejtėn hinduse, nė
tė drejtėn hebreje, gruaja gjendej nėn presion. Nuk mund tė bėnte asgjė krye
nė vete. Gjendej nėn dominimin e babait para kurorės, e nė kurorė nėn dominimin
e burrit, e pas vdekjes sė tij - nėn dominimin e djalit mė tė madh ose nėn
dominimin e ndonjė mashkulli tjetėr nga familja.
Edhe nė siujdhesėn e Arabisė pozita e gruas
nuk ndryshonte.
Xhenneti gjendet nėn kėmbėt e nėnave.
Muhammedi a.s.
E vėrtetė e pamohueshme ėshtė se gruaja dhe
burri, nga pikėpamja e formimit, nuk janė tė njėjtė. Shkencėtarėt qė bėjnė
fjalė pėr tė drejtat e gruas, tentojnė tė shpjegojnė arsyet e ndryshme tė kėtij
dallimi. Disa prej tyre vėrtetojnė se ky ndryshim fiziologjik me kohė do tė
evitohet, kėshtu qė gruaja dhe burri, edhe psikikisht njė ditė do tė barazohen.
Nėse e lėmė nė njė anė kėtė debat dhe nėse e shqyrtojmė pozitėn e sotme, do tė
shohim se gruaja dhe burri, njeri prej tjetrit, ndryshojnė vetėm nga pikėpamja
e formimit tė trupit tė tyre, organizmit tė tyre dhe aktiviteteve.
Fiziologjikisht mashkulli dhe femra veprojnė ashtu siē iu mundėson struktura
trupore. Ashtu siē njė mashkull nuk mund tė lind fėmijė, ashtu edhe njė femėr
nuk mund tė mbarsė. Pasi qė instikti seksual nuk ėshtė vetėm vlerė e
mėvetėsishme psiko-fizike, por ėshtė element i personit me tė cilin ėshtė i
lidhur nė mėnyrė tė pandashme... Duhet tė dijmė edhe atė se analiza e instiktit
seksual mund tė na dėrgojė kah veēantitė (specifikat) e karakterit tė njė
njeriu.
Me siguri do tė ketė dallime tė mėdha edhe nė
sferėn psikike, varėsisht nga struktura fiziologjike. Tek mashkulli nuk mund tė
gjenden emocione gjithnjė tė ndryshme siē janė tė hajthme ato te gruaja.
Mashkulli ėshtė njė qenie e tillė qė mund tu kundėrvehet dukurive tė ashpra tė
vazhdueshme tė natyrės, si dhe sulmeve tė numėrta tė jetės. Fiziologėt i
shpjegojnė dallimet shpirtėrore midis mashkullit dhe gruas. Nė familje pėr
burrin gjė elementare ėshtė ti dalė nė krye gruas, ndėrsa pėr gruan ėshtė
kryesore ti dhurohet mashkullit, ruajtja e personalitetit deri nė shkallėn e
mundur dhe pėrpjekja qė tė jetė e simpatizuar dhe e pranuar nga ana e
mashkullit, si dhe ruajtja e mashkullit nė pishinėn e saj shpirtėrore dhe
trupore. Pėr mashkullin, familja ėshtė njė pasuri, ndėrsa pėr gruan ėshtė
fortifikatė. Gruaja disponon me veti varėsisht nga fiziologjia dhe organizmi.
Te gruaja janė mė tė shprehura: temperatura, pulsi dhe frymėmarrja. Forca
muskulare ngadhnjen te mashkulli. Njė gjendje e kėtillė gruan e vendos
ndėrmjet mashkullit dhe fėmijės.
Gina Lambroso e cila e ka studiuar
psikologjinė e femrės me njė menēuri dhe urtėsi nė veprat Lame de la
famme, La famme dans la societe actuelle, shqyrton shumė ēėshtje
interesante:
Gruaja, pėr shkak tė dashurisė qė e ndjen
ndaj tė tjerėve, ėshtė e varur prej tyre. Egoizmi i burrit ėshtė njė fanar i
ndritshėm qė tregon rrugėt nėpėr tė cilat duhet kaluar. Ndaj, mashkulli nuk
kėrkon udhėrrėfyes dhe nuk mbėshtetet nė askė. Ndėrsa flijimi i gruas, atė e
shtyen tė mbėshtetet nė tė tjerėt dhe pengohet tė pėrparojė pa udhėrrėfyes. Diē
e kėtillė nuk i pėrket vetėm asaj tė duash dhe tė jesh e dashur, por, ndoshta
edhe vetėkontrollimit. Gruaja ėshtė si njė kacavjerrės, madje edhe sikur ti
thaheshin rrėnjėt, sikur tė gjente ndonjė degė tė thatė ose ndonjė mur, do ta
vazhdonte jetėn. Tragjedia mė e madhe pėr tė ėshtė kur ngel pa mbėshtetje. Ka
njerėz, tė cilėt, njė dobėsi tė kėtillė - (e kjo pėr gruan ėshtė forcė e tė
kėrkuarit tė mbėshtetjes dhe tė varėsisė nga tė tjerėt) e shpjegojnė me mungesė
tė edukatės. Por, edhe gruaja qė ka edukatė mė tė madhe, pėrsėri ka nevojė pėr
tė (mbėshtetje).
Akademiku Mazhar Osman Uzman, pas studimit
tė dallimeve organike dhe psikike midis mashkullit dhe femrės, konstaton:
Nė kohėra tė vjetra nuk ka ekzistuar mendim
pėr barazi juridike, siē ėshtė sot mendimi i feministėve tė rinj. Barazia
juridike nuk mund tė kėnaq dy gjenerata qė sjanė krijuar nė tė njėjtėn mėnyrė
dhe qė nuk kanė dėshira dhe ideale tė njėjta. Edhe kafshėt e gjinisė
mashkullore janė tė vrazhda ndaj atyre tė gjinisė femrore. Dikur gruaja kėmbehej,
blehej, vidhej, grabitej e shitej. Pra, ajo nuk ishte pronare e vėrtetė e
vetėvetes, por ishte vetėm njė lėndė pėr vazhdimėsinė e racės... Madje edhe nė
ato vende ku gruaja nderohej si kurorė, martesa akoma i sjellte mishėrim, bėnte
qė plotėsisht tė humbė personalitetin e vjetėr. Kjo prej zonjushės do tė bėhet
zonjė, do tė mbajė mbiemrin e bashkėshortit dhe do tė njihet si pronė e filan
fallanit. Por, nuk ndryshon te burri, asgjė. Martesa sado qė tė jetė zbukuruese,
gruan pėrsėri e vė nė shėrbim tė burrit. Detyra e gruas nė Angli, ėshtė tė
dashurojė, tė shėrbejė dhe tė jetė e dėgjushme, e thėnė kjo qė pėrcillet prej
gojės nė gojė. Poeti Schiler thotė: Nė rruzullin tokėsor, dėgjueshmėria ėshtė
obligimi i gruas. Kundėr dominimit tė dukshėm tė burrit, gruaja ka rezistencėn
e fshehur. Qė tė mundė burrin, gruaja shėrbehet me natyrėn e vet tė butė dhe nė
mėnyrė tė pahetuar, burrin mund ta sjellė deri nė atė gjendje qė e dėshiron.
Nė njė martesė fatlume, hidhėrimi ose zemėrimi i njėrės palė zėvendėsohet me
gjentilitetin e palės tjetėr. Njėra palė dėshiron tė dominojė deri nė shkallėn
e dhunės, ndėrsa pala tjetėr fiton me modesti, me dorėzim tė parezervė, me
varshmėri e dėgjueshmėri. Ja, kėto janė mėlmesat e bashkėshortėsisė. Vetė
krijimi i dy gjinive aq tė ndryshme, lind respekt dhe dashuri tė ndėrsjellė.
Nė institucionin familje, feja Islame ka bėrė
ndarjen e obligimeve midis gruas dhe burrit sipas mundėsive materiale dhe
shpirtėrore tė tyre. Secilės palė ia ka dhėnė detyrėn qė mund ta kryej dhe e
ka respektuar aftėsinė e tyre. Gruas i ka dhėnė detyra qė mund ti kryej, e nuk
e ka ngarkuar me pėrgjegjėsi qė nuk mund ti bartė. Nė Kuran Zoti xh.sh. mė
shpesh njerėzve u drejtohet vetėm nė gjininė mashkullore. Kjo rrjedh nga
specifika e gjuhės arabe. Nė arabisht pėrdoret gjinia mashkullore, kur i
drejtohemi njė grupi grash e burrash, pėr shembull edhe paraqitja ja
ejjuhel ledhine amenu: o ju besimtarė ėshtė nė gjininė mashkullore.
Nga aspekti i pėrbėrjes dhe kuptimit, i pėrfshin tė gjithė besimtarėt, pa
marrė parasysh gjininė.
Para Islamit, ashtu si edhe nė vendet tjera
tė botės, nė Arabi, gruaja nuk kishte tė drejta. Feja Islame gruas i solli tė
drejtat e merituara dhe e vendosi nė pozitėn e saj tė lartė. Nė njė liri tė
kėtillė qė erdhi nga kjo reformė e papritur dhe e jashtėzakonshme, gratė
mundeshin nė mėnyrė tė haptė ti shprehnin mendimet e tyre. Siē u theksua mė
lartė, edhe pse nė Kuranin Famėlartė shprehjet pėrgjithėsisht janė nė gjininė
mashkullore pėr shkak, siē u theksua, tė specifikės gjuhėsore, gratė kėrkonin
tė zbresin edhe ajete tė atilla nė tė cilat do tė pėrmenden edhe ato. Njė ditė,
zonja Ummi Umare nga muslimanėt ensarė erdhi te i Dėrguari a.s. dhe i tha:
O Pejgamber i Zotit, shikoj se ēdo gjė ėshtė
pėr meshkujt, pse vallė nuk pėrmenden gratė?
Mė pas zbriti ky ajet:
Nuk ka dyshim as pėr muslimanėt dhe
muslimanet, besimtarėt dhe besimtaret, adhuruesit dhe adhurueset, tė sinqertit
dhe tė sinqertat, durimtarėt dhe durimtaret, tė pėrvuajturit dhe tė
pėrvuajturat, sadakadhėnėsit dhe sadakadhėnėset, agjėruesit dhe agjėrueset,
ruajtėsit e nderit dhe ruajtėset e nderit, shumėpėrmendėsit e All-llahut e
shumėpėrmendėset e All-llahut, All-llahu ka pėrgatitur falje (mėkatesh) dhe
shpėrblimi tė madh.
Edhe njė muslimane qė dėshiron barazi totale
me burrin nga aspekti i vlerės para Zotit, shpėrblimin shpirtėror dhe
sevapin... Nėna e jonė, gruaja e Pejgamberit a.s. Ummi Seleme shprehet: Ēdo
tė bėhej sikur tė ishim meshkuj, do tė luftonim si ata, do tė fitonim
shpėrblime si ata! mė pas zbret ky ajet:
Mos lakmoni nė atė, qė All-llahu gradoi disa
nga ju mbi disa tė tjerė. Burrave ju takon hise nga ajo qė fituan ata dhe
grave gjithashtu ju takon hise nga ajo qė fituan ato. All-llahut kėrkoni tė
mirat e Tij. All-llahu ėshtė i dijshėm pėr ēdo send.
Mashkulli nuk mund tė bėhet si femra
Nėna e Merjemes, Hanne, kur ishte me barrė
(me Merjemen) duke e paramenduar si djalė, ia pėrkushtoj fėmijėn Shtėpisė sė
Shenjtė (Bejt-ul Mukaddes). Por, kur i lindi vajzė, e brengosur shprehu brengėn
duke thėnė: Zoti im, unė e linda femėr!?. All-llahu qė shumė
mirė e dinte ēkishte lindur Hanne, urdhėroi: Mashkulli nuk ėshtė si
femra. Pra, djali qė e deshe ti nuk mund tė jetė si vajza qė ta dhash
Unė, djali nuk mund tė jetė i suksesshėm nė shėrbim tė Shtėpisė sė Shenjtė.
Pas kėtyre sqarimeve mund tė thuhet se nė
institucionin familje:
Edhe atyre (grave) u takon e drejta, sikurse
edhe pėrgjegjėsia nė bashkėshortėsi, e burrave u takon njė pėrparėsi ndaj tyre.
All-llahu ėshtė i Plotėfuqishėm, i Urtė.
Ajeti
i cili e shpall kėtė prioritet ėshtė si vijon:
Burrat janė pėrgjegjės pėr gratė, ngase
All-llahu ka graduar disa mbi disa tė tjera dhe ngase ata kanė shpenzuar nga
pasuria e tyre.
Kėtė ajet shpeshherė e kanė marrė nė gojė
shumė kritikė jomuslimanė duke pohuar se gruaja i nėnshtrohet urdhėrit tė
burrit dhe ėshtė dhėnė nėn shėrbimin e tij.
Qė tė mund tė kuptojmė mė mirė kėtė, duhet tė
ndalemi nė fjalėn kavvamun: pėrgjegjės qė ka dy kuptime:
1. Interesim pėr fatin dhe nevojat (e saj)
dhe,
2. Mbikqyrje ndaj saj. Kuptimi i parė nuk
flet asgjė kundėr gruas, pėrkundrazi, flet nė dobi tė saj. Kur gjendemi tek
kuptimi i dytė, tek e drejta e burrit pėr mbikėqyrjen, mbrojtjen e gruas, kjo
ka norma tė caktuara nė Islam.
Gruaja nėse ėshtė jo muslimane por hebreje
ose e krishterė, atėherė burri nuk mund tė intervenojė nė besimin e saj. Burri
nuk mund tė pėrzihet as nė pasurinė e saj personale. Gjatė vėnies sė kurorės,
gruaja merr mehrin prej burrit. Kjo ėshtė pasuri personale e saj. Bashkėshorti
nuk gėzon asnjė tė drejtė nė tė. Gruaja nuk ėshtė e obliguar qė nga mehri tė
pėrgatisė pajė. Faktikisht, gruaja as gjatė martesės as mė pas nuk ka obligime
financiare.
Gruaja nėse disponon me ndonjė pasuri tjetėr
pėrveē mehrit, madje edhe po pati nevojė burri, ajo gėzon tė drejtėn absolute
ndaj asaj pasurie. Ka autorizim qė nėpėrmjet tregėtisė ta shtojė pasurinė, ta
huazojė ose tua dhurojė personave tė tretė... Pėr kėtė gjė ska nevojė tė
kėrkojė leje nga burri. Edhe pse bashkėshorti nuk ka autorizim tė japė sadaka
nga prona e bashkėshortes, gruaja ka tė drejtė tė japė sadaka prej pasurisė sė
vet pa marrė leje nga bashkėshorti. Nė vendin ku pėrmendet bashkėshorti dhe
bashkėshortja, pėr gratė pėrdoret shprehja maruf: legale, diē qė ėshtė e
njohur, diē qė u pėrgjigjet zakoneve (adeteve). Nėse burri nuk i kėnaq
nevojat e fėmijėve dhe tė bashkėshortes pėr shkak tė koprracisė, gruaja ka tė
drejtė pa dijen e burrit tė shpenzojė pėr vete dhe pėr fėmijėt, nėse kjo bėhet
nė mėnyrė hallall dhe nėse ėshtė e lejuar me zakone.
Gruaja, nga aspekti juridik, nuk ėshtė e
obliguar tė punojė nė shtėpinė bashkėshortit dhe tė kryejė punė amvisėrie.
Mirėpo, duke patur parasysh dashurinė, ndihmėn dhe mirėkuptimin e ndėrsjellė
nuk do tė duhej tė mbetet indiferente ndaj kėtyre punėve.
Bashkėshortet e ashabėve, pėrveē qė i
kryenin punėt shtėpiake, u ndihmonin edhe bashkėshortėve nė punėt e tyre. E
dimė se duart e nėnės sonė Fatimes, janė shtypur nė mullirin e dorės. Motra e
gruas Muhammedit a.s., e bija e Ebu Bekrit-nėna e jonė Esma, ka punuar punėt e
bashkėshortit tė saj Zubejrit, ka kryer edhe punėt rreth ushqimit, pėrgatitjes
sė kalit, ka bartur fara dhe bėrthama tė hurmės nė kokė nė njė largėsi prej njė
kilometri. Ndihma e kėtillė e ndėrsjellė, midis dy bashkėshortėve, qė gjendet
nė shkallėn mė tė lartė tė dashurisė dhe lidhshmėrisė, nuk ėshtė barrė, por
kėnaqėsi. Kur Esved b. Jezid e pyeti Aishen se me ēka merret i Dėrguari a.s.
kur gjendet nė shtėpi, mori kėtė pėrgjigje:
U ndihmon njerėzve tė shtėpisė nė punėt e
tyre, e kur e dėgjon ezanin shkon nė namaz.
Pas njė sqarimi tė kėtillė, mund tė themi se
burri nuk mund tė intervenojė nė lirinė dhe autoritetin e gruas nga aspekti
fetar, financiar dhe juridik. Atėherė, ku mbeti dominimi i burrit? Ta caktojmė
regjionin e kėtij dominimi.
Nė ajet jipen dy aspekte tė dominimit tė
burrit:
1. Nga aspekti i krijimit-burri ėshtė mė i
fuqishėm dhe mė i qėndrueshėm se gruaja. Ka qėndresė dhe durim mė tė madh. Pėr
kėtė arsye, rreth termave nubuvvet (pejgamberi), prezidencė (kryetar
shteti), dėshmitar, luftėtar, dhe pranimit tė pjesės mė tė madhe tė
trashėgimisė mashkulli ka pėrparėsi.
2. Burri, duke dhėnė mehr gjatė kurorėzimit
dhe duke siguruar ekzistencėn nė institucionin - familje, ka pėrgjegjėsinė
financiare. Pra, ky dominim i burrit rrjedh nga pėrgjegjėsia e tij. Kjo
mbėshtetet nga parimi qė ėshtė i pranuar nga tė gjithė Pushteti dhe autoriteti
janė proporcionale me pėrgjegjėsinė.
Burri ėshtė personi pėrgjegjės dhe koka e
familjes. Fėmijėt janė tė lidhur pėr tė. Detyra e tij ėshtė tė gjejė dhe tė
ruaj akomodimin. Ai e ka autorizimin pėr banim. Ai ėshtė pronar i shtėpisė. Pėr
kėtė arsye, kur burri nuk ėshtė nė shtėpi, gruaja nuk guxon tė lejojė dikush i
huaj tė hyjė nė shtėpi. Thamė se burri ėshtė koka e familjes. Gruaja dėgjon
urdhėrin e burrit. Ajo nuk guxon tė mos e dėgjojė burrin, i cili mban
pėrgjegjėsinė dhe ėshtė i obliguar qė me mundin e vet tė luftojė gjatė tėrė
jetės. Tė mėdha janė punėt e burrit. Pejgamberi a.s. thotė:
Poqese ndonjėrit i kisha urdhėruar ti falet
dikujt, pos All-llahut, atėherė grave do tu kisha urdhėruar tė falen para
burrave tė tyre.
Arsyeja pėr kėtė ėshtė tė drejtat qė
All-llahu u ka dhėnė burrave mbi gratė. Njė hadith tjetėr thotė:
Mė ėshtė treguar Xhehennemi. Ētė shihet,
shumicėn e pjesėtarėve tė Xhehennemit e pėrbėjnė gratė. Ato janė nė rrugėt e
pafesė (fyejnė, mallkojnė). - kur
u pyet nga ana e njė ashabi: -O i Dėrguar i All-llahut, a janė ato nė
rrugė tė pafesė kundėr All-llahut? ai tha: Ato nuk iu falėnderohen
bashkėshortėve dhe mirėsisė. Nėse njėrės prej tyre me shekuj i bėn tė mirė, e
tek ti heton diēka (qė nuk i pėlqen), do tė shprehet se kurrfarė tė mire ska
pasur prej teje.
Shtėpia ėshtė si njė pushtet i vogėl.
Natyrisht, se do tė ketė dikush qė do tė jetė kryesori. Ky, sipas qenies,
obligimeve dhe pėrgjegjėsisė ėshtė burri. Ky ėshtė prioritet dhe dominimi i
burrit ndaj gruas qė e pranon Islami.
Edhe sipas botėkuptimeve tė sotme juridike,
nė institucionin e familjes ekzistojnė tė drejta prioritare qė i posedon
burri, pėr dallim nga gruaja. Burri ėshtė koka e familjes. Ai e zgjedh
vendbanimin. Gruaja e mban emrin familjar tė burrit (mbiemrin e burrit). Gruaja
ėshtė kėshilltare dhe ndihmėse e burrit. Burri e pėrfaqėson bashkėsinė familjare.
Pa lejen e burrit gruaja nuk mund tė mirret me ndonjė punė ose me ndonjė zeje.
Nė tė drejtėn islamike, gruaja, prej momentit tė martesės e deri nė fund tė
iddetit, pas ndarjes, kujdeset nga burri. Tė gjitha shpenzimet e gruas dhe
fėmijėve i mbulon burri. Gruaja nuk pėrzihet nė kėtė gjė. Mirėpo, nė tė drejtėn
bashkėkohore, edhe gruaja merr pjesė nė mbulimin e shpenzimeve lidhur me
furnizimin dhe edukimin e fėmijėve.
...ashtu
siē ju keni tė drejta ndaj grave, edhe ato kanė tė drejta ndaj jush.
Muhammedi a.s.
Nė Kuranin Famėlartė bashkėsia
bashkėshortore quhet hududullah: kufinjė qė i ka caktuar All-llahu. Martesa
sėshtė vetėm njė ngjarje qė ndodh midis dy personave. Ajo e pėrbėn themelin e
familjes. E familja ėshtė shtylla kryesore e shoqėrisė. Martesa pėrveē anės sė
rėndėsishme humane e juridike, ka edhe anėn hyjnore fetare. Kushtet e
nevojshme pėr zgjatjen e lumturisė dhe paqės janė kufinjt qė i ka caktuar
All-llahu. Vazhdimėsia e martesės ėshtė e mundur me ruajtjen e kėtyre
kufijve. Shkelja e tyre, nė realitet, ėshtė shkatėrrimi i martesės.
Kush i tejkalon kufijtė (e pėrcaktuar nga
ana) e All-llahut, pikėrisht tė tillėt janė zullumqarė.
I Dėrguari i All-llahut pėrgjegjėsitė e
bashkėshortes dhe tė bashkėshortit nė bashkėsinė bashkėshortore i thekson
kėshtu:
Keni kujdes, sepse ēdokush nga ju ėshtė njė
bari dhe pėrgjigjet pėr ata qė janė nėn pushtetin e tij. Gjithashtu edhe burri
ėshtė bari i anėtarėve tė familjes dhe pėrgjigjet pėr ta. Gruaja, nė shtėpinė e
bashkėshortit si dhe pėr fėmijėt, ėshtė njė bari. Ėshtė pėrgjegjėse pėr ta.
Shėrbėtori ėshtė rojtar i mallit tė pronarit tė shtėpisė dhe ėshtė pėrgjegjės
pėr tė. Nė fund, secili nga ju ėshtė bari dhe secili ėshtė pėrgjegjės pėr atė
qė ruan.
Njė sqarim i obligueshėm:
Ti njohish njerėzit me masėn e sė vėrtetės,
e jo tė vėrtetėn me njerėzit. Kjo e thėnė ka rėndėsi tė madhe pėr temėn nė
shqyrtim. Feja Islame ėshtė njė besim i atillė qė e ka zbritur Zoti duke
krijuar njė tėrėsi me themelet e imanit, me pėrcaktime, me faljen me etikėn dhe
sistemin juridik. Urdhėrat dhe udhėrrėfimet e Zotit pėr Islamin janė tė shtruara
nė Kuran. Muhammedi a.s. ėshtė ai qė me frymėzim e pranoi Kuranin nga All-llahu
dhe ua shpalli njerėzve. Muhammedi qė ishte Ummijj: analfabet nėpėrmjet
frymėzimit mbizotėroi ēdolloj njohurie, ndaj fjalėt e tij janė burim pėr
kuptimin e fesė.
Ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kurani)
nuk ėshtė tjetėr pos shpallje qė i shpallet.
Veprat qė i ka bėrė i Dėrguari i All-llahut,
respektivisht aksionet dhe sjelljet e tij janė vetė e vėrteta. Ai tė vėrtetėn
e shpalli me fjalė, ndėrsa e zbatoi me vepra. Nė Kuranin Famėlartė urdhėrohet:
Ju e kishit shembullin mė tė lartė nė tė dėrguarin
e All-llahut.
Nga kjo del se Islamin duhet ta kuptojmė nga
Kurani dhe nga sunneti i tė Dėrguarit a.s. qė ėshtė interpretim, sqarim dhe
plotėsim i gjykimeve islame. Kur gjykojmė pėr Islamin para sė gjithash, duhet
ti lexojmė burimet e tij. Sipas kėsaj dispozite vlerėsohet edhe mėnyra e
sjelljes sė muslimanit.
Gjatė historisė sė Islamit, gruaja muslimane,
nė vende tė ndryshme ėshtė trajtuar nė mėnyra tė ndryshme. Kjo mund tė thuhet
edhe pėr tė gjitha gratė e botės. Sėshtė mirė tė thuhet se muslimania gjatė
historisė islame ka jetuar njė jetė tė prapambetur nė krahasim me femrat tjera.
Nė kohėn e Osmanlinjėve kanė jetuar ndryshe, varėsisht me atė se ku kanė
jetuar, nė fshat o qytet, e nė vende tė ndryshme tė mbretėrisė sė gjerė, e prej
kohe nė kohė janė ballafaquar me interpretime tė ndryshme. Por, kjo nuk ėshtė
tema jonė. Po pėrsėrisim se nuk duhet dhėnė gjykime nė lidhje me kuptimin e
pozitės sė gruas islame, duke shikuar nė trajtimin e saj nė disa kohėra dhe
vende tė botės islame.
Kur e kanė pyetur se ēfarė tė drejta ka
gruaja ndaj burrit, i Dėrguari a.s. ėshtė pėrgjegjur kėshtu:
Kur tė hash vetė, do ta ushqesh edhe atė,
kur tė vishesh vetė, do ta veshish edhe atė. Mos ia pėrkujto qėllimisht tė mirat
qė ia ke bėrė. Mos e quaj atė dhe punėt e saja tė shėmtuara, kur ti
hidhėrohesh, tė mos e lėsh nė vetmi, por brenda nė shtėpi (njė kohė tė caktuar mund ti rrish larg).
Nė njė hadith tjetėr thuhet kėshtu:
U jepni atyre nga ajo qė hani, veshni ato sikur
qė visheni vetė, mos i rrahni, mos i quani tė shėmtuara, mos pėrdorni fjalė tė
kėqia.
1) Nevojat materiale dhe shpenzimet kryesore
tė gruas janė nė pėrgjegjėsi tė burrit. Kjo ndryshon varėsisht nga gjendja
materiale e burrit. Ēėshtė me rėndėsi, kjo duhet tė realizohet sipas nivelit
tė burrit. Siē u theksua mė sipėr, nga aspekti juridik gruaja nuk ėshtė e
obliguar tė punojė as nė shtėpi. Por, ska kurrėfarė dyshimi se puna nė shtėpi
ėshtė e vlefshme nga aspekti i dashurisė, intimitetit dhe ndieshmėrisė
(senzibilitetit), nėse mund tė kryhet. Por, sipas mendimit tė Imam Malikut dhe
disa tė tjerėve nga ashabėt dhe tabbiinėt, nėse burri ėshtė i varfėr gruaja
duhet tė punojė. Nėse burri ėshtė koprrac dhe nuk e shpenzon atė qė ėshtė
faktike dhe e zakonshme, gruaja ka tė drejtė qė pėr vete dhe pėr fėmijėn e saj,
tė shpenzojė atė pa e lajmėruar (informuar) burrin. Pejgamberi a.s. e ka
lejuar kėtė gjė.
2) Tė mos degradohet (nėnēmohet) gruaja. Kjo
don tė thotė se as ajo dhe as punėt e saja tė mos quhet tė shėmtuara. Tė mos
shprehet (nga ana e burrit) mospėlqimi. Siē dihet, ofendimi mė i madh ndaj
gruas ėshtė kur atė do ta quash e shėmtuar. Gruaja ėshtė e dhėnė vazhdimisht me
shpirt qė burrit tia tregojė bukurinė dhe prezencėn e saj. Ėshtė sjellje
gjentile qė asaj ti thuhet se ėshtė e bukur.
Veē kėsaj qė u tha mė sipėr, nė hadithe
ekzistojnė kėshilla qė burri tė mos i hidhėrohet gruas, tė mos braktiset ajo.
Mirėsjellja me gruan ėshtė shpallur edhe nė Kuran:
Ēoni jetė tė mirė me to. Nėse i urreni ato,
bėni durim, se ndodh qė All-llahu tė falė shumė tė mira nė njė send qė ju e
urreni.
Pėr kėtė ēėshtje flasin shumė hadithe tė
Pejgamberit a.s.:
Nė lidhje me gratė, njėri tjetrin ta
kėshilloni me mirėsi...
Njė besimtar njė besimtares tė mos i
hidhėrohet kur ėshtė i nevrikosur. Nėse nuk i pėlqen ndonjė veti e saj, ndoshta
do tė jetė i kėnaqur me vetitė tjera.
Me tė vėrtetė nuk ėshtė e thėnė tė na pėlqejė
ēdo veti dhe ēdo punė e ndonjė njeriu. Por, njė njeri i sinqertė, me siguri do
tė gjejė shumė veti qė do ti pėlqejnė tek tė tjerėt, e sidomos tek gruaja. Me
ato ai duhet tė kėnaqet dhe tė jetė i lumtur. Njė hadith tjetėr i tė Dėrguarit
a.s. thotė:
Besimtarė, mė tė pjekur nė iman janė ata qė
kanė moral mė tė lartė. Nga ju, mė i vlefshmi ėshtė ai, qė ndaj grave sillet mė
mirė dhe ėshtė mė gjentil.
Tė pėrsėrisim se ėshtė e ndaluar tė
hidhėrohesh me gruan, tė mos i flasish asaj dhe ajo tė bojkotohet. (lidhur me
kėtė ekziston njė pėrjashtim i cili do tė ceket nė vijim tė librit). Gruaja
dėshiron qė burri tė interesohet pėr tė... Ndjen nevojė shpirtėrore qė
vazhdimisht tė pranohet prezenca dhe vlera e saj nga ana e burrit. Nėse nuk
mund tė gjejė njė interesim tė kėtillė nga ana e bashkėshortit, ajo do tė
jetė e brengosur. Ėshtė vėrtetuar me anketa se njėri ndėr shkaqet mė tė
rėndėsishme pėr kėrkesėn e kėnaqėsisė shpirtėrore e seksuale, ėshtė pikėrisht
njė gjendje, siē u theksua mė lartė.
3) Argėtimi nė shtėpi me bashkėshorten ose
vėzhgimi i pėrbashkėt i ndonjė ngjarjeje argėtuese, ėshtė njėra nga tė drejtat e
gruas ndaj burrit. Nėna jonė, Aisheja bėnte gara nė vrapim me tė Dėrguarin
a.s.; ndonjėherė ajo e tejkalonte tė Dėrguarin e Zotit, ndonjėherė e
tejkalonte ai. Nė Mesxhidin e Medines (njė xhami e vogėl) ushtarė nga Abisinia
ushtronin lojra ushtarake me shtizat e tyre. Pejgamberi a.s. dhe Aisheja i
vėzhgonin nga porta e tyre. I Dėrguari a.s. e mbuloi me shaminė e tij Aishen
dhe kėshtu, deri sa nuk u mėrzit ajo, vazhduan ti pėrcjellin ushtarėt.
Rrėfehen fjalėt e Ibėn Abbasit:
Si unė qė dėshiroj qė bashkėshortja ime tė
rregullohet pėr mua, ashtu mė pėlqen edhe rregullimi im pėr tė. Meqė All-llahu
ka urdhėruar:
Si kanė tė drejtė burrat ndaj grave, ashtu
edhe ato kanė tė drejtė ndaj burrave.
I Dėrguari a.s. nė njė hadith thotė:
Tė gjitha lojrat qė i bėjnė njerėzit janė tė
kota. Pėrjashtim bėn hedhja e shigjetės me hark, ushtrimi me kalė dhe tė
luajturit me gruan. Janė kėto reale dhe tė drejta.
4) Tė mos rrihet gruaja, duke i pasur
parasysh gratė, Pejgamberi a.s. thotė:
Mos i rrihni robėreshat e Zotit.
Erdhi Umeri r.a. dhe u ankua se gratė kanė
filluar tė rebelojnė kundėr burrave tė tyre. Pas kėsaj, i Dėrguari i All-llahut
lejoi qė gratė tė rrihen. Kėsaj radhe u shtua numri i grave qė erdhėn tek gratė
e Pejgamberit a.s. tė cilat u ankuan nga burrat e tyre. Nė fund Pejgamberi a.s.
tha:
Shumė gra po vijnė tek familja ime e po
ankohen nga burrat. Ata qė i rrahin gratė e veta, ska dyshim se nuk janė tė
hajrit.
Nė Islam, kreu i familjes ėshtė burri. A
mundet qė kreu i familjes ta rrahė gruan pėr ta kthyer disciplinėn, me kusht
qė ajo rrahje tė mos jetė shumė e dhembshme? Nėse gruaja ėshtė rebele ose, nėse
ka rebeluar kundėr burrit dhe, nėse ka filluar qė nė mėnyrė tė drejtėpėrdrejtė
ta shkatėrrojė bashkėsinė familjare, burri mund ta rrahė atė. Pėr njė rrahje
tė kėtillė, ka edhe arsye tjera. Lidhur me kėtė do tė bėhet fjalė mė vonė.
Jashtė kėtyre arsyeve, burri nuk ka tė drejtė ta rrahė tė shoqen. Pejgamberi
a.s. thotė:
Asnjė nga ju sduhet ta rrahė gruan si
rrihet robėresha. Ndoshta nė fund tė jetės do tė kthehet dhe do tė bėjė
marrėdhėnie me tė.
5) Nuk duhet bėrė gruan lėndė shpirtėkeqėsie
duke e kontrolluar atė befasisht. Sduhet bėrė kontrollime sekrete.
Vetėm nėse disponon me argumente tė forta
dyshimi, mund ta bėjė atė. Nė njė hadith thuhet: Nėse dikush ėshtė larg
familjes, mos tė kthehet pa u lajmėruar mė parė.
Burri nuk duhet aty pėr aty tu besojė
thashethėnave lidhur me gruan e tij dhe sduhet tė japė gjykime tė ngutshme.
Njėri ndėr mėkatet mė tė mėdha ėshtė, tė ndėrmjetėsuarit nė keqėsimin e
marėdhėnieve mes gruas dhe burrit. Pejgamberi a.s. thotė:
Ai qė spiunon gruan tek burri i saj dhe atė
e prezenton si femėr tė keqe, nuk ėshtė me ne.
Njėra ndėr arsyet pėrse nuk ėshtė e preferuar
qė burri befas tė hyjė nė shtėpi ose nė ndonjė rast tjetėr, ėshtė pamundėsia e
pėrgatitjes sė gruas tė dalė para burrit tė vet, e jo diē tjetėr e papėlqyer.
6) Nuk ėshtė e lejuar qė bashkėshortėt ti
zbulojnė sekretet lidhur me marėdhėniet seksuale dhe me ēėshtjet tjera. Njė
sjellje e kėtillė, mund ta prishė ndjenjėn e turpit te gruaja dhe tia dobėsojė
emocionet, ndaj ėshtė jomorale. Kėtė gjė i Dėrguari i All-llahut e shpjegon
kėshtu:
Ditėn e Gjykimit, para All-llahut, nė vendin
mė tė keq do tė gjenden edhe ata qė zbulojnė sekretin e gruas sė vet pas
mardhėnieve me tė.
Normalisht, edhe gruaja duhet tė respektojė
kėtė parim nė tė njėjtėn mėnyrė.
1) Siē ėshtė theksuar mė parė, burri ėshtė
njeri i cili: ėshtė i obliguar ti sigurojė gruas dhe fėmijėve ushqim, veshmbathje
dhe strehim si dhe nevojat tjera. Mban edhe obligimet e pėrgjithshme tė tėrė
familjes. Pėr shkak tė kėtyre obligimeve dhe aftėsive tė tij, ai ėshtė kreu i
familjes ėshtė pronar i shtėpisė. Gruaja ėshtė e detyruar ta dėgjojė nė punėt
legale. Po nuk u pajtuan rreth diskutimit lidhur me kurorėn, do tė dėgjohet
zėri i burrit. Ta pėrkujtojmė ajetin nė tė cilin thuhet:
Burrat janė pėrgjegjės pėr gratė.
Gruaja pėr burrin ėshtė shok jete. Ėshtė
faktore qetėsie e paqe, lėndė e dashurisė dhe mėshirės si dhe kėshilltare e
denjė. Bashkėshortėt e plotėsojnė njėri tjetrin. Por, kjo nuk don tė thotė se
burri ia plotėson ēdo dėshirė gruas sė vet; se ēti bie nė mend asaj, do ta
ketė. Shoqėria islame bazohet nė pėrgjegjėsinė e burrit, qė rrjedh nga ajo se
burri ėshtė i dėgjuari, ndėrsa gruaja ajo qė duhet tė dėgjojė.
2) Gruaja ėshtė rojtare e shtėpisė sė burrit.
Ajo, siē ėshtė e obliguar ti ruajė fėmijėt dhe pasurinė, ėshtė e detyruar ta
ruaj edhe nderin nga mėkatet. Pejgamberi a.s. nė njė hadith tė drejtat e burrave
ndaj grave kėshtu i thekson:
Tė tjerėt mos tė shkelin krevatin tuaj. Tė
mos hyjnė nė shtėpinė tuaj ata njerėz qė nuk ju pėlqejnė. Gratė tė mos i
lejojnė kėto sjellje.
Nė Kuran theksohet:
...gratė e mira janė respektuese, janė
besnike ndaj fshehtėsisė...
Nė kėtė ajet fjala gajb: fshehtėsi,
sekret pėrmban begatinė e burrit, sekretet e familjes, nderin, madje edhe
foshnjen nė stomakun e gruas. Gruaja duhet ti ruajė kėto dhe tė ketė kujdes tė
mos dėshtojė fėmija. Duke i respektuar kėto, gruaja faktikisht i plotėson nė
masė tė madhe obligimet fetare. Nė njė hadith thuhet kėshtu:
Nėse gruaja falet pesė herė nė ditė dhe nėse
agjėron njė muaj, poashtu nėse e ruan nderin dhe e dėgjon burrin e vet, nga
cila portė tė dojė le tė hyjė nė Xhennet.
3) Gruaja nuk duhet ta shkatėrrojė sistemin e
themeluar familjar. Pėrveē situatave kur nuk ėshtė e mundur tė mbahet kurora,
gruaja nuk duhet tė kėrkojė shkurorėzim nga burri i saj. Nė kėto raste ndodh qė
shkaqet e shkurorėzimit tė rrjedhin nga marėdhėniet e reja me burrat tjerė ose
nga ndonjė vendim i pamenduar mirė. Shkaku i parė ėshtė imoraliteti dhe
tradhėtia ndaj burrit. Mė pastaj do tė lind pendimi. I Dėrguari a.s. thotė:
Cila grua kėrkon shkurorėzim nga burri pa
pasur arsye, era e Xhennetit pėr tė do tė jetė haram.
4) Nė bashkėshortėsi sduhet tė harrohen
gjėrat e nevojshme pėr vazhdimėsinė e dashurisė dhe simpatisė. Martesa, para
sė gjithash mbėshtetet nė rehatinė e dyanshme (relaksimi, arritja e
kėnaqėsisė). Ashtu si nuk guxon gruaja tu largohet obligimeve tė
bashkėshortėsisė, edhe burri nuk guxon tu shmanget obligimeve tė veta. Simptomet
e sėmundjes, si prepotenca ose impotenca, janė mė tė shprehura tek gratė se
sa tek burrat. Nė epshet seksuale ndikon edhe bota emocionale e njeriut, planet
dhe imagjinata. Nė kėtė ndikojnė edhe gjėrat qė i dėgjojmė nga tė tjerėt dhe
jeta private e njerėzve lidhur me seksin. Ndaj ėshtė i ndaluar rrėfimi dhe
transmetimi i marėdhėnieve sekrete tė bashkėshortėve.
Bashkėshortėt duhet tė njihen mirė lidhur me
potencėn, qė tė sillen nė mėnyrė harmonike. Pejgamberi a.s. ka thėnė:
Nėse njė grua nuk pėrgjigjet kur burri i saj
e thėrret nė krevat, engjėjt do ta mallkojnė deri nė mėngjes ose deri atėherė
kur bjen nė krevat.
Njė ditė, para Muhammedit a.s. erdhi njė grua
dhe u ankua nga burri i saj, Safhani:
-Kur lidhem nė namaz, ai mė rreh, kur
agjėroj, ai ma prish agjėrimin... - aty pranė gjendej edhe Safhani. Kur e pyeti i Dėrguari a.s. ai u
pėrgjegj:
-O ndėrmjetės i Zotit, e vėrteta ėshtė
ndryshe. Ajo nė namazin e vet lexon dy sure e unė ia ndaloj kėtė. -pastaj i Dėrguari a.s. tha:
-Tė ishte vetėm njė sure, do tė mjaftonte pėr
njerėzit. - Safhani vazhdoi:
-Unė ia prish agjėrimin ngase ajo don tė
agjėrojė vazhdimisht. E unė jam burrė i ri, nuk mund tė qėndroj. - e i Dėrguari a.s. tha:
-Gruaja tė mos agjėrojė (vullnetarisht) pa
lejen e burrit.
Nuk duhet penguar gruan nė obligimet
bashkėshortore. Nė plotėsimin e detyrave fetare qė janė farze gjithashtu
gruaja duhet tė ketė kujdes qė ibadeti i paobligueshėm tė mos bėhet pengesė nė
funksionin e saj grua, bashkėshorte.
I njėjti parim vlen edhe pėr burrin. Edhe ky
duhet ti plotėsojė obligimet e veta. Ibėn Hazėm thotė se detyrat e kėtilla tė
ndėrsjella bashkėshortore, pėr ta janė farz (tė detyrueshme). Nuk ėshtė besim
nėse apstenon nė kėtė temė. Pėrkundrazi ėshtė zullum dhe padrejtėsi kundėr
vetive tė egos qė ekzistojnė prej lindjes, ėshtė torturė kundėr gruas. Kjo do
tė mund tė jetė shkas pėr prostitucion dhe marėdhėnie jolegale. Njė ditė, tre
ashabė u takuan dhe u morėn vesh kėshtu: I pari tha:
-Unė do tė agjėroj pėrherė. -i dyti ia priti:
-Deri sa tė jam gjallė, natėn do tė fal
namaz. -ndėrsa i treti tha:
-Unė do tė qėndroj larg grave. Kurrė nuk
do tė martohem. -kur Pejgamberi a.s. kuptoi pėr kėto vendime, shkoi tek ata
dhe u tha:
-Jini ju ata qė kėshtu flitni? Keni kujdes!
Betohem nė emėr tė All-llahut se nė mesin tuaj, unė jam ai qė mė sė shumti i
frikėsohem Atij dhe mė sė shumti kam kujdes tė mos i kundėrvihem. Ndaj, unė
ndonjėherė agjėroj e ndonjėherė nuk agjėroj. Edhe falem edhe bėj gjumė dhe
martohem me gra. Kush ia kthen kurrizin sunnetit tim, ai nuk i takon anės sime.
Abdullah Ibėn Amr Ibėn As, ishte i njohur me
lutjen e tij nė izolim dhe respektin e tij ndaj All-llahut. Kur e pyeti i Dėrguari
a.s.:
-Dėgjova se ditėn agjėron e natėn falesh,
ėshtė ashtu? -ai u pėrgjegj:
-Po, o i Dėrguar i All-llahut. - Pejgamberi a.s. i tha:
-Mos bėn ashtu! Ndonjėherė agjėro e
ndonjėherė mos agjėro. Natėn edhe tė falesh edhe tė flesh, sepse trupi yt kėrkon
tė drejtėn e vet, syri yt kėrkon tė drejtėn e vet, gruaja e jote kėrkon tė
drejtėn e vet.
Ska dyshim se kėto falje dhe agjėrime qė u
theksuan nė kėto hadithe, janė jashtė farzit. Ėshtė normale se farzet duhet
plotėsuar.
Gjendjet specifike tė gruas
Ekzistojnė disa tema rreth gjendjes tė
lehonisė dhe menstruacionit tė gruas. Menstruacioni ėshtė proces organik qė
paraqitet njė herė nė muaj tek gratė qė nuk janė me barrė. Nuk mund tė jetė mė
pak se tri ditė dhe mė shumė se dhjetė ditė. Lehonia, ėshtė gjakderdhja pas
lindjes dhe mund tė zgjasė mė sė shumti dyzet ditė.
Gratė qė kanė menstruacionin ose gjatė
lehonisė, deri sa vazhdojnė kėto procese, nuk mund tė falin namazin, nuk mund
tė agjėrojnė, smund ta lexojnė madje as ta prekin Kuranin, nuk mund tė kenė
as marėdhėnie seksuale.
Hebrenjtė reth Medines, nė kohėn e
Pejgamberit a.s. nuk shoqėroheshin, nuk hanin dhe nuk hynin nė tė njėjtin
krevat me gratė qė kishin menstruacionin. Ndėrsa Muhammedi a.s. lidhur me kėtė
gjė thotė:
Bėni ēdo gjė por mos hyni nė marėdhėnie
seksuale me to.
Me gratė qė kanė menstruacionin ose janė
lehona mund tė shoqėrohesh, tė flesh e tė hash edhe ushqimet qė ato i
pėrgatisin. Por, ėshtė e ndaluar tė bėsh marėdhėnie seksuale. Nė Kuran theksohet:
Tė pyesin ty pėr menstruacionin (hajdin). Thuaj: Ajo ėshtė gjendje e
neveritur, andaj largohuni prej grave gjatė menstruacionit dhe mos iu afroni
atyre (pėr marrėdhėnie) deri sa tė pastrohen. E kur tė pastrohen,
atėherė afrohuni atyre ashtu siē u ka lejuar All-llahu...
Siē shihet nga ajeti kjo ėshtė gjendje
neverie, papastėrtie. Shpjegimin shkencor lidhur me kėtė e jep eksperti:
Gjatė menstruacionit nuk duhet kontaktuar me
burrin. Gruaja qė vazhdimisht humb gjak dhe ka njė brengė tė madhe, duhet
pranuar dhe kuptuar si grua e sėmurė dhe duhet tė jetė larg ēfarėdo shqetėsimi,
sidomos atij seksual. Nė gjendje tė menstruacionit, organet gjenitale tė gruas
janė plotė gjak. Hyrja nė damarėt e mitrės ėshtė e hapur sikur tė jetė e
dėmtuar. Bile edhe tek pedantet e mė tė pastrat, nė kėto kanale ka mikrobe tė
panumėrta qė presin me mjeshtri. Gjatė menstruacionit kėto shumėzohen nė
mėnyrė tė pėrshpejtuar, forcohen dhe presin momentin e nėse u jipet njė shkas i
vogėl shpejtojnė kah organet e dėmtuara gjenitale dhe vezėt. Po ndodhi tė ketė
marėdhėnie seksuale, mikrobet do tė shtrihen edhe mė shumė e kėshtu edhe mė
tepėr do ta dobėsojnė femrėn. Nėse vazhdohet me kėtė, do tė shkaktohet
gjakderdhje e vrullshme, do tė paraqiten dhėmbje nė boshtin kurrizor dhe nė
nyje dhe do tė shkaktohet sėmundje shumė serioze. Nė kėtė periudhė gruaja ka
njė erė tė rėndė e specifike. Kjo erė do tė shtrihet nė tėrė trupin dhe
djersėn, madje edhe tė femrės sė pastėr. Edhe vetė gruaja do tė gėrditet nga
kjo erė. Ėshtė normale se edhe burri do tė gėrditet nga kjo erė e rėndė gjatė
marėdhėnieve seksuale nė kėtė periudhė. Gruaja, duke qenė e vetėdijshme, duhet
tė ketė shumė kujdes pėr higjienėn dhe, nė kėtė periudhė, tė qėndrojė sa mė
larg bashkėshortit.
Edhe lehona duhet tė ketė kujdes gjatė atyre
dyzet ditėve, sa zgjat lehonia, tė jetė larg bashkėshortit. Meqė nė momentin e
lindjes, organet gjenitale, veēanėrisht brendia dėmtohet shumė, shpesh ndodhin
edhe shkėputje. Marėdhėniet seksuale, nė kėtė periudhė, e dėmtojnė shumė femrėn.
Aktivimi i vrullshėm i mikrobeve kontribuon nė shkaktimin e shumė sėmundjeve tė
grave. Ndaj, assesi sduhet afruarr gruas para se tė shėrohet dhe para se organet
gjenitale tė marrin pėrsėri formėn e natyrshme. Tolstoi e turpėron mashkullin
qė e shqetėson gruan: Njė burrė, kur bėn dashuri me njė grua, si me tė
dashurėn e tij, nuk duhet harruar se ajo ėshtė njė nėnė. Njė grua nuk mund tė
qėndrojė qė, nė tė njėjtin moment tė jetė edhe dashnore, edhe njė nėnė e
lodhur, njė njeri i sėmurė. Burri nėse ėshtė nė gjendje tė flaktė, mund ti
kėnaq epshet e veta pa qenė nė afėrsi finale, vetėm me pėrkėledhje, dhe do ti
mjaftojė njė bashkėshorti tė ndershėm, njė kėnaqėsi e kėtillė.
Nė periudhėn e menstruacionit dhe tė
lehonisė, sipas fesė, ėshtė i ndaluar vetėm kontakti i drejtpėrdrejtė seksual.
Sjelljet tjera nuk janė haram, me kusht qė njeriu tė jetė i sigurt nė vete dhe
gjėrat tė mos i ēojė deri nė haram.
Sėshtė e rrezikshme, sipas fesė, tė
kontaktohet me gruan shtatėzane. Por mjekėt vėrtetojnė se gjatė tre muajve tė
parė dhe tė fundit kontaktimi ėshtė i rrezikshėm. Gjatė tre muajve tė parė
ėshtė e mundur tė dėshtojė fėmija, ndėrsa nė tre muajt e fundit, ekziston
rreziku i lindjes sė parakohshme dhe gjakderdhja. Duhet patur kujdes i posaēėm
pėr gjendejn shėndetėsore tė gruas.
Marėdhėniet seksuale
Nė Kuran theksohet:
Gratė tuaja janė vendmbjellje e juaj...
Njė qėllim i martesės ėshtė edhe ai qė tė
formohet gjenerata e re. E kjo ėshtė e mundur vetėm me marėdhėnie sipas
rregullave. Nė ajetin qė e theksuam mė parė urdhėrohet tė bėhet kontakt me
gratė e pastruara.
...E kur tė pastrohen atėherė afrohuni atyre
ashtu siē u ka lejuar All-llahu ...
E kjo ėshtė njė rrugė e natyrshme. Sipas
kėsaj, njė burrė bashkėshortes sė tij nuk guxon ti afrohet afėr vendit tė
ndytė nė vend tė rrugės sė natyrshme gjenitale. Kjo ėshtė njė sjellje e keqe.
Ėshtė jo morale. Pejgamberi a.s. thotė:
Ėshtė i mallkuar ai njeri qė bashkėshortes i
afrohet nga prapa (zgavra anale - anusi).
Njė hadith tjetėr thotė kėshtu:
All-llahu nuk shikon me mėshirė atė njeri
qė, gruas i afrohet nga prapa (zgavra anale), ose bėn marrėdhėnie
mashkull-mashkull.
Tė penguarit e formimit tė fėmijės
Nė marrėdhėnie seksuale, qė tė mos arrijė
sperma deri tek ama, kryhet jasht vaginės. Tė kryerit jasht vaginės quhet azl.
Ka shumė dilema lidhur me atė, ėshtė azli i ndaluar ose jo. Pejgamberi a.s. kur
e pyetėn pėr kėtė, zgjodhi shprehje tė buta. Nė njė hadith tė tij thuhet:
Nė kryerjen e azlit nuk ka dėm pėr ju. Meqė
deri nė Ditėn e Gjykimit sigurisht do tė formohen qenie tė gjalla qė All-llahu
ka urdhėruar tė krijohen.
Xhabir b. Abdullahu thotė:
Erdhi njė njeri tek i Dėrguari a.s. dhe e
pyeti:
-E kam njė robėreshė dhe kur jam nė
marėdhėnie me tė, bėj azl. Ēdo tė thuash pėr kėtė? - Pejgamberi a.s. u pėrgjegj:
-Smund ta pengoj atė qė All-llahu e ka
dėshiruar. -pas pak kohėsh i
njėjti njeri e pyeti pėrsėri:
-O, i dėrguar i All-llahut, robėreshėn qė e
pėrmenda, tani ėshtė shtatzane. - Pejgamberi a.s. i tha:
-Unė jam rob i All-llahut dhe i Dėrguar i
Tij. Atė qė tė them ėshtė e vėrtetė
Vėrtetė, ndonjėherė arritja e spermės deri
tek mitra mund tė bėhet nė mėnyra tė ndryshme. Ėshtė bėrė takimi me vajza qė
nuk e kanė humbur virgjinitetin dhe qė kanė ngelur shtatzane. Nga spermat e shumta
qė gjenden nė farėn e mashkullit, shumė sish do tė arrijnė deri nė mitėr dhe
kėshtu sėshtė aq lehtė tė ruhesh, duke kryer jashtė, nė momentin mė tė
ndieshėm nė marrėdhėniet seksuale.
Disa prej juristėve islamikė edhepse azlin e
shohin tė papėlqyer, megjithatė kanė thėnė se ėshtė i lejuar. Ėshtė e vėrtetė
thėnia e pėrcjellur nga njė ashab:
Ne kemi bėrė azl gjatė kohės sė Pejgamberit
a.s. dhe kjo nuk pengohej.
E disa mendojnė se ky ėshtė i ligjshėm vetėm
nėse lejon gruaja. Vėrtetė ėshtė e mundur kėnaqėsia e gruas nė marrėdhėniet
seksuale, vetėm atėherė kur spermat udhėtojnė kah mitra. Po nuk u kėnaq
gruaja, janė tė mundura ngatėrresat shpirtėrore e komplikime trupore.
E azli, nė tė njėjtėn kohė ėshtė njėra ndėr
mėnyrat e pengimit tė shtimit tė gjeneratave. Dhe, kjo ėshtė kundėr politikės
sė zgjėrimit tė Islamit.
Sipas fesė, mund tė thuhet se azli nuk ėshtė
haram. Por nuk ėshtė as ndonjė hallall. Ėshtė mekruh (diē e urrejtur) me kusht
qė tė merret leje nga gruaja. Institucionet fetare tė Egjiptit kanė dhėnė leje
pėr ruajtjen nga shtatėzania pėr shkaqe shėndetėsore ose financiare.
Asgjėsimi i embrionit tė fėmijės (aborti)
Nė Kuran dhe nė hadithe shpallet se fara
njerėzore nėse qėndron nė mitrėn e nėnės do tė kalojė nėpėr periudhat qė
pasojnė: dyzet ditėt e para nutfe: lėng njerėzor, dyzet ditėt e dyta,
njė copė gjaku i koaguluar, e dyzet ditėt e treta, njė copėz mish. Pas dyzet
ditėve tė treta, ose pas katėr muajve tė parė, formohen organet e fėmijės dhe
fryhet shpirti. Shkencėtarėt e vjetėr llogarisin se legalisht mund tė hidhet
(mund tė bėhet abort) para se ti mufatet shpirti. Por fėmija ėshtė i gjallė,
ai ėsht nė jetė edhe para se ti formohen organet. Spermat nė farėn e
mashkullit janė tė gjalla. Edhe njė gjė ėshtė e rėndėsishme: shėndeti i nėnės.
Dėshtimi i fėmijės ėshtė diē e rrezikshme dhe e dėmshme pėr shėndetin e nėnės.
Lidhur me kėtė temė, tė japim njė kėshillė tė shkurtėr tė njė mjeku:
Ėshtė shumė e rrezikshme qė nėna shtatzane
duke e tronditur ta mbysė dhe ta dėshton fėmijėn, ngase shpesh edhe veten e
dėrgon nė varr para fėmijės. Enėt e mėdha tė gjakut pranė mitrės do tė
dėmtohen, kėshtu gruaja mund tė vdesė nga gjakderdhja e madhe ose do tė
infektohet nė membranėn e peritfanit rreth mitrės. Dalėngadalė do tė vdesė
nga sėmundja e Peritonit. Mund tė vdesė edhe nga septisemia ose piamia, pėr
shkak tė toksinimit tė gjakut. Duhet patur kujdes tė madh pėr kėtė gjė, qė
kurrsesi tė mos dėmtohet mitra. Kjo do tė sillte shumė peripeti. Rreziku i
kėtillė nuk varet vetėm nga duart e specialistėve tė akusherisė. Gruaja mund
tė vdesė gjatė abortimit ose tė ketė dhembje tė mėdha pas abortimit.
Pejgamberi a.s. u fliste grave qė sapo kishin
pranuar Islamin rreth mosdėshtimit tė fėmijės. Ibėn Kethiri nė komentin e tij
tė ajetit pėr mosvrasjen e fėmijėve, ajet ky qė flet pėr marrėveshjen e tė
Dėrguarit a.s. me gratė e reja muslimane, vėrteton se abortimi hyn nė
kategorinė e mbytjeve tė fėmijėve. Kėshtu flet Azzeja, e bija e Habilit:
-Nė marrėveshjen qė bėra me tė Dėrguarin
a.s. Ai mė vuri kusht qė: tė mos mbys fėmijėn as haptazi, as nė mėnyrė
sekrete. Unė e di se ēėshtė mbytja e fėmijės haptazi. E pėr mbytjen e fėmijėve
nė mėnyrė sekrete nuk e pyeta tė Dėrguarin e Zotit (se ēėshtė ajo). As ai nuk
mė tha asgjė. Betohem nė emėr tė All-llahut se deri sa jam gjallė nuk do tė
abortoj.
Nė Kuran shpallet:
...gratė e mira janė respektuese dhe besnike
ndaj tė fshehtės.
Kėtu nė shprehjen besnike ndaj tė
fshehtės hyn edhe abortimi i fėmijės, ruajtja e saj nė stomak.
Para se ta pėrfundojmė temėn Gruaja nė
familje, tė theksojmė njė fjalė tė rėndėsishme pėr shkak tė pėrparėsisė qė
Islami i jep gruas dhe tė sqarimit tė reformės sė madhe rreth tė drejtave tė
gruas: Abdullah Ibėn Umeri r.a. thotė kėshtu:
Nė kohėn e Pejgamberit a.s. u frikėsuam nga
bisedat e ashpra me gratė, nga sjelljet e vrazhdėta me to, ngase frigoheshim
se do tė shpallet ndonjė ajet pėr ne, por, pas vdekjes sė tij, filluam tė
flasim ashpėr dhe tė sillemi nė mėnyrė tė vrazhdė.
Njeriu qė ka dy gra nė kurorė dhe ka simpati nė njėrėn mė shumė se nė
tjetrėn, nė Ditėn e Gjykimit do tė vijė me njėrėn anė tė paralizuar.
Muhammedi a.s.
Nė tė drejtėn e vjetėr egjiptase e cila iu
jepte mė shumė tė drejta grave, nė krahasim me atė greko-romake, gruaja, nėse
nuk i ka takuar klasės klerikale, nė kushte tė caktuara burri mund tė merrte mė
shumė se njė grua.
Nė tė drejtėn e Babilonit, sipas ligjeve tė
Hamurabit, nėse gruaja nuk mund tė lindė ose nėse lėngon nga ndonjė sėmundje e
rėndė, burri mund tė merr robėreshė.
Ndėrsa nė tė drejtėn kineze, burri mund tė
martohet me gra nga rendi i dytė, nėse e lejojnė kushtet financiare. Por, me
kusht qė fėmijėt qė do tė lindin nga kėto gra, tė numrohen si fėmijė tė vėrtetė
tė gruas sė parė.
Tek brahmanėt e vjetėr, sipas librit tė
Vishnus, burrat sipas klasave qė u takojnė, mund tė marrin njė, dy, tri ose
katėr gra. Ndėrsa nė librin Apastamba, vėrehet njė kufizim: nėse njė grua i
plotėson obligimet e veta dhe, nėse mund tė lind djalė, burri i saj nuk mund tė
martohet me njė grua tjetėr. E nė tė kundėrtėn, mund tė martohet. Sipas Manu
rregullave, njė burrė duhet ta zgjedhė gruan e parė nga kasta e vet. Si grua tė
dytė mund tė marrė njė grua nga kasta mė e ulėt. Dhe nė fund sipas
institucioneve tė Naradės, burri sipas kastave mund tė martohet me njė, dy ose
tri gra. E sipas disa institucioneve edhe gruaja ka pasė tė drejtė qė
ndonjėherė tė ketė mė shumė burra.
Edhe nė Persinė e lashtė qe aprovuar
poligamia. Nė tė drejtėn romake ekziston istifrashi qė don tė thotė-bashkėjetesa
me njė grua pa kurorėzim ligjor.
Nė Dhiatėn e Vjetėr theksohet se Davudi a.s.
qe martuar me disa gra. Kur shpjegohen dispozitat qė bėjnė fjalė pėr ndarjen e
pasurisė sė babait midis fėmijėve nga dy gra, flitet nė mėnyrė normale, pa fare
turpi. Prandaj, nga kjo kuptohet se edhe tek hebrejtė kishte poligami.
Nė Dhiatėn e Re nuk ekziston asnjė pasus me
tė cilin ndalohet martesa me mė shumė se njė grua. Por, kėshillohet se Njė
grua ėshtė e mjaftueshme pėr njė njeri. Martesa me mė shumė gra nė botėn
krishtere, deri nė shekullin XVI ishte gjė normale. Westermarck nė veprėn e tij
historike kėtė e thekson duke dhėnė edhe shembuj. E dijmė edhe atė se nė botėn
krishtere bashkė me robėrimin ekzistonte edhe istifrashi.
Nė siujdhesėn arabike ku lindi dhe u zgjėrua
Islami, nuk kishte kurrėfarė kufizimi lidhur me kėtė. Si ka mundur burri tė
marrė sa gra tė dojė, ashtu ka qenė e mundur edhe tė kėmbehen gratė midis
burrave. Kanė ekzistuar edhe gra tė lehta qė llogariteshin si pronėsi e
pėrgjithshme.
Islami me ajetin 3 tė sures en-Nisa lejon tė
merret mė shumė se njė grua. Ajeti ėshtė si vijon:
Nė qoftė se frikėsoheni se nuk do tė jeni tė
drejtė ndaj bonjakeve, atėherė martohuni me ato gra qė ju pėlqejnė; me dy, tri
a me katėr. E nėse i frikoheni padrejtėsisė (ndaj tyre), atėherė vetėm me njė,
ose (martohuni) me ato qė i keni nėn pushtetin tuaj (robėreshat). Ky
(pėrkufizim) ėshtė mė afėr qė tė mos gaboni.
Nė kėtė ajet theksohet nėse nuk do tė
jeni tė drejtė ndaj bonjakeve. Lidhur me tė ja se ēshpjegim jep
Aisheja r.a.:
Bonjakja ndodhet nėn kujdesin e zotėriut dhe
ai dėshiron ta merr atė me ndonjė mehr tė thjeshtė duke vėnė merak nė bukurinė
dhe pasurinė e saj. Tė kėtillėve u ndalohet martesa me bonjaket, edhe nėse
japin mehr tė caktuar dhe nėse sillen nė mėnyrė tė drejtė- u ėshtė urdhėruar tė
marrin gra tjera pėrveē bonjakeve.
Ndėrsa Ibėn Xherir et-Taberi shėnon edhe
kėtė: Disa kanė thėnė se domethėnia e kėtij ajeti ėshtė:
Sikur qė frikėsoheni nga pamundėsia e
plotėsimeve tė tė drejtave ndaj bonjakeve, nė tė njėjtėn mėnyrė duhet tė
frigoheni nga prostitucioni me gratė. Mos bėni prostitucion, por nga gratė qė u
janė tė lejuara merrni nga dy, tri ose katėr.
Edhe Shevkani pėrmend domethėnien e njėjtė nė
tefsirin e vet Fethul-kadir.
Duket se martesa me mė tepėr se njė grua, dy,
tri e nė fund katėr nuk ėshtė ndonjė obligim farz ose urdhėr vaxhib, por ėshtė
njė leje nė mėnyrė qė ti iket prostitucionit. Por edhe kjo leje ėshtė kushtėzuar
me mundėsitė dhe drejtėsinė. Ajeti na shpjegon se nė bashkėshortėsi ėshtė
kryesore tė kėnaqesh me njė grua, duke theksuar se martesa me njė grua ėshtė mė
afėr plotėsimit tė sė drejtave.
Kėshtu, mund tė japim njė rezyme lidhur me
poligaminė nė Islam, para lindjes tė sė cilit, nuk pati ndonjė pėrkufizim:
1. Pėrkufizmi i numrit. Ėshtė e lejuar
martesa me katėr gra mė sė shumti. Ajeti qė e cekėm mė lartė e shpreh kėtė
sipas specifikės sė gjuhės arabe. Vėrtetimi se martesa me mė shumė se katėr gra
ėshtė e lejuar, duke u mbėshtetur nė kėtė ajet, ėshtė gabim, mos njohje e
gjuhės arabe. Pejgamberi a.s. i urdhėroi ata qė u bėnė musliman tė rinjė dhe
kishin mė shumė se katėr gra, tė shkurorėzohen me ato mbi katėr sish.
2. Drejtėsia si kusht.
3. Urdhėroi tė kėnaqet vetėm me njė, nėse nuk
ka mundėsi pėr drejtėsi.
Duhet patur llogari pėr drejtėsinė midis
grave si nė ushqim, veshmbathje, strehim, nė respektim, nė dashuri e kėshtu me
radhė. Ta veēojmė vetėm dashurinė. Ėshtė e mundur qė barabarsisht tė duhen
gratė e bukura dhe ato mė pak tė bukura, ato tė rejat dhe ato mė tė vjetrat? Po
sqe e mundur, atėherė nuk ka drejtėsi. E kur nuk ka drejtėsi atėherė njeriu
duhet tė kėnaqet vetėm me njė grua. E nė kėto kushte nuk krijohet poligamia.
Disa vėrtetojnė se, nė Islam ėshtė asgjėsuar
kjo leje, me qėllim qė tė pengohet poligamia. Por, ky ėshtė mendim i gabuar, me
qė nyja ėshtė zgjidhur me ajetin ku flitet pėr poligaminė. Tani e tutje, njeriu
qė don tė ketė mė tepėr se njė e mė sė shumti katėr gra, do ta kryej obligimin
ndaj shpirtit tė vet qė svaret nga ai, pas plotėsimit tė kushteve materiale
siē ėshtė ushqimi, veshmbathja, strehimi e tė tjera, bile edhe fjetjen pranė
tyre:
Ju kurrsesi nuk do tė mund ta mbani
drejtėsinė mes grave edhe nėse pėrpiqeni, pra mos anoni krejtėsisht nga njėra e
ta leni tjetrėn tė varur. E nėse pėrmirėsoheni dhe ruheni (padrejtėsisė),
All-llahu ju falė dhe ju mėshiron.
Pejgamberi a.s. bėnte drejtėsi midis grave tė
tij, dhe thoshte kėshtu:
O Zot, kjo ėshtė drejtėsia qė kam nė duart e
mia. Mos mė merr si pėrgjegjės nga drejtėsia qė ke Ti e unė nuk disponoj me
tė.
Burri respekton barabarėsinė nė tė gjitha
sjelljet e veta pėrveē nė dashuri, qė nuk varet prej tij. Pejgamberi a.s.
thotė:
Njeriu qė ka dy gra nė kurorė dhe ka mė
tepėr simpati nė njėrėn se nė tjetrėn, nė Ditėn e Gjykimit do tė vijė me njėrėn
anė tė paralizuar.
Nėse njėra nga gratė nuk ėshtė muslimane ajo
gėzon tė njėjtat tė drejta si gratė tjera.
Siē dihet, kurora nė Islam mbėshtetet nė
qetėsinė dhe paqėn, dashurinė, simpatinė, ndershmėrinė shpirtėrore dhe nė
vazhdimėsinė e gjeneratave, e jo vetėm nė kėnaqėsinė seksuale. Pejgamberi a.s.
duke bėrė fjalė pėr kėtė, thekson:
Martohuni, por mos shkurorėzoni, meqė
All-llahu i Lartėsuar nuk i don burrat dhe gratė qė varen nė kėnaqėsitė
(pasionet).
Duke folur kėshtu ai e ndaloi eksploatimin e
martesės nė favor tė kėnaqėsive tė ulėta. Atėherė nuk ėshtė i drejtė pohimi se
gratė janė tė robėruara pėr kėnaqėsitė e burrave, duke e vėrejtur lejimin e
poligamisė nė Islam. Tė pėrsėrisim se poligamia nuk ėshtė ndonjė gjė e
urdhėruar, kryerja e sė cilės ėshtė e domosdoshme si farz ose vaxhib, por
ėshtė njė mėnyrė e ruajtjes nga prostitucioni dhe nga imoraliteti. Siē do
tė shpjegojmė mė tutje, Islami mundohet ti mbyllė rrugėt pėr tė hyrė nė
prostitucion kėshtuqė parasheh dėnime madje edhe me vdekje.
Shkencėtarėt e Islamit kėshtu i radhisnin
disa nga arsyet pse poligamia do tė ishte e nevojshme;
1) Kur gruaja tė jetė e sėmurė prej lindjes
nga impotenca dhe tė mos ketė ndjenja pėr seks;
2) Tė jetė e sėmurė, kėshtuqė nuk mund ti
kryej detyrat e bashkėshortėsisė;
3) Tė mos mund tė lind fėmijė.
Shkurorėzimi do tė sillte dėme dhe halle mė
tė mėdha nga rimartesa. Gruaja qė do tė pėrjetonte kėtė, nuk do tė mundte tė
martohet me tė tjerė dhe do tė shkallmohej.
4) Gruaja kalon nėpėr periudha tė
menstruacionit mesatarisht njė javė nė muaj ndėrsa pas secilės lindje, dyzet
ditė lehoni. Nė kėto periudha sipas Islamit, ėshtė haram tė bėjė marėdhėnie
seksuale. Veē kėsaj, veēanėrisht gjatė kohėve tė fundit tė shtatzėnisė, smund
tė kryhet obligimi ndaj bashkėshortit. E disa burra nuk qėndrojnė ndaj anojnė
kah prostitucioni.
5) Potenca seksuale e gruas, dobėsohet dhjetė
deri njėzet vjet mė parė nė krahasim me atė tė burrit. Ndėrsa, sipas gjendjes
familjare, mund tė dėshirohet madje edhe fėmijė gjatė kėsaj kohe.
6) Mungesa e meshkujve pėr shkak tė
tragjedive, kryesisht nga luftėrat. Shembull mė i mirė ėshtė Gjermania pas
luftės sė Dytė Botėrore. Tė gjithė e dijmė gjendjen e mjerueshme tė grave
gjermane madje edhe kėrkesat e tyre pėr importimin e burrave. Faraoni nė
kohėn e Musės a.s. i vriste bijt e izraelitėve ndėrsa bijat e tyre i linte tė
jetojnė. Njė jobaraspeshė tė kėtillė, Kurani e quan torturė, dhembje tė madhe
dhe shkatėrrim.
Evropa qė rreptėsisht e sulmon poligaminė nė
Islam, tė gjitha kėto domosdoshmėri dėshiron ti mbulojė me njė gjė:
mosvėrejtjen e prostitucionit. Prostitucioni, prostituteja dhe fėmija
jolegjitim, preferohen nė vend tė kurorės legale, gruas dhe fėmijės legal.
Mirėpo, mendimtarėt evropianė filluan nė mėnyrė pozitive tė shikojnė nė
poligami, tė cilėn, e pranuan pėr shkak tė disekuilibrit nė numėr mes gruas dhe
burrit, pėr ta ruajtur nga shkatėrimi jetėn e burrave dhe tė pronėsive tė tyre
pėr shkak tė dashnorėve tė grave dhe shtimit tė vrasjeve e abortimeve, me
qėllim tė pengimit tė fėmijėve jolegjitim.
Westermarck, nė veprėn e tij historike,
thotė:
Poligamia, pas ndalimit nė Perėndim, sėshtė
shmangur nga praksa. Mė pastaj, a ėshtė sistemi mė i pėrkryer dhe i fundit, ai
nė tė cilin do tė kėnaqet njerėzimi vetėm me njė grua?
Pėrgjigjet janė tė ndryshme. Sipas Herbert
Spenserit, sistemi i fundit ėshtė monogamia. Ndėrsa sipas Lebonit:
...ligjet evropiane pėr njė kohė tė shkurtėr
do ta lejojnė poligaminė.
Prof. Ehrenfeli mendon se poligamia ėshtė e
domosdoshme pėr shkak tė ruajtjes sė racės ariane. Shpjegim mė tė mirė lidhur
me kėtė ēėshtje nxjerrim nga vepra e prof. Muhammed Hamidullahut:
Monogamia faktikisht, ėshtė dukuri mė e
rrallė nė krahasim me bigaminė, qė llogaritet si gabim i rrezikshėm dhe
mosrespektim i ndalimeve dhe gjėrave tė shenjta. Pėrveē kohėve tė fundit, kur
nė mėnyrė tė shpejtė u zhvillua kultura e Perėndimit, smund tė gjendet njė
nocion ideal dhe parimor, kuptim qė smund tė shtrembėrohet. Madje edhe nė
doktrinėn krishtere, asgjė sėshtė thėnė qė tė japė argumente tė njė pasqyre tė
kėtillė.
Askush nuk ka tė drejtė tė thotė se
krishterizmi ėshtė ai qė e detyron botėn e civilizuar tė Perėndimit nė monogami,
Krishterizmi nuk ka ndaluar nė mėnyrė tė haptė poligaminė veē kryepeshkopėve
dhe gjakonėve (Timotheu 3/2, 12)... Asnjė nga koncilėt krishterė nuk e
kundėrshtuan poligaminė; nuk u pengua qė kjo tė vazhdojė as nga mbretėrit, aty
ku ekzistonte poligamia nė kohėn e idhujtarisė. Nė mes tė shekullit tė VI
mbreti i Irlandės Diarmait, kishte dy mbretėresha dhe dy robėresha. (DArbois
de Jubainville, VI, 292). Poligamia ėshtė vėnė nė praksė pa kurrfarė pengesash
gjatė kohės sė mbretėrisė sė Merovingienit. Karli i Madh kishte dy mbretėresha
dhe shumė robėresha, e njėri ndėr ligjet e tij theksonte se poligamia nuk ėshtė
e panjohur pėr murgjit . Mė pastaj Filipe de Hesse dhe Frederic - Guillaume de
Prusse nga sekti luterian marrin nga dy gra me lejen e murgėve. Lutheri personalisht
ia lejoi bigaminė tė pėrmendurit mė lartė. Tė njėjtėn gjė e bėri edhe
Melanchetoni. Shumė herė Lutheri vet personalisht, fliste pėr poligaminė me njė
tolerancė tė madhe: Kjo (poligamia) sėshtė e ndaluar nga Zoti... Nuk ka
dyshim se poligamia preferohet nė vend tė shkurorėzimit. Mė 1650 pas
marrėveshjes sė Westfalisė, Parlamenti Ushtarak i Frankonit (Kriegstag) lėshoi
vendim, qė prej atėherė, ēdo burrė mund tė marrė nga dy gra, si preventivė
kundėr zvogėlimit tė popullatės, pas luftimeve tridhjetvjeēare. Disa sekte
krishtere luftuan shumė pėr poligaminė. Mė 1531, nė Munster anabaptistėt bėnė
pėrpjekje duke dashur qė, nė mėnyrė tė hapėt ta zgjerojnė poligaminė dhe thanė
se i krishteri i vėrtetė duhet tė ketė shumė gra. Dhe, siē e dimė, Mormonėt e
shikonin poligaminė si njė institucion hyjnor.
Nė njoftimin e princit gjerman Philippe de
Hesse, qė ia dėrgoi teologut Marthin Bucer, lidhur me ca pyetje qė i kėrkoi tu
parashtrohen shkenctarėve tjerė fetar (Martin Lutherit dhe Filippe
Melancheton), shėnohet si vijon (Paragrafi i X): E di se Luteri dhe
Melancheton e kanė kėshilluar mbretin anglez qė tė martohet me njė grua tjetėr
para se tė ndahet prej tė parės.
Gruas sė parė nė poligami, do ti lėndohet
krenaria. Do tė ndjejė xhelozi dhe brenga pėr shkak tė martesės sė burrit tė
saj me njė grua tjetėr. Por, nga ana tjetėr, nė martesėn jo legale qė i takon
jetės sė prostitucionit me dashnore, ekzistojnė edhe rreziqe tjera: humbja e
nderit tė burrit qė hyn nė prostitucion dhe tė gruas sė tij, dėmin qė do ta
pėsojė gruaja e njė burri tė atillė, pėr shkak tė jetės sė pėrbashkėt me njė
njeri tė pandershėm, dhe mundėsia pėr kapjen e rrugėve tė kėqija qė ti
revanshohet burrit, si dhe dėmi, qė do ta pėsojė burri pėr kėtė gjė. Nga ana
tjetėr, nėse ajo grua ėshtė martuar e qė ishte nė marėdhėnie me njė burrė tė
kėtillė, tradhėtinė qė do ta pėsojė burri i saj, madje edhe dėmin qė do ta
pėsojė gruaja e atij burri qė hyn nė marrėdhėnie me gruan qė deshti ti
revanshohet burrit... Nga tė gjitha kėto marėdhėnie jolegale paraqiten mbytja e
fėmijėve, zgjerimi i sėmundjeve venerike, edhe armiqėsia midis palėve... Duket
se kur tė ndalohet poligamia edhe pse ekziston nevoja dhe domosdoshmėria pėr
tė, njėra pas tjetrės vijnė tragjeditė deri atėherė kur tė ēthuret ēorapi.
Tė pėrkujtojmė se nė tė drejtėn islame,
gruaja ka tė drejtė tė kėrkojė qė tė mos i martohet burri me njė grua tjetėr
derisa ėshtė e lidhur kurora me tė. Pas aktit qė do tė kryhet nė mėnyrė legale
marrėveshja qė do tė bėhet, do tė vazhdojė, nėse ajo bėn fjalė pėr atė se burri
nuk guxon tė martohet rishtas, e nėse martohet, gruaja e parė ta mbajė tė
drejtėn e shkurorėzimit. Nė njė hadith thuhet:
Kushti qė mė sė shumti meriton ta plotėsoni
ėshtė ai qė e keni pranuar gjatė kurorėzimit.
Nė kėtė rast, gruaja, nė poligami do tė ketė
tė drejtė vote. Do tė eliminohen dėmet shpirtėrore qė i takojnė. Nė shumė vende
tė botės zyrtarisht nuk ekziston poligamia. Por, faktikisht ajo vazhdon tė
pėrhapet. Pėr kėtė arsye, kohė pas kohe sillen ligje tė ndryshme qė tė pėrcaktohet
origjina e fėmijėve sipas sistemit juridik.
Nė fund, mund tė thuhet se feja Islame e ka
aprovuar poligaminė pėr shkak tė disa domosdoshmėrive. Nėse njerėzia ende nuk e
din dobinė e saj dhe nuk e aprovon poligaminė, smund tė thuhet se njė ditė, pas
pėrvojave tė ndryshme nuk do ta aprovojė.
Martohuni por mos u shkurorėzoni meqė All-llahu nuk i don ata burra e
ato gra tė cilėt janė tė varur nga kėnaqėsitė e tepėrta (pasionet).
Muhammedi a.s.
Nė tė drejtėn e vjetėr egjiptiane, qė dihej
se i respektonte tė drejtat e grave, shkurorėzimi ishte nėn autoritetin e
burrit. Duhej qė burri vetėm ti paguajė njė shumė tė hollash gruas sė tij.
Pas invazionit maqedonas nė Egjipt, sistemi juridik iu afrua atij grek, ndaj
tė drejtė shkurorėzimi iu dha edhe grave.
Sipas ligjeve tė Hamurabit, shkurorėzimi,
ėshtė e drejtė e burrit. Gruaja fiton vetėm njė lloj dėmshpėrblimi, nė para
ose nė diē tjetėr, e kjo varet nga posedimi ose mosposedimi i fėmijėve. Nėse
gruaja ėshtė shkaktare e shkurorėzimit, duke bėrė ndonjė gabim, burri nuk ėshtė
i obliguar tė paguajė diēka dhe ta lėshojė ate ose pa e shkurorėzuar do ta
shfrytėzojė si robėreshė, e mund tė martohet me ndonjė grua tjetėr.
Nė tė drejtėn kineze, shkurorėzimi mund tė
bėhet vetėm me marrėveshje tė dyanshme dhe me aprovimin e dy palėve. Burri mund
ta shkurorėzojė gruan nė krye tė vet nė shtatė raste tė caktuara. Nė rastin e
prostitucionit, shkurorėzimi ėshtė i domosdoshėm. Burri, bashkėshortja e tė
cilit e ka tradhėtuar, gruan do ta shesė dhe paratė do ti marrė vet.
Nė tė drejtėn e vjetėr brahmane, kishte forma
tė ndryshme tė kurorės. Ėshtė i mundshėm shkurorėzimi edhe pėr gruan edhe pėr
burrin pėr shkaqe tė caktuara. Burri ka mundur tė shkurorėzohet nga gruaja nėse
ajo ishte e keqe, bėnte hile dhe ishte zemėrkeqe.
Nė tė drejtėn familjare romake, bashkėsia
familjare ka mundur tė prishet nė dy mėnyra:
1) Prishja e familjes pėr shkak tė asaj qė
nuk varet as nga burri as nga gruaja. Kjo ndodhte nga vdekja e njėrit nga bashkėshortėt,
mė pastaj pėr shkak tė rėnurit rob, ose, pėr shkak tė humbjes tė sė drejtės
qytetare;
2) Prishja e kurorės pėr shkak tė kėrkesės sė
gruas ose tė burrit. Ky shkurorėzim nuk varej nga vendimi gjyqėsor, si nė tė
drejtėn bashkėkohore. Ky mbėshtetej nė aktin paraprak juridik, me tė cilin
ėshtė lidhur kurora dhe quhej contrius actus qė don tė thotė kontra akt.
a) Kurora qė janė mbėshtetur nė dominimin e
burrit (me manus) ndodhte qė gruaja tė shitet si njė vajzė familjare
nėse kurora paraprake bazohej nė blerjen e vajzės, nė kurorėn ku dominonte
burri, e kjo quhet manus ose kurora paraprake ishte e lidhur pėr jetėn e
pėrbashkėt midis vajzės dhe djalit pėr njė afat njėvjeēar. Normalisht, njė
shkurorėzim i kėtillė kryhej nga ana e burrit. Nė kėtė gruaja nuk kishte asnjė
rol. Nė realitet ky ishte refuzim i gruas nga ana e burrit, nė vend tė
shkurorėzimit tė rėndomtė. Nėse martesa ishte bėrė me ceremoni fetare, ndarja
bėhej para klerit. Nėse nuk ishin tė pranishėm elementet fetare dhe juridike,
atėherė kleri e pengonte prishjen e kurorės.
b) Kurorat qė nuk janė mbėshtetur nė
dominimin e mashkullit (pa manus) ajo mund tė prishej me arsye dhe pa
tė, sipas dėshirave tė dyanshme, ose vetėm me kėrkesėn e njėrės nga palėt.
Me kohė nė Romė, mė shumė preferohej kurora
pa manus se sa ajo me manus. Proēeset e shkurorėzimit zgjeroheshin deri nė
pakufi. Nuk ekzistonin gjyqe tė ligjshme pėr pengimin e shkurorėzimit pa arsye.
Edhepse mė vonė u sollėn disa norma financiare, qė obligonin palėt, por edhe
kjo nuk pati efekt tė madh.
Shkurorėzimi nė Bibėl
Sipas Dhiatės sė Vjetėr, burri i martuar me
njė grua, po pa diē qė nuk i pėlqen tek gruaja e tij, duhet tė shkruaj lutje
pėr shkurorėzim dhe do ta lėshojė atė tė largohet nga shtėpia e tij. Gruaja pas
largimit nga shtėpia e burrit tė parė, mund tė martohet me njė burrė tjetėr.
Nėse burri i dytė neveritet nga kjo grua dhe shkruan lutje pėr shkurorėzim dhe,
nėse e largon nga shtėpia e tij, ose nėse vdes, burri i parė nuk mund ta marrė
pėrsėri si grua tė veten (meqė ajo nuk ėshtė e pastėr).
Qė ta provojnė Isain a.s., sipas shėnimeve tė
Dhiatės sė Re, (Mateu), farisajtė e pyetėn: A ėshtė e lejuar qė njeriu me
ēfarėdo arsye tė shkurorėzohet nga gruaja? E ai u pėrgjegj kėshtu: A
skeni lexuar se nė fillim Krijuesi krijoi njė grua dhe burrė, dhe ata duhet
tė bėhen njė trup? Dhe tani, ata nuk janė dy por vetėm njė trup. Tė mos i ndajė
njeriu ata njerėz tė cilėt Zoti i ka bashkuar. Farisajt kėsaj radhe
shtuan: Po qe ashtu, atėherė pėrse Musa urdhėroi tė jipet shkurorėzimi dhe gruaja
tė shkurorėzohet? Isa tha: Musa, pėr shkak tė zemėrngushtėsisė suaj,
lejoi tė ndaheni nga gratė. Por, nė fillim nuk ndodhi ashtu, dhe unė po ju
them: kush do tė shkurorėzohet nga gruaja pėr shkak tė prostitucionit, nėse
martohet me tjetėr, do tė hyjė nė kurorėthyerje, dhe kush martohet me atė tė
shkurorėzuarėn, edhe ai do tė jetė nė kurorėthyerje. Sipas kėsaj nė
krishterizėm shkurorėzimi ėshtė i ndaluar. Por, shumica e shkencėtarėve
protestantė, duke u mbėshtetur nė fjalėt qė vijojnė, vėrtetojnė se ėshtė i
mundur shkurorėzimi, nėse bashkėshorti e lė bashkėshorten pėr njė kohė tė
gjatė: Gruaja tė mos ndahet nga bashkėshorti - e nėse ndahet, tė mos ngelė pa
bashkėshort, ose le tė pajtohet me bashkėshortin - dhe bashkėshorti tė mos e
braktis bashkėshorten.
Nė Kuran shpallet se duhet kaluar mirė me
gratė, edhe nėse ato nuk na pėlqejnė. Nėse i durojmė asaj qė nuk na pėlqen,
ndoshta All-llahu nė diē tė kėtillė ka caktuar ndonjė hajr tė madh pėr ne. Kur
njerėzve nuk u janė tė njėjta gjymtyrėt dhe organet, tė ndryshme u janė edhe
bota shpirtėrore dhe dėshirat. As gruaja nga burri e as ky nga gruaja sduhet
tė kėrkojnė qė tė mendojė pala tjetėr siē mendon vet. Marrėveshja dhe kėnaqėsia
lindin bashkė me flijimin, dhe vetėm me flijime mund tė vazhdohet. Pejgamberi
a.s. ka thėnė:
Tė mos kėrkojė arsye njė burrė besimtar pėr
tė mos e dashur njė besimtare. Nėse nuk i pėlqen njė veti e saj, do ti
pėlqejnė vetitė tjera.
Bashkėshortėt duhet tė flijohen dhe tė
respektohen, po deshtėn tė kalojnė mirė. Pėrkundėr kėsaj do tė pėrfundojnė me
njė pikė, e ajo ėshtė rebelimi kundėr All-llahut. Flijimi dhe respektimi i
ndėrsjellė, nuk duhet tė jetė kundėr urdhėrave tė All-llahut. Fjalėt e
Pejgamberit a.s. qė vijojnė janė parime tė forta tė Islamit:
Ska bindje pėr ata qė janė rebelė kundėr
Krijuesit.
Nuk ka bindje pėr tė pabindurit ndaj
All-llahut, bindja mund tė jetė nė punė legale (tė lejuar sipas normave
Islame).
E kjo ka pėrjashtim. Edhepse gėnjeshtra ėshtė
gjė e keqe nė Islam, , Pejgamberi a.s. e lejon kėtė nė tri raste:
Ėshtė e lejuar gėnjeshtra nė luftė, nė
pajtimin e tė hidhėruarve, armiqėsuarve dhe gėnjimi i gruas qė i bėn burrit dhe
i burrit qė i bėn gruas (pėr tė mbretėruar qetėsia nė familje).
Gėnjeshtra ėshtė lejuar jo pėr ta tradhėtuar
njėri tjetrin nė pikėpamje nderi, por, tė gėnjejnė pėr gjėra mė tė vogla me
qėllim qėtė ruhet rendi familjar.
Zėnkat bashkėshortore dhe ndėrmjetėsimi pėr
zėnka mė tė mėdha, ėshtė gjė shumė e keqe. Detyra e njė muslimani ėshtė, qė tė
pajtojė besimtarėt, veēanėrisht bashkėshortėt dhe ti pėrmirėsojė marėdhėniet
midis tyre. Pejgamberi a.s. thotė:
Njė njeri qė e ven nė gjendje tė keqe gruan
duke i bartė gabimet e saj tek bashkėshorti i saj, nuk i takon rradhės sonė.
Pa marrė parasysh sa mendojmė nė mėnyrė
optimiste, ekziston njė realitet qė smund tė mohohet, se nė jetėn
bashkėshortore midis bashkėshortėve ka mosmarrėveshje. Evitimit tė njė
sėmundjeje tė kėtillė, nė Kuran, i kushtohet kujdes. Shkohet nga ajo qė kjo
sėmundje tė evitohet nga ana e vetė bashkėshortėve. Nėse nuk ka sukses, atėherė
problemi hidhet qė tė gjykojnė dy familjet. Kur as kjo nuk ndihmon, zgjidhja e
fundit ėshtė shkurorėzimi.
Nėse mosmarrveshja del nga ana e gruas; ajo u
shmanget obligimeve tė gruas, se dėgjon burrin e vet nė tė drejtat (kėrkesat)
e tij tė pamohueshme dhe legale, i takon njė procedurė nė tri kategori.
a) Kėshillimi- do ti jipen kėshilla
qė ndikojnė nė tė dhe do tė thirret ajo tė jetė e dėgjueshme. Do ti flitet pėr
punėt e mira tė burrit dhe dashurinė e tij ndaj saj. Sipas situatės mund tė
pėrdoret ndonjė mėnyrė mė e ashpėr e mund ti thuhen fjalė me tė cilat i
tėrhiqet vėrejtja. Mėnyra e kėshillimit varet nga botėkuptimi i saj. Por, me
siguri ky do tė jetė njė instrument i mirė.
b) Nėse nga kėshillimi nuk ka sukses, etapa e
dytė ėshtė izolimi - tė ngelė vetė nė krevat. Begatia mė e madhe e gruas
ėshtė feminizmi. Ėshtė dėnim i madh pėr tė bojkotimi nga ana e burrit. Ajo nuk
mund tė qėndrojė kėsaj mase disciplinore. Por, zgjatja e kėsaj mase ėshtė e
rrezikshme.
c) Nėse edhe kjo masė nuk jep asnjė rezultat,
burri mund ta aplikojė edhe rrahjen e gruas nga pak. E kjo masė ėshtė
qortim i gruas nga ana e burrit, meqė ai ėshtė kreu i familjes. Por, me kėtė
nuk duhet tepruar, respektivisht nuk duhet shkuar deri nė sakatimin dhe
shkaktimin e dhembjeve tė mėdha, pasi ai as qė ka kaq tė drejtė. Po i tejkaloi
kufinjtė, do tė ketė kundėrmasa. Erdhi njė ashab tek i Dėrguari a.s. dhe u
ankua nga gjuha e ndytė e gruas: E Pejgamberi a.s. tha:
-Shkurorėzohu. - ashabi tha:
-Atė e kam shoqe tė jetės dhe me tė kam edhe
fėmijė. -atėherė Pejgamberi
a.s. i tha:
-Urdhėroje atė tė sillet mirė, kėshilloje.
Nėse ka mirėkuptim, do ta realizojė urdhėrin tėnd. Atėherė mos e rrah (siē
rrihet robėresha)
Nė njė hadith tjetėr thuhet:
Askush nga ju tė mos e rreh gruan siē rrihen
robėreshat, ndoshta nė fund tė ditės do tė keni edhe marrėdhėnie.
Si rezultat i aplikimit tė kėtyre masave,
gruaja, nėse e dėgjon burrin, ai do ti ndėrpresė kėto masa dhe do tė vazhdojė
jetė tė mirė me tė. Nėse vazhdon ta maltretojė gruan dhe nėse kėtė e bėn me
qėllim shkurorėzimi, gjyqtari duhet ta dėnojė kėtė. Dhe, gjithsesi do tė
pėrgjigjet edhe para All-llahut xh.sh.
Nė njė atmosferė tė tendosur, nėse burri
tregon durim nė marrėdhėniet me gruan, do tė pajtohen. Qė ta qetėsojė burrin
gruaja disponon me aftėsi tė ndryshme. Kėtė mė sė miri e din vetė ajo. Dhe
kėshtu do tu konvenojė. Nė krahasim me natyrėn mė tė vrazhdė tė burrit,
gruaja ka natyrė tė butė dhe tė qetė. Gruaja nė karakterin e vet disponon me
fuqi qė ta zbusė e ta qetėsojė burrin, qė me tė tė jetojė nė lumturi e paqė.
Caktimi i gjykatėsve
Nėse mosmarrėveshja ose disharmonia midis
bashkėshortėve nuk mund tė evitohet nga vetė ata, atėherė sipas urdhėrit tė
Kuranit emėrohen dy arbitėr nga dy familjet e palėve nė konflikt. Sipas shumė
shkencėtarėve, gjykatėsi ka autorizim tė emėrojė nga njė arbitėr tė merituar
nga tė dy familjet. Arbitrat i marrin nė pyetje dy palėt veē e veē, e bėjnė
pėrpjekje qė ti pajtojnė. Nė njė ajet thuhet kėshtu:
Nėse ata dy (ndėrmjetėsuesit) kanė pėr
qėllim pajtimin, All-llahu e mundėson afrimin midis tyre (burrit e gruas)
Zgjedhja e arbitėrve ėshtė gjė shumė e
qėlluar nga familjet e palėve nė konflikt, nga aspekti i asaj qė tė mos dalin
nė shesh sekretet familjare, njohja e veēorive specifike tė bashkėshortėve dhe
mundėsia qė bashkėshortėt tė shprehen mė lirė lidhur me ankesat e tyre.
Nėse arbitrat nuk kanė sukses qė ti pajtojnė
pas tė gjitha pėrpjekjeve tė tyre dhe nėse dakordohen ti shkurorėzojnė, njė
gjykim i kėtillė do tė jetė i plotfuqishėm. Shumė juristė islamikė kanė mendim
tė kėtillė.
Konflikti ndonjėherė smund tė mėnjanohet edhe
pse bėhen pėrpjekje me qėllime tė mira. Nė kėtė rast shtėpia dhe familja
shndėrrohen nė ferr tė vėrtetė. Njė brengė e kėtillė ti shkaktohet qenies
njerėzore nuk pėrkon me mėshirėn. Nė Kuran, pas theksimit tė masave dhe metodave
pėr pajtimin e bashkėshortėve, emrimit tė arbitėrve, mė pastaj, dhe punės sė
tyre, thuhet:
Por, nėse ndahen prej njėri tjetrit,
All-llahu begaton me mirėsinė e Tij secilin prej tyre. All-llahu ėshtė Bujar i
Madh, i Plotėdijshėm.
Siē u theksua nė titullin Shkurorėzimi nė
histori, nė sistemet juridike tė civilizimeve tė vjetra ka ekzistuar
shkurorėzimi dhe kjo e drejtė mė sė shpeshti i takonte vetėm burrit. Nė
krishterizėm, kisha katolike duke e pranuar parimin se bashkėshortėt janė
njė trup e jo dy dhe se, atė qė e ka bashkuar Zoti nuk duhet ta ndajė njeriu, me
shekuj e kanė ndaluar shkurorėzimin. Por, siē thekson juristi i madh gjerman,
Kohler nė veprėn e tij Filozofia juridike, me tė vėrtetė kurora qė ska
shans tė ruhet nuk do tė ngelė vetėm si njė burim i mundimit dhe torturės, por
do ta pengojė zhvillimin shpirtėror tė njeriut dhe aftėsitė e tij tė mėdha do
ti zbresė nė zero.
Nė njė gjendje tė kėtillė, siē e pėrshkruam,
nuk mund tė ketė asnjė mirėkuptim moral e social qė do ta bind ose ta detyrojė
njėrin pėr vazhdimin e kurorės. Qė kjo tė pėrfundojė sa mė shpejtė, ėshtė
domsdoshmėri sociale e kulturore. Por, njė pikėpamje e kėtillė e kishės
katolike, nga ēdo aspekt, ėshtė problematike.
Kėshtu dalėngadalė populli u mundua tė
shpėtojė nga njė rend i kėtillė i kishės katolike qė nuk i pėrgjigjet nevojės
sė popullit dhe realitetit social. Kisha katolike qe e detyruar tė bėjė lėshime
nė gjykimet e veta, varėsisht me dėshirat qė mbretėronin asaj kohe. Kėto
rregulla qė kisha i quante gjendje ku kurora nuk ka vlerė - validitet
nuk ndryshonin shumė nga gjyqet pėr shkurorėzim. Nė realitet, lidhur me kėto
ēėshtje mė parė e solli reformėn kisha protestante dhe, me arsye tė caktuar e
aprovoi shkurorėzimin.
Ndalimi i shkurorėzimit ėshtė edhe njė rezik
qė shkakton pasoja tė zvogėlohen kurorėzimet. Kur njeriu e din se nuk do tė
ketė mundėsi tė shkurorėzohet, do ti mbyllen dyert kah ka hyrė, si do tė
dėshirojė tė hyjė nėpėr to. Zvogėlimi i kurorėzimeve do tė shpie kah zgjerimi i
prostitucionit, kah shkatėrrimi i familjeve dhe vrasjet. Nė fund, tė gjitha
kėto, pėrsėri e dėmotjnė gruan.
Gjykimi rreth shkurorėzimit
Nė tė drejtėn islame, shkurorėzimi ėshtė
zgjidhja e fundit, kur mė nuk ekzistojnė mundėsi pėr vazhdimin e jetės
familjare. Nė Kuran ndalohet shkurorėzimi i pashkas me kėto fjalė:
...e nėse ju respektojnė, atėherė mos u
sillni keq ndaj tyre. All-llahu ėshtė mė i Larti, mė i Madhi.
Pejgamberi a.s. thotė:
Martohuni por mos u shkurorėzoni, meqė
All-llahu nuk i don ata tė cilat varen nga kėnaqėsia e tyre (pasioni).
E njė hadith tjetėr thekson:
Pėr All-llahun gjėja mė e urrejtur, por e
lejuar ėshtė shkurorėzimi.
Juristėt u dakorduan se shkurorėzimi pa asnjė
shkas nuk mund tė jetė i drejtė.
Sipas hanefijve, esenca e shkurorėzimit ėshtė
haram. Meqė pėr shkurorėzimin u thanė shumė hadithe, ky nė tė njėjtėn kohė
ėshtė edhe shkatėrrimi i bashkėsisė familjare qė ėshtė gurthemeli i shoqėrisė,
ėshtė edhe shqelmim i nimetit tė kurorės. Ndaj, shkurorėzimi i panevojshėm
ėshtė haram.
Lidhur me shpjegimin e shkurorėzimit, nė
hadith thuhet:
Gjėja e lejuar, por mė e urrejtur tek
All-llahu ėshtė shkurorėzimi.
Disa shkencėtarė gjetėn argumente se
shkurorėzimi ėshtė mekruhi mė i afėrt haramit. Por, nė situata tė ndryshme
shkurorėzimi trajtohet ndryshe.
Arsyet e shkurorėzimit
Shkurorėzimi ėshtė pėr atė qė nuk ėshtė i
aftė ti kryejė obligimet e veta ndaj gruas ose tė tė sigurojė ekzistencėn e
saj materiale, meqė me kėtė rast, mosshkurorėzimi me gruan do ta shkatėrrojė
moralin e saj. Nga ana tjetėr, pėr njeriun i cili nuk ka arsye pėr shkurorėzim,
por don formojė kushte pėr prostitucion, shkurorėzimi ėshtė haram.
Pėr burrin, situatat nė tė cilat do ti jetė
e lejuar legalisht tė shkurorėzohet janė: pozita nė kurorė, pėr tė cilėn
thuhet: kufijt qė i ka pėrcaktuar All-llahu si pėr shembull; urrejtja deri nė
atė shkallė sa qė smund tė ekzistojė bashkėsia familjare, disharmonia totale,
mosmundėsia e kryerjes sė obligimit tė bashkėshortit pėr shkak tė impotencės
seksuale, mosvullneti pėr tė qė rrjedh nga urrejtja e tepruar (nė rast kur
ėshtė i aftė pėr marrėdhėnie), prostitucioni dhe mospėrfillja e urdhėrave tė
qartė tė All-llahut nga ana e gruas (namazit, agjėrimit etj.)
Sipas ligjit tė sė drejtės familjare tė
shpallur nė kohėn e Hajri Efendiut, mė 10 mars tė vitit 1333 nga ana e
Institutit pėr Fetva tė Kėshillit Pajtimor, qė zyrtarisht ėshtė aprovuar nė atė
ditė, gruaja nė rastet qė vijojnė mund tė kėrkojė shkurorėzim:
1. Gruaja qė nuk ka sėmundje tė atillė qė
mund ta pengojė aftėsinė seksuale, kur tė kuptojė se burri i saj ka sėmundje
tė kėtillė, me anė tė gjyqit mund tė kėrkojė shkurorėzim. (Neni 19). Nėse
sėmundja e burrit nuk ėshtė e shėrueshme, gjykatėsi menjėherė duhet tė sjellė
vendim pėr shkurorėzim. Nėse ėshtė e mundur terapia, kėtė gjė duhet ta
afatizojė pėr njė vjet. Po su shėrua, nė fund tė kėtij afati, nėse gruaja
akoma insiston pėr shkurorėzim, gjyqi do tė sjellė vendim pėr shkurorėzim,
madje edhe sikur burri tė kundėrshtojė. (Neni 127).
2. Gruaja mund tė kėrkojė shkurorėzim edhe
pėr shkak tė sėmundjeve venerike, leprės tek burri i saj, qė nuk mundėsojnė
jetė bashkėshortore. Po shpresoi se kėto sėmundje do tė shėrohen, jipet njė
vjet afat, e nėse ska shpresa atėherė shkurorėzimi kryhet pėrnjėherė. (Neni
122).
3. Pas aktit tė kurorės, nėse burri ēmendet
dhe gruaja kėtė e paraqet tek gjykatėsi, kjo pėrsėri afatizohet nė njė vjet. Po
nuk u evitua sėmundja, atėherė sillet vendim pėr ndarje.
4. Veē kėtyre, nėse burrit i zhduken tė
gjitha gjurmėt, dhe nėse nuk mund tė realizohet alimentacioni, gjykatėsi pas
hetimeve tė nevojshme, sipas kėrkesės sė gruas, duhet tė vendos pėr
shkurorėzim. (Neni 126).
5. Gruaja e njeriut qė ka humbur, edhepse ka
lėnė njė farė pasurie qė mund tė shfrytėzohet si alimentacion, paraqitet te
gjykatėsi tė kėrkojė shkurorėzimin, por mė parė ai, duhet ti bėjė hetimet e
nevojshme pėr atė njeri. Pritet katėr vjet prej humbjes sė shpresės, se ku
gjendet ai dhe ėshtė i gjallė ose i vdekur. Poqese nuk mund tė lajmėrohet dhe
nėse gruaja insiston nė kėrkesėn e saj edhe mė tutje, gjykatėsi do tė sjellė vendim
pėr shkurorėzim. (Neni 127).
Kėto shkurorėzime janė si shkurorėzimet
absolute - tė prera.
6. Po u shkaktua mosdurim dhe disharmoni
midis bashkėshortėve, dhe njėra palė kėrkon shkurorėzim, gjykatėsi duhet tė
caktojė dy arbitėr nga familjet e tyre. Nėse ata nuk mund tė gjenden nga tė dy
familjet, ose nuk kanė veti pėrkatėse pėr ta kryer kėtė obligim, atėherė
gjykatėsi do tė emėrojė njerėz tjerė nga rrethi jashtėfamiljar. Kuvendi
familjar i krijuar nė kėtė mėnyrė, me analizėn e deklaratave dhe mbrojtjen e tė
dy palėve, bėn pėrpjekje ti pajtojė ata. Nėse nuk ėshtė e mundur kjo, dhe nėse
faji ėshtė te burri, ata i shkurorėzojnė. Nėse faji qėndron te gruaja, njė
pjesė ose tėrė mehri do tė ngelė te burri, dhe sillet vendim pėr shkurorėzim.
Nėse gjykimet e arbitėrve nuk janė tė njėjtė,
atėherė gjykatėsi emėron njė komision tjetėr arbitėrsh, qė posedojnė veti tė
mjaftueshme, ose njė tim tė tretė arbitrash qė sjanė nė lidhje farefisnore me
palėt. Gjykimi qė do ta japin arbitrit ėshtė definitiv, dhe kundėr tij nuk
mund tė bėhet ankesė. (Neni 130).
Shkurorėzimi pėr shkak tė
renegimit (daljes nga feja)
Meqė nė Islam tė gjitha gjykimet pėr kurorė
dhe aktet tjera juridike mbėshteten nė iman, nėse njėri nga bashkėshortėt
lėshon fenė e vet, atėherė kurora automatikisht bėhet e pavlerė, boshe.
Baskėshortėt shkurorėzohen. Nėse ndodh vdekja e pafreskuar me iman dhe pa
pendim dhe kurora nėse nuk ripėrtrihet, atėherė midis tyre sdo tė ketė
trashėgimi.
Nėse ēėshtjet tė cilat janė esenciale pėr
fenė Islame, siē ėshtė Dita e Gjykimit, namazi ose agjėrimi dhe farzet e
kėtilla, mohohen ose pėrqeshen, atėherė bėhet kufėr (mosbesim), ndaj ėshtė e
nevojshme pėrsėritja e imanit dhe kurorės. Gjithashtu, edhe ofendimi ose
nėnēmimi i gjėrave qė meritojnė respekt, siē ėshtė Kurani, Qabja, Sheriati dhe
xhamia, pastaj sharja e fesė dhe imanit ėshtė kufėr. Sharja e Muhammedit a.s.
dhe talljet nė llogari tė tij, gjithashtu janė kufėr, qė e anulojnė imanin dhe
kurorėn.
Shkaqet e shkurorėzimit dhe kisha
Siē u shpjegua mė lartė, kisha katolike nuk e
aprovon shkurorėzimin. Njė mendim i kėtillė i katolicizmit e ruan dominimin e
vet, madje edhe sot nė shumė vende.
Kisha dhe e drejta katolike e privoi
institucionin e shkurorėzimit, pėr disa arsye tė caktuara: Nėse i numėrojmė arsyet
kalimtare dhe ato konstante pėr shkurorėzim nė tė drejtėn katolike dhe ato nė
tė drejtėn protestante, atėherė del nė pah se kėto kanė ndikuar nė gjendjen e
vendeve tė civilizuara.
Nė tė drejtėn islame, akti i martesės ėshtė
konstant. Ndaj nuk vlen martesa e pėrkohshme. E pėr tė qenė valide kurora,
duhet tė ekzistojė dashuria dhe mirėkuptimi midis bashkėshortėve. Baza e jetės
bashkėshortore ėshtė dashuria dhe mirėkuptimi. Ēndodhė kur nuk ka dashuri e
mirėkuptim midis bashkėshortėve dhe kur smund tė pėrmirėsohet kjo gjendje? Me
siguri nuk do tė ketė rrugėdalje tjetėr pos shkurorėzimit. E ku do tė jetė
autorizimi pėr shkurorėzim? Kėtu do ti pėrkujtojmė katėr mėnyra qė do ti
shqyrtojmė njė nga njė:
1) Shkurorėzimi me pajtim tė dy palėve:
nė tė drejtėn romake pranohej se ėshtė e mundur tė bėhet shkurorėzimi me
pajtimin midis palėve. Mund tė bėhej shkurorėzimi me ujdi dypalėshe edhe nė tė
drejtėn gjermane dhe kineze. Pėr njė kohė tė caktuar, tė njėjtėn mėnyrė tė
shkurorėzimit e aprovoi edhe Franca. Mė pastaj shkurorėzimin midis dy palėve,
pėrveē arsyeve tjera, me pajtim nga dy palėt, e pranuan edhe disa vende
evropiane siē janė: Belgjika, Luksemburgu, Rumania, Estonia, Letonia, vendet e
Skandinavisė, Rusia dhe disa vende latino amerikane. Edhe pse nė tė drejtėn
islame, marrėveshja midis dy palėve, nuk ėshtė forma kryesore e shkurorėzimit,
kjo gjė mund tė realizohet nė kushte specifike (burri qė ka autorizimin pėr
shkurorėzim, kėtė tė drejtė tia pranojė edhe gruas. Kjo ėshtė mėnyrė e
marėveshjes dypalėshe).
Kritikė: Marrėveshja dypalėshe nuk ėshtė mėnyra mė e mirė e shkurorėzimit. Tė
lejuarit, qė vetė dy palėt tė bėjnė marrėveshje, nė praksė do tė jep rezultat
qė shkon kah minimizimi i shkurorėzimit, edhe pse ai ndoshta ėshtė i domosdoshėm,
e ndonjėherė tjetėr, pajtohen aq lehtė sikur ajo tė ishte ndonjė zėnkė e
rėndomtė, dhe ndodh qė shumė shpejt pajtohen pėr tu shkurorėzuar.
2) Shkurorėzimi nėpėrmjet tė gjyqit:
Sot mbretėron njė mendim i pėrhapur se shkurorėzimi ėshtė i mundur vetėm me anė
tė gjyqit, madje nė kushte tė caktuara.
Ky mendim nė mėnyrė tė veēantė ishte i
pranueshėm nga kisha protestante dhe nga ajo kaloi nėpėr gjyqe tė shteteve tė
ndryshme. Nė disa vende qė e pranuan kėtė mėnyrė, pėrveē shkurorėzimit ekziston
edhe institucioni i ndarjes.
Kritikė: Pėr gjyqin ėshtė shumė vėshtirė ta peshojė shkallėn e dashurisė, kėtė
misterioz qė i lidh bashkėshortėt njėrin me tjetrin, tė depėrtojė nė
fshehtėsitė e kurorės e shkurorėzimit nėpėrmjet tė gjyqit, pala qė kėrkon shkurorėzim,
duhet ti tregojė ngjarjet dhe tė jep shkase dhe argumente pėr tė. Ndėrsa
gjykatėsi nuk mund tė sjell vendim derisa nuk bindet nė ndėrgjegjen e vet pėr
ekzistimin e ngjarjeve qė janė theksuar si arsye e shkurorėzimit. Pėr kėtė nuk
vlejnė as betimet e as gjėrat tjera, nė vend tė argumenteve. Nė kėtė rast,
gjykatėsi duhet ta hulumtojė jetėn personale tė bashkėshortėve dhe tė
interesohet pėr fshehtėsitė e tyre. E kjo nuk ėshtė e drejtė.
Gjatė shkurorėzimit me anė tė gjyqit, zbulimi
i fshehtėsive para komisionit tė gjykatėsve, do tė dėmtojė sidomos gruan, pėr
tė cilėn do tė ketė thash e theme, do tė preket krenaria e saj dhe pėr tė do
tė jetė shumė e vėshtirė tė rimartohet pas shkurorėzimit. Thash e thėnat e
kėtilla, madje mund tė pėrcillen edhe nėpėrmjet tė shtypit.
Ėshtė e mundur qė njė bashkėshort qė dėshiron
ta prishė bashkėsinė familjare si gurthemel tė shoqėrisė, tė pengohet nga ana e
gjyqit, duke ia tėrhequr vėmendjen pėr njė sjellje tjetėr mė tė mirė. Mazhar
Osman pėr kėtė thotė:
Ata qė kanė sjellje si tė kafshėve, duke
dashur tė shkurorėzohen pa arsye ose me pak arsye, edhe po nuk kryhet
shkurorėzimi, bashkėshortet dhe familjet e tyre do ti lėshojnė nė mėnyra
tjera.
Jemi tė vetėdijshėm, pėr falsifikimet dhe
vendimet e ndryshme qė shfrytėzohen pėr sigurimin e shkurorėzimit duke e
dėmtuar palėn tjetėr nė kėsi lloj gjyqesh. Shumė herė bashkėshorti (ose njėri
ndėr bashkėshortėt), qė tė shpėtojė nga njė gjendje e vėshtirė, shfrytėzon
trillime, kombinime tė ndryshme, dėshmitarė tė rrejshėm, qė tė pranohet
kėrkesa e tij ose e saj, derisa nuk disponon me argumente tė shėndosha ose
dėshmitarė tė bindshėm. Gjyqet shpesh gjykojnė pėr alimentacione, tė shumtėn nė
favor tė gruas, gjė kjo qė nuk ėshtė e drejtė. Rritet numri i grave tė cilat
kėrkojnė shkurorėzim, e prolongojnė gjykimin, japin dėshmitarė adresat e tė
cilėve nuk dihen fare ose jetojnė shumė larg, mė pastaj sjellin vėrtetime tė
ndryshme qė skanė kurrėfarė lidhje dhe duke i harruar obligimet e veta
familjare, bėjnė jetė tė lirė dhe kėrkojnė qė pėr kėtė jetė shpenzimet ti
paguajė bashkėshorti.
Nga ana praktike, nuk mund tė bėhet asgjė
tjetėr pėrveē tu besohet fjalėve tė palės e cila vėrteton se nuk mund tė
jetojė nė bashkėshortėsi. Nėse mirret parasysh se tė gjitha pėrpjekjet qė tė ndalin
ēiftėt fatlum, qė gjejnė dobi materiale e shpirtėrore nė dashuri dhe jetė bashkėshortore,
ngelėn pa sukses, do tė ngelė njė numėr i vogėl i bashkėshortėve qė do tė
kėrkojnė shkurorėzim pa ndonjė arsye tė madhe.
Me siguri do tė jetė i dobishėm qėndrimi me
personin qė dėshiron tė shkurorėzohet. Tė ftohet tė mendojė mirė dhe me durim.
Tė bėhet pėrpjekje qė bashkėsia familjare tė vazhdojė, kuptohet me fjalė tė
buta e pajtuese. Kėtu, mė sė miri do tė ketė sukses kuvendi familjar qė e
pėrbėjnė njerėzit me mė tepėr pėrvojė dhe seriozė, nga ata anėtarė tė familjeve
qė gėzojnė respekt.
3) Shkurorėzimi me kėrkesė vetėm tė gruas:
Njėra nga mėnyrat e shkurorėzimit ėshtė ajo me kėrkesėn e njėrit nga
bashkėshortėt. Ėshtė kjo, forma mė e lehtė qė praktikohet nė Rusinė e sotme por
qė shkakton komplikime tė mėdha, pasi qė krijon tollovi nė nder dhe nga rrėnjėt
i trondit familjet. Ta analizojmė kėtė formė tė shkurorėzimit nėpėrmjet tė
shqyrtimit tė dėshirės sė grave e tė burrave.
Te francezėt e vjetėr e drejta e shkurorėzimit
i pranohej edhe gruas, nė kushte tė caktuara. Te romakėt, deri sa nė fillim
shkurorėzimi ishte e drejtė vetėm e burrit, me kalimin e kohės dhe zgjerimin e
kurorėzimit pa manus, atė tė drejtė e fitojnė edhe gratė.
Kritikė: Edhe pse nė shikim tė parė na del se gruaja ka atė autorizim qė ta
prish aktin e kurorės, ėshtė e qartė se kjo ėshtė gjė e rrezikshme nga aspekti
i tė drejtės familjare, por nga pikėpamja e gjendjes shpirtėrore, ajo,
respektivisht personaliteti i saj, shumė shpejt ndryshon. Gruaja qė nervozohet
nga njė imtėsirė, ndaj edhe mendon se jeta nė bashkėshortėsi nuk ėshtė e
mundur, shumė shpejtė do tė kėrkojė tė shkurorėzohet.
Sipas sė drejtės islame, burri jep mehr pėr
kurorė. Ai bėn edhe harxhime tė tjera. Ashtu siē ekziston mehr muaxh-xhel
(pagesė e menjėherėshme), ashtu ka edhe muexh-xhel (qė pagohet nė rast
tė shkurorėzimit ose vdekjes). Nėse gruaja qė don tė shkurorėzohet ėshtė
shtatėzane, burri paguan alimentacion derisa tė lind foshnja. Nėse fėmijės i
duhet taja, burri duhet tė paguajė pėr tė. Pra, burri ka obligime financiare
pėr mirėmbajtjen e familjes sikur tė ishte nė kurorė. Siē sėshtė e drejtė qė
gruaja ta lidhė me obligime financiare burrin sipas tekeve tė veta, ashtu, nuk
ėshtė e drejtė e saj tė veprojė nė kokė tė vet dhe tė sillet pa pėrgjegjėsi.
4) Shkurorėzimi me kėrkesė vetėm tė
burrit:
Nė tė drejtėn e vjetėr turke dhe gjermane, si
dhe nė fazat e para tė sė drejtės romake (kurorėzimi me manus) e drejta e
shkurorėzimit i takonte vetėm burrit. E njėjta situatė ishte edhe nė tė drejtėn
egjiptase dhe babilonase. Nė tė drejtėn islame forma themelore e shkurorėzimit
ėshtė kjo. Nė Kuran thuhet se lidhja e kurorės ėshtė nė duar tė burrit. Nė
Kuran, nė ajetet qė flasin pėr shkurorėzimin, folja shkurorėzohem
gjithmonė ka tė bėjė me gjininė mashkullore.
Kritikė: Burri, sipas natyrės, ėshtė mė i kujdesshėm se gruaja, mė gjakėftohtė.
Konsekuencat e sjelljeve tė veta i paramendon mė mirė. Edhe nė kurorėzim edhe
nė shkurorėzim, sipas tė drejtės islame, burri ka obligime financiare. Burri
qė kėrkon shkurorėzim, edhe gjatė shkurorėzimit edhe nė kurorėn e ardhshme ka
shpenzime tė ndryshme. Me shkurorėzim, do ta shkatėrrojė shtėpinė e vet, e
fėmijėt dhe punėt shtėpiake do ti lejė pasdore.
Burri mund tė gabojė. Mund tė shkurorėzohet
befas, pa pasur nevojė, me njė vendim tė papritur. Kur mendon se vazhdimi i njė
jete nė kurorė ėshtė i rrezikshėm dhe kur vėren se dashuria dhe lidhjet me
bashkėshorten janė dobėsuar, atėherė do tė shfrytėzojė autorizimin e vet pėr
shkurorėzim. E pėrse gruaja tė mos i ketė tė drejtat e veta qė, kur tė vėrejė
tė njėjtėn gjė, tė veprojė si burri? Ėshtė kjo pyetje, gjithsesi me vend. Do tė
mundohemi tu japim pėrgjigje nė titujt qė vijojnė: Llojet e shkurorėzimit
dhe Shkurorėzimi i gruas nė kėmbim me mehrin.
Tė pėrkujtojmė se individi nė Islam ėshtė i
rrethuar me obligime juridike dhe materiale. Obligimi mė i madh ėshtė ai se njė
ditė do tė pėrgjigjet para All-llahut pėr tė gjitha ato qė ka bėrė. Individi
ėshtė i bindur se ajo ditė do tė vijė patjetėr. Faktikisht, kjo rrjedh nga
bazat e imanit dhe pa tė, nuk mund tė jesh mumin (besimtar). Kurora, ėshtė njė
e drejtė hyjnore midis njerėzve. Nė Kuranin Famėlartė kurorėzimi quhet hududullah:
kufinj qė i cakton All-llahu. Kjo shprehje theksohet shpeshherė nė ajetet
qė bėjnė fjalė pėr shkurorėzimin dhe urdhėrohet qė kėta kufinj tė mos tejkalohen,
e ata qė i tejkalojnė trajtohen si zullumqarė.
Disa shprehje qė disa herė pėrsėriten janė si
vijon:
...dhe keni frikė All-llahun, e dijeni se
All-llahu ėshtė i Gjithėdijshėm pėr ēdo send.
...e kush i frikėsohet All-llahut, Ai atij
ia lehtėson punėn
Nė Kuran shpallet gjithashtu se sa janė
kėshilluar ata njerėz qė i besojnė All-llahut dhe Ditės sė Gjykimit, tė sillen
mirė me gratė me tė cilat do tė shkurorėzohen dhe tė dėgjojnė porosinė e
All-llahut lidhur me kėtė ēėshtje.
All-llahu i Lartėsuar pa dyshim di mė sė miri
pėr ēdo punė tė njeriut, pėr ēėshtjen e shkurorėzimit thotė:
E kur ti keni lėshuar gratė, dhe ato i afrohen
afatit tė tyre, a atėherė ose i mbani si duhet, ose i leni si duhet, e mos i
mbani sa pėr ti dėmtuar, e tė bėheni tė padrejtė. E kush bėn atė, ai e ka
dėmtuar vetvehten. Dispozitat e All-llahut mos i merrni pėr shaka.
Akademiku M. Reshid Belgesay, pas fjalės
lidhur me autoritetin qė i ėshtė dhėnė burrit nė shkurorėzim, nė tė drejtėn
islame, thotė:
Por nė gjykimin qė e solli e drejta islame,
nuk i jepet shumė hapėsirė keqpėrdorimit nė praksė, meqė parimet sociale,
etike dhe fetare qė ishin mė tė fuqishme se ligjet pėr organizimin e
marrėdhėnieve familjare, llogarisnin se ėshtė mėkat dhe turp qė burri ta
lėshojė gruan pa arsye, e nė anėn tjetėr, nėse ekzistonin arsye tė rėndėsishme,
do ta detyronin qė tė aprovojė kėrkesėn e gruas pėr shkurorėzim.
Qė tė pengohet shfrytėzimi i autoritetit pėr
shkurorėzim nga ana e burrit kundėr gruas, janė marrė disa masa, nė tė drejtėn
islame. P.sh. nėse burri qė gjendet para vdekjes e lėshon gruan dhe nėse vdes
para se tė pėrfundojė iddeti (koha qė gruaja duhet tė presė pėr rimartim pas
shkurorėzimit iddeti varet nga situata, mund tė zgjasė edhe tetė ose nėntė
muaj) nė kėtė rast do tė llogaritet se ai (burri) bėn dredhi qė gruan ta lė pa
miras, dhe gruaja bėhet trashėgimtare. Nė kėsi lloj rastesh merret parasysh iddeti
mė i gjatė se ai qė u theksua (ėshtė ky nė dobi tė gruas pėr ta fituar
trashėgiminė). Por, pėr tė njėjtėn kohė, nėse vdes gruaja e burri ėshtė ai qė
dėshiron tė shkurorėzohet, atėherė burri nuk mund tė jetė trashėgues i saj,
pasi ai, duke e shfrytėzuar autoritetin e vet pėr shkurorėzim, e ka humbur tė
drejtėn pėr trashėgim.
Nga ky shpjegim i shkurtėr, kuptohet se
njeriu i cili i drejtohet Islamit dhe edukohet nga ai, ėshtė njeri i pjekur, i
ndijshėm, i drejtė, i sinqertė dhe i ndėrgjegjshėm nė tėrėsinė e vet. Nė kohėn
kur Islami praktikohej totalisht, njerėzit e kėtillė ishin njerėz tė rėndomtė
nga rradhėt e qytetarėve. Prandaj, nuk kemi tė drejtė ta ngarkojmė e ta
fajėsojmė Islamin, pėr shkak tė keqpėrdorimeve dhe akteve tė kėqia qė i bėjnė
individėt nė shoqėritė qė kanė ngelur prapa dhe janė ligėshtuar nga tė gjitha
palėt e korruptuara si nga aspekti fetar ashtu edhe nė fusha tjera.
Juristėt e Islamit kanė argumentuar se e
drejta e shkurorėzimit mund ti jipet edhe gruas. Por, midis tyre, ka edhe
mendime tė ndryshme. Nė kryerjen e aktit tė kurorės, burri qė ka autorizim pėr
shkurorėzim, mund qė gruas ti jep tė drejtė shkurorėzimi kur tė dėshirojė vetė
ajo. Kjo quhet tefviz. Burri mund ta japė kėtė tė drejtė edhe pas
aktit tė kurorėzimit. Ai do tė pėrcaktojė dhe do tė vėrtetojė formėn e
shkurorėzimit dhe numrin e shprehjeve pėr shkurorėzim. Gruaja mund ta
shfrytėzojė kėtė tė drejtė vetėm nė kushte tė caktuara. Burri nuk mund ta
tėrheq autorizimin qė ia ka dhėnė gruas.
Por, as gruaja nuk duhet ta keqpėrdor
autorizimin pėr shkurorėzim. Pejgamberi a.s. thotė:
Cilado grua qė dėshiron tė shkurorėzohet pa
nevojė, asaj do ti jetė haram era e Xhennetit.
Burri qė bartė tė drejtėn e shkurorėzimit,
mund tė autorizojė pėr kėtė tė drejtė edhe ndonjė tjetėr pėrveē gruas sė vet.
I autorizuari sillet sipas udhėzimeve tė autorizimdhėnėsit. Burri edhe pse nuk
mund ta tėrheq autorizimin pėr shkurorėzimin e gruas, mund ta largojė
personin e tretė tė autorizuar.
A mundet personi i tretė, qė burri nuk e ka
autorizuar, tė ketė autorizim pėr shkurorėzim? Mė drejtė gjykatėsi dhe
arbitrat, a kanė tė drejtė ta bėjnė shkurorėzimin? Kur definohet dhe
shpjegohet talaku (ndarja) nė librat e sė drejtės islame, anulimi i kurorės
pėrdoret nė vend tė shkurorėzimit. Por kjo ndodh nė raste tė veēanta e tė
domosdoshme, si paraqitja e gruas tek gjykatėsi pėr shkak tė gabimeve dhe
fajeve tė burrit, ose aprovimi i Islamit nga gruaja e mos aprovimi nga burri.
A janė tė autorizuar arbitrat ti
shkurorėzojnė bashkėshortėt midis tė cilėve mbretėron disharmoni? Nė realitet,
ata janė tė njohur me pozitėn e tė dy palėve meqė janė nga familjet e tyre. Nė
kėtė kėshill familjar nuk ekziston frika e daljes sė sekretit nė shesh, si
sekretet e kurorės, si ato tė cilat duhet tė shfaqen nė gjyq. Por, shumica e
drejtimeve juridike islame mendojnė se arbitrat kanė pėr detyrė vetėm tė venė
paqen, e nuk kanė autorizime pėr shkurorėzim, meqė ky autorizim i ėshtė dhėnė
nė mėnyrė tė qartė burrit nė ajetet dhe hadithet. Por, malikijtė ua pranojnė
tė drejtėn e shkurorėzimit edhe arbitėrve. Nė ajetin e sures en-Nisa, bėhet
fjalė pėr caktimin e arbitėrve nga ana e gjykatėsit. Nėse arbitrat mendojnė se
pajtimi ėshtė i pamundshėm, do tė sjellin vendim pėr shkurorėzim, dhe ky
vendim do tė jetė valid. Taberiu, Ibėn Kethiri dhe Shevkani, nė tefsiret e tyre
japin argumente tė qarta tė cilėt do ti aprovojnė mendimet e malikijve. Madje,
Ibėn Kethiri, vėrteton se shumica e dijetarėve islam (xhumhuri) ka pranuar qė
vendimet e arbitėrve pėr shkurorėzim tė jenė valid edhepse bashkėshortėt nuk i
kanė autorizuar ata.
Kėtu qėndron edhe njė ēėshtje qė duhet
kushtuar vėmendje. Kryetari i shtetit Islam mund tė lejojė qė tė bėhen disa
punė e disa tjera ti ndalojė qė ti mundėsojė ca tė mira pėr opinionin ose ti
evitojė ca tė kėqia. Duke u mbėshtetur nė kėtė parim, a mund tė mirret e drejta
pėr shkurorėzim nga burri ose a mund ti japė njė formė tjetėr shkurorėzimit? Shikuar
nga kėndi i sė drejtės islame pėrgjigjen duhet dhėnė - jo. Meqė, kryetari i
shtetit islam ka njė autorizim tė kėtillė vetėm pėr ēėshtjet pėr tė cilat nuk
ekziston gjykimi. Nė Kuran, marrja e njė tė drejte nga pronari i saj, e qė
ėshtė konstatuar nga argumente definitive, do tė thoshte anulim i atyre
argumenteve. E kėtė tė drejtė nuk e gėzon asnjė qenie e gjallė. Ku do tė ketė
rrebelime kundėr Krijuesit, aty nuk dėgjohen robėrit e tij, Ėshtė shpallur
haptazi nė Kuran, se shkurorėzimi i takon burrit. Por, mund tė intervenohet nė
kėtė autorizim tė burrit nė kushte tė caktuara, si ato tė lartpėrmendura.
Nė tė drejtėn islame, shkurorėzimi ndahet nė
disa forma. Kėtu do tė ndalemi nė ndarjen e shkurorėzimit sipas kategorive. Kjo
ndarje ėshtė ose sunni ose bidi. Ndarja sunni ėshtė ajo qė i
pėrgjigjet sunnetit. Kėtu sunneti don tė thotė rrugė qė duhet ndjekur nė
shkurorėzim e qė ėshtė urdhėruar nga ana e Zotit e nuk don tė thotė sunnet,
kryerja e sė cilės ka shpėrblim (sevap). Meqė shkurorėzimi ėshtė njė akt qė si
sjell tė mirė askujt, ėshtė i lejuar vetėm nga nevoja ose domosdoshmėria.
Shkurorėzimi bidi, ėshtė ai qė kryhet kundėr rregullave tė urdhėruara fetare
dhe nuk i pėrgjigjet sunnetit.
Shkurorėzimi ėshtė ndarje me gruan, me tė
cilėn ėshtė hyrė nė gjerdek, nė periudhėn e pastėrtisė (periudhėn e kaluar
midis menstruacioneve), periudhė nė tė cilėn nuk huhet nė marrėdhėnie seksuale
me njė talak. Nga marrėdhėniet qė ekzistojnė midis bashkėshortėve, talaku i
dytė ėshtė nė periudhėn e dytė tė pastrimit, ndėrsa talaku i tretė dhe i fundit
bėhet nė periudhėn e tretė tė pastrimit. Gjithashtu me nga njė rixhi talak
nė tri periudhat e pastrimit, qė zgjasin gati tre muaj, forma e shkurorėzimit
quhet sunni hasen - shkurorėzim i mirė sunni. Rixhi - talak,
don tė thotė talak ose ndarje nga e cila mund tė hiqet dorė po u dėshirua kjo.
Ekziston edhe njė formė qė quhet sunni ahsen: shkurorėzimi mė i mirė sunni.
Pas dhėnies se njė talaku nė njė periudhė tė pastrimit, duhet pritur qė gruaja
tė pastrohet pas tri menustracioneve, e mėpastaj tė jipet talaku i dytė.
Pėrsėri priten tre menustracione dhe jipet talaku i tretė. Normalisht, nuk
hyhet nė marrėdhėnie seksuale derisa zgjat ky proces. Mėnyra e kėtillė e
shkurorėzimit zgjat rreth nėntė muaj.
Ky shkurorėzim ėshtė nė kundėrshtim me
talakun sunni. Me njė grua qė ėshtė nė gjerdek ose gjatė menustracionit ose nė
njė periudhė tė pastrimit, nėse jepet talak, kjo ėshtė kundėr sunnetit. Veē
kėsaj talaku bidi, ėshtė ai talak qė jipet mė shumė herė nė tė njėjtėn
periudhė tė menustracionit ose atė tė pastrimit. Tani tė flasim pėr rėndėsinė
e njė ndarjeje tė kėtillė.
All-llahu xh.sh. autorizimin pėr shkurorėzim
ia dha burrit dhe shpalli mėnyrėn si duhet tė shfrytėzohet ky autorizim.
Urdhėrat e All-llahut pėr kėtė ēėshtje detyrojnė qė talaku tė jetė sipas
sunnetit. I biri i Umerit e shkurorėzoi gruan nė periudhėn e menstruacionit,
dhe kur Umeri ia pėrshkroi situatėn Pejgamberit a.s., ai udhėroi qė tė kthehet
te gruaja sepse nuk e ka bėrė shkurorėzimin sipas sunnetit, dhe nėse dėshiron
qė rishtas ta shkurorėzojė, ta bėjė ashtu siē i pėrgjigjet sunnetit.
Arsyeja qė tė mos mund tė bėhet shkurorėzimi
gjatė menstruacionit qė, sipas talakut sunni ėshtė forma normale e
shkurorėzimit nė Islam, ėshtė era jo e kėndshme qė kundėrmon nga trupi i saj,
derisa ndodhin ca ndryshime nė metabolizmin e gruas, dhe, pėr kėtė shkak
gjendja e gruas ėshtė jo e kėnaqshme nga aspekti seksual. Ndaj, burri nuk ėshtė
aq i kėnaqur me gruan gjatė menustracionit dhe lehtė mund tė shkurorėzohet.
Shkaku pėr moslejimin e shkurorėzimit nė njė
periudhė tė pastrimit, kur ėshtė hyrė nė marrėdhėnie seksuale, ėshtė se burri,
nuk do tė jetė aq i disponuar ndaj gruas. Pas marrėdhėnieve, tek ai do tė
paraqitet njėfarė ftohje ndaj gruas dhe atėherė shumė shpejt mund tė kėrkohet
shkurorėzimi. Duket se pskikisht ėshtė zgjedhur koha kur burri ėshtė mė sė
shumti i disponuar pėr gruan, ndaj ėshtė shkuar nė pengimin e shkurorėzimit
deri nė njė shkallė tė mundshme.
Mėnyra mė e mirė e shkurorėzimit, qė i
pėrgjigjet sunnetit, mund tė bėhet gjatė rreth nėntė muajve. Derisa zgjat ky
proces, burri, nėse dėshiron, mund tė heq dorė nga shkurorėzimi dhe tė kthehet
tek gruaja qė tė vazhdojė jetėn bashkėshortore. Burri nuk mundet tė japė asnjė
talak mė tepėr nė njė periudhė tė pastrimit. Ja kėtu takohemi me rastin pėr
tu menduar, qė ėshtė dobia e vetme e shkurorėzimit me anė tė gjyqit. Kėshtu i
japim pėgjigje pyetjes mundėsia qė burri tė shkurorėzohet me njė vendim tė
paparamenduar mirė qė theksuam mė lart nė titullin Llojet e shkurorėzimit.
Imamėt e medhhebeve u pajtuan se bidi talaku
ėshtė haram dhe rrebelim kundėr vullnetit tė All-llahut. Ndaj, kthimi i burrit
tek gruaja qė e shkurorėzoi me bidi talak ėshtė farz sipas hanefijve dhe
malikijve. Sipas kėtyre tė fundit, nėse nuk dėshiron tė kthehet, do ta detyrojė
gjyqi. Nėse pėrsėri nuk dėshiron tė kthehet gjykatėsi do tė vendosė pėr
kthimin nė emėr tė tij edhepse ai mund tė presė gjobė me qėllim qė burri tė
kthehet. Por, nėse talaku bidi, edhe pse ėshtė haram, bėhet nga ana e burrit,
edhe pse pėrfundon tri herė talaku, a do tė jetė kjo valide? A do tė realizohet
kjo nga pikpamjet e sė drejtės? Ta zbėrthejmė kėtė ēėshtje nė njė mėnyrė mė tė
qartė: A ėshtė realizuar shkurorėzimi i bėrė nė njė periudhė tė pastrimit, nė
tė cilėn ėshtė bėrė dashuri ose nė njė periudhė tė menstruacionit, edhepse kjo
ėshtė haram? Pastaj, a do tė numėrohet talaku i njė njeriut njė ose mė tepėr,
sa e ka pėrsėritur, madje ky tė ketė ndodhur nė njė periudhė tė pastrimit, kur
nuk ėshtė bėrė marrėdhėnie seksuale?
Prej kohės sė ashabėve dhe tabiinėve deri nė
ditėt tona, thuaja tė gjithė juristėt islamikė mendojnė se, edhepse ėshtė haram
talaku bidi, ai pėrsėri bėhet. Kėtu vėrejmė edhe njė herė se nė tė drejtėn
islame, obligimet materiale kompletohen me detyrime shpirtėrore dhe se
bashkohen tė drejtat qė i takojnė All-llahut dhe ato qė u takojnė njerėzve.
Autorizimi pėr shkurorėzim ėshtė tek burri, edhepse ėshtė bidi, burri e
shfrytėzon autorizimin e vet. Vetėm njė cilėsi qė i shtohet mėnyrės sė
shfrytėzimit tė kėtij autorizimi (qė ai shkurorėzim ėshtė bidi) kėtė e ka vėnė
nė haram. Por, kjo cilėsi nuk e anulon tė drejtėn e tij dhe as vlefshmėrinė. I
gjason kjo, faljes nė njė copė toke qė ėshtė grabitur nė mėnyrė tė padrejtė nga
tė tjerėt, ose tregėtisė sė njeriut pas ezanit tė namazit tė xhumasė edhepse
atij i ėshtė farz namazi i xhumasė. Edhepse ėshtė haram edhe plaēkitja e tokės
sė huaj edhe tregėtia gjatė faljes sė xhumasė, kėto juridikisht janė tė
lejuara.
Nė realitet Ibėn Tejmije, Ibėn Kajjim, Ibėn
Hazm, Shevkani dhe disa shkencėtarė tjerė, dhe, ca shkencėtarė egjiptas tė
kohės sė fundit si Amed Shakir, vėrtetojnė se juridikisht nuk ėshtė realizuar
shkurorėzimi bidi. Me siguri, me ndikimin e kėtij drejtimi shkencor nė ligjin
pėr tė drejtat personale (ahvali shahsije) qė u soll nga shteti egjiptas nė
vitin 1929 nr. 25, parashikohet se do tė numėrohet vetėm njė talak nėse nė tė
njėjtėn kohė janė dhėnė dy ose tre talakė. (Neni 3)
Por, kjo gjė qė rrjedh nga kohėrat e vjetra,
me argumente tė fuqishme ėshtė hedhur, dhe nga pikėpajmet shkencore ngeli
vetėm, si mendim i disa personave. Njė vepėr e rėndėsishme ėshtė El-ishfak
ala ahkamit-talak e Zahid el-Kevtheriut, i cili nuk e pranon veprėn Nizamut-talak
tė egjiptasit Kadi Ahmed Shakir dhe tė pėrkrahėsve tė tij. I ndjeri, profesori
Kamil Miras, thotė se ky, mendimi i dytė, nė pikėpamje shkencore ėshtė shumė i
dobėt. Veē kėtyre, tema jonė e ruan cilėsinė, tė jetė njė ēėshtje pėr tė cilėn
duhet menduar, ēėshtje kjo qė ka tė bėjė me fatin dhe unitetin e familjes.
Njeriu duhet tė jetė mendjehollė edhe nė
moshėn e paspubertetit qė tė mund tė jetė i pjekur pėr ndalesat dhe urdhėrat e
fesė Islame. Njė gjė relevante qė kėrkohet nė tubimet dhe nė sjelljet e
pėrgjegjėsitė ėshtė nijjeti (qėllimi), pėr tė cilin flet edhe hadithi qė ėshtė
njėri ndėr parimet mė tė forta tė fesė Islame e qė pėrmendet nė hadithet qė
pėrcillen nga i Dėrguari a.s.:
Veprat maten nga nijeti. Secilit do ti
jepet ajo qė e meriton sipas nijetit.
Pas theksimit tė kėtyre bazave, tė ndalemi
nė disa ēėshtje mė tė rėndėsishme:
1. Nuk ėshtė valid shkurorėzimi
i tė ēmendurit si dhe i njeriut qė vuan nga skleroza. Shkurorėzimin qė e kanė
kryer ata, me ligj llogaritet sikur tė mos jetė bėrė, meqė nijjeti (qėllimi dhe
dėshira) ka munguar tek ata.
2. Shkurorėzimi me dhunė dhe me detyrim.
Hanefijtė mendojnė se shkurorėzimi nė kėtė mėnyrė ėshtė valid. Ndėrsa sipas shafiijve,
ky shkurorėzim nuk ėshtė valid. Kėshtu mendojnė edhe malikijtė dhe hanbelijtė,
meqė sipas tė drejtės nuk mund tė ketė vlerė, pasi qė ėshtė bėrė nga frika, pa
qėllim e dėshirė (nijjet) tė njeriut.
Nė fazėn e parė tė Islamit, idhujtarėt i
torturonin muslimanėt qė i zinin. U kanoseshin me vdekje dhe i detyronin tė
shprehen kundėr fesė Islame. Ammari r.a., e ėma dhe i ati i tė cilit ishin
vrarė para syve tė tij, nėn ndikimin e kėtyre torturave, qė ta shpėtojė jetėn
e vet, ua plotėsoi dėshirėn mushrikėve. Por, nė rastin e parė, pas shpėtimit
nga duart e tyre, shkoi tek i Dėrguari a.s. dhe ia shpjegoi tėrė ngjarjen.
Kėshtu, mė pastaj zbriti ajeti 106 i sures en-Nahl. Nė kėtė ajet theksohet se
nuk do ta dėmtojė askė qė do tė jetė i detyruar qė me dhunė tė flasė kundėr
All-llahut xh.sh., nėse e ka zemrėn tė mbushur me iman dhe me tė ėshtė i
qetėsuar. Kur imani nuk ėshtė i dėmtuar nėn dhunėn dhe detyrimin, nė analogji
me kėtė nuk ėshtė valid as shkurorėzimi. Nė Turqi, nė kohėn e Sultan Reshatit,
ligji pėr tė drejtėn familjare theksonte se talaku i bėrė me anė tė dhunės
nuk ėshtė valid. (Neni 105)
3. Talaku i pijanecit: Nuk ėshtė valid
shkurorėzimi qė ėshtė bėrė nėn ndikimin e mjeteve pėr dehje qė nuk janė tė
ndaluara me fenė, siē ėshtė mjalti. Me pėrdorimin e mjeteve pėr tė cilat nuk e
din se do tė bėjnė tė dehur ose me detyrimin e pėrdorimit tė tyre,
shkurorėzimi sdo tė vlejė, meqė njeriu i dehur, pėrkohėsisht ėshtė si i
ēmendur. Atyre, qė mendja dhe drejtpeshimi nuk u janė nė rregull, as aktet nuk
u janė juridikisht tė drejta. A do tė vlejė shkurorėzimi pėr njė njeri qė me
dėshirė tė vetė ėshtė dehur, gjė kjo qė nė pikėpamje fetare ėshtė e ndaluar?
Njė grup tabiinėsh, Imam Ebu Hanife, Imam Maliku, Imam Shafiu, njė shkurorėzim
tė kėtillė e llogarisin si tė drejtė, ose thėnė ndryshe, legal. Pėrkundėr kėsaj
Osmani, Kerhi nga hanefijtė sipas rivajetit nga Ibėn Abbasi, Tahaviu, Imam
Zuferi, Muhammed b. Seleme si dhe sipas njė transmetimi tė Imam Ahmedit, nuk e
llogarisin shkurorėzimin e njeriut tė dehur si shkurorėzim valid. Nė nenin 104
tė ligjit pėr tė drejtėn familjare theksohet e njėjta gjė. Ibėn Tejmijje, Ibėn
Kajjim, Ibėn Hazm dhe Shevkani janė tė tė njėjtit mendim.
4. Shkurorėzimi nė gjendje tė zemėruar: Ėshtė
valid shkurorėzimi qė njeriu e bėn nė gjendje tė zemėruar me ose pa tė drejtė,
por nėse nuk e ka humbur vetėdijen nga ky zemėrim i butė. Por, nėse zemėrimi
ėshtė i madh, nėse ai flet pa lidhje si i dehur, njeriut tė kėtillė nuk i
pranohet shkurorėzimi, meqė nė atė moment as mendja dhe as sjelljet e tij nuk
bėhen me dėshirėn e vėrtetė tė tij.
Profesori Kamil Miras, pas shqyrtimit tė
ēėshtjes, shkurorėzimi me dhunė, nė gjendje tė dehur, dhe shkurorėzimi me
zemėrim, thotė kėshtu:
Do tė jetė akt nė kufinjė shkencor, qė tė
shėrohet njė plagė sociale nė botėn islame, duke thėnė: Asnjė shkurorėzim nuk
vlen dhe duhet tė vazhdojė jeta familjare.
Duke e aprovuar situatėn e njė njeriu i cili
para shoqėrisė do ti shprehė me njė fjalė tė tre talakėt nė njė krizė
nervore, nėse ai pranon se kjo fjalė e nxjerrur nga goja e tij ėshtė si fjalė e
njė tė ēmenduri, e thėnė pa dėshirėn e tij, pa vetėdijen e tij, i shqetėsuar,
nė kushte qė kėtė ta pėrsėrisė para opinionit, kjo gjė don tė thotė se ato
fjalė nuk merren parasysh dhe jeta familjare vazhdon.
5. Shkurorėzimi pėr shkak tė gabimeve: Njėri
ndėr kushtet e shkurorėzimit ėshtė ekzistimi i qėllimit qė shprehet talaku
(dėshira pėr tu ndarė) nga ana e bashkėshortit. Shkurorizimi nuk do tė bėhet
me njė shprehje tė gabuar, duke dashur tė thuhet diēka tjetėr. Nė ajete dhe
hadithe ėshtė shpallur se robi nuk ėshtė pėrgjegjės pėr punėt e bėra gabimisht
ose nė harresė.
Shkurorėzimi i shprehur me tallje ėshtė
valid, sipas hanefijve dhe shafiijve. Pasi nuk ekziston arsye qė tė vėrtetohet
njė shkurorėzim i kėtillė, nuk mund tė ketė tallje dhe argėtime nė ēėshtje tė
kėtilla serioze, siē ėshtė talaku. Ndėrsa Imam Maliku dhe Ahmedi thanė se nuk
ėshtė valid, sepse ska pasė pėr kėtė njė nijet serioz.
Nėse burri mendon se sėshtė i mundur
vazhdimi i kurorės, mund ta pėrfundojė atė, qė don tė thotė do ta shfrytėzojė
tė drejtėn pėr shkurorėzim. Por, a ka gruaja, vallė tė njėjtėn tė drejtė, kur
tė bindet se nuk ėshtė e mundur jeta bashkėshortore? Kėtu takohemi me
muhalaa nė tė drejtėn islame. Hul ose muhalaa ėshtė shkurorėzimi i gruas nė
kėmbim me mall... Mehri qė gruaja e fitoi gjatė aktit tė kurorėzimit prej bashkėshortit
tė saj, mėsuam se i takon vetėm asaj. Burri asgjė nuk mund tė marrė nga ai.
Gruaja mund tė kėrkojė shkurorėzim, kur tė bindet se nuk ka fare mundėsi pėr
vazhdimin e jetės bashkėshortore, duke i dhėnė njė pjesė tė mehrit ose krejt
atė burrit tė vet. Nėse mirret vesh me burrin, shkurorėzimi ėshtė valid. Sipas
malikijve, nėse gruaja nuk mund tė jetojė mė me burrin dhe, nėse paraqitet te
gjykatėsi pėr shkurorėzim, ky do tė vendosė pėr shkurorėzim, me kusht qė ajo
ti japė burrit njė pjesė ose tėrė mehrin.
Sipas shpalljes nė Kuran nuk ėshtė hallall
qė burrat ta marrin mehrin nga gratė. Atėherė kur u ka humbur shpresa qė ti
plotėsojnė dispozitat e kurorės, shkurorėzimi nuk ėshtė mėkat as pėr njėrėn
nga palėt. Gruaja e Thabit b. Kajsit, nga ashabėt, erdhi te Pejgamberi a.s.
dhe tha:
-O i Dėrguar i All-llahut, skam asgjė kundėr
besimit dhe natyrės sė burrit tim, por nuk po mundem ta duroj (ta dashuroj). Si njė muslimane, nuk
dėshiroj tė jem shpirtligė (frikėsohem nga mosplotėsimi i obligimeve tė mia
ndaj tij, meqė assesi nuk mund ta dashuroj). Muhamedi a.s. i tha:
-A dėshiron tia kthesh kopshtin e tij (qė ta kishte dhėnė si mehr)- dhe kur u
pėrgjegj ajo:
-Po, - Pejgamberi a.s. i urdhėroi
burrit tė saj:
-Pranoje kopshtin dhe shkurorėzohu.
Po qe shkaku i shkurorėzimit muhalaa, ose
nėse mosmarrėveshja ka filluar nga ana e burrit, ai duhet tė ndahet pa e marrur
mehrin. Po nėse e ka gruaja, burri do ta shkurorėzojė pa marrė mė shumė nga
mehri, sa e ka caktuar ai vetė gjatė kurorėzimit.
Ėshtė haram qė burri ta detyrojė gruan tė
kėrkojė shkurorėzim me qėllim tė kėmbimit me mall e as ta keqtrajtojė. Sipas hanbelijve,
njė muhalaa e kėtillė nuk ėshtė valide.
Shkurorėzimi absolut do tė bėhet kur tė
shkėputen tri lidhjet (tre shprehjet e talakut), qė llogariten se ishin midis
bashkėshortėve. Pas kėsaj, pėr njėri tjetrin, gruaja dhe burri janė tė huaj.
Sipas tė drejtės islame, kėta nuk mirren rishtas.
Tė pėrmendim edhe njė herė se nė Islam kurora
themelohet nė bazė tė dashurisė dy palėshe, tė paqės dhe mirėkuptimit. Kurora
e pėrkohshme nuk ėshtė valide. Qėllimi i kurorės ėshtė bashkėsia familjare,
kujdesi ndaj fėmijėve, ēėshtje kėto qė i respekton Islami. Ēiftet qė bėjnė
shkurorėzim, na realitet e braktisin begatinė e kurorės, duke mos i marrė
parasysh qėllimet e larta tė saj. Si dėnim pėr kėtė, ata nuk mund tė
kurorėzohen pėrsėri. Martesa e sėrishme midis palėve tė njėjta, pas
shkurorėzimit, pa kurrfarė pengese, do tė smadhonte numrin e shkurorėzimeve.
Palėt mund tė shkurorėzohen pėr ndonjė arsye tė vogėl, duke menduar se mund tė
merren pėrsėri pasi tė pendohen. Me kohė ata kanė krijuar familje, kanė provuar
njėri tjetrin e nė fund janė shkurorėzuar, duke menduar se nuk mund ta
vazhdojnė jetėn bashkėshortore. Tani nuk ėshtė me vend martesa e sėrishme e
palėve tė njėjta, para se tė fitojnė edhe njė pėrvojė, dhe para se tė piqen edhe
pak.
Nė tė drejtėn bashkėkohore, gjykatėsi do tia
pengojė martesėn pėr njė kohė tė caktuar, palės fajtore pėr shkurorėzim njė ose
dy vjet.
Por, burri qė ėshtė shkurorėzuar nga gruaja,
duke e shfrytėzuar autorizimin e vet, nuk mund tė marrė tė njėjtėn grua
pėrsėri.
Por, nėse gruaja martohet me njė burrė tjetėr
qoftė edhe njė ditė, pasi tė ndahet prej tij, ose ai vdes, pas pritjes sė iddetit
tė duhur, mundet ta marrė bashkėshortin e parė. Nė Kuran thuhet:
E nė qoftė se ai (burri) e lėshon atė (pėr
herė tė tretė), pas atij (lėshimi) nuk i lejohet mė qė ta kurorėzojė, derisa tė
martohet ajo pėr njė burrė tjetėr. E nėse ai (burri i dytė) e lėshon atė,
atėherė pėr ata tė dy, poqese mendojnė se do ti zbatojnė dispozitat e
All-llahut, nuk ka pengesa tė rikthehen (nė bashkėshortėsi). Kėto janė
dispozitat tė All-llahut qė ia sqarojnė njė popullit qė kupton.
Sipas kėtij ajeti, gruaja e shkurorėzuar tri
herė nga ana e burrit (me tre talakė), do ti jetė hallall tė njėjtit njeri
vetėm pas kurorės me njė njeri tjetėr. Pra martesa e gruas sė ndarė me burrė
tjetėr do ta bėjė martesėn me burrin e parė hallall.
Ajeti qė e cekem mė lartė, flet qartė se nė
tė drejtėn islame gruaja qė ėshtė ėshtė ndarė nga burri, do tė jetė hul-le
nėse ndahet nga burri i dytė dhe pėrsėri mund tė mirret me burrin e parė. Sė
pari tė pėrmendim disa hadithe lidhur me kėtė ēėshtje. Abdullah b. Mesudi
thotė:
I Dėrguari i All-llahut e mallkon atė qė bėn
hul-le dhe pėr tė cilin bėhet hul-le.
E i Dėrguari a.s. thotė:
Dėshironi tju lajmėroj kush ėshtė cjap i
huazuar? kur i thanė -
po, o i Dėrguar i All-llahut, ai shtoi: -Ėshtė njeriu qė bėn hul-le.
Atij qė bėn hul-le dhe pėr atė pėr tė cilin bėhet hul-le, All-llahu le ti
mallkojė.
Hazreti Umeri ka thėnė:
Nėse mė sjellin dikė qė bėn hul-le, dhe atė
njeri tė cilit i bėhet hul-le, do ti dėnoj me vdekje duke i qėlluar me gurė.
E pyetėn Abdullah b. Umerin:
Nėse njė tjetėr e merr gruan e njėjtė
pėrkohėsisht, qė ti bėhet hallall atij qė e ka lėshuar por qė ėshtė penduar,
ēduhet tė bėjė? E ai u pėrgjegj kėshtu: Qė tė dy janė prostitutė bile edhe
nėse jetojnė njėzet vjet bashkė.
Iu drejtua edhe njė pyetje sė cilės i dha
kėtė pėrgjigje:
Njė kurorėzim i kėtillė, artificial, nuk do
tė jetė i pranueshėm, pėr gruan dhe nuk do tia bėjė hallall burrit tė parė.
Kėto punė ne i llogarisnim si zina nė kohėn e Pejgamberit a.s.
Nga shpjegimet e deritanishme, kuptohet se
kurorėzimi nė mėnyrė artificiale, dhe me tahlil ėshtė haram, i ndaluar. Ēmund
tė jetė punė mė e keqe se ajo qė e ka mallkuar i Dėrguari a.s.?
Nė vazhdim ti shqyrtojmė mendimet e
medhhebeve:
Tė gjithė juristėt ndajnė mendimin se gruaja
qė nuk ka hyrė nė gjerdek me burrin e dytė ose nėse vdes ai para se tė
shkurorėzohen, nuk do tė mundet tė rimartohet me burrin e parė. Medhhebet janė
bashkuar rreth mendimit se njė grua e martuar nuk do ti bėhet hallall burrit
tė parė edhepse ėshtė dhėnė kusht pėr hul-le gjatė kurorėzimit tė saj tė dytė,
edhe sikur tė ishte thėnė kjo gjė sėshtė valide pėr drejtėsinė, meqė kjo ėshtė
njė dredhi. Nuk ndryshon nga kurora e pėrkohshme. E kurora e pėrkohshme sipas
mendimit tė pėrgjithshėm ėshtė kurorė e rrejshme, jo e drejtė. Sipas juristėve
malikij dhe hanbelij, kurora ėshtė valide, nėse nijet pėr hul-le pati nga dy
palėt, edhepse kjo nuk u theksua gjatė kurorėzimit. Sipas Imamit Shafi, si dhe
njė rivajeti nga Ebu Hanife, akti i bėrė me kusht qė mos tė theksohet tahlili,
ėshtė valid pa marrė parasysh ēnijet do tė ketė. Pas gjerdekut, burri, po tė dėshirojė
mund tė vazhdojė tė jetojė me gruan, e po deshti, mund ta lėshojė atė. Nė
mendime tė kėtilla dominon parimi qė tė jipet gjykim vetėm pėr situatėn qė
duket edhe nuk mirret parasysh nijeti. Kjo don tė thotė se kur njė proces i
tillė do tė shtrohet para gjykatėsit, ai do ti shikojė argumentet materiale
dhe do tė vendos se kurorėzimi ėshtė i shėndoshė, nėse nė aktin e kurorėzimit
nuk ėshtė vėnė kusht pėr tahlil. Gjykatėsi nuk ėshtė pėrgjegjės pėr zbulimin e
qėllimeve qė dy palėt i fshehin nė zemėr. Por, Imami Muhammed dhe Ebu Jusufi
nga hanefijtė, mendojnė se nuk ėshtė valide kurora me qėllme tė hul-les madje
edhe nėse ekzison vetėm nijeti. Nė realitet, njė e thėnė qė vjen nga Ebu
Hanife, e thotė gati tė njėjtėn gjė - se njė kurorė e kėtillė nuk do tė ishte e
shėndoshė. Sipas njė tė thėne tė tretė, Imami Azam, thotė se kurora ėshtė e
shėndoshė, por kushti pėr hul-le ėshtė i padrejtė.
Nė tė drejtėn islame, e drejta e ndarjes
normale ėshtė pranuar pėr burrin. Por, janė marrė masa tė ndryshme qė tė mos
shfrytėzohet kjo e drejtė pa nevojė ose tė bėhet me trillime tė ndryshme.
Njėra ndėr kėto masa, ėshtė ndalimi i martesės sė sėrishme me gruan e
shkurorėzuar. Por, mund tė martohen pėrsėri nėse gruaja martohet me njė burrė
tė dytė dhe nėse ndahet nga ai, ose ai vdes. Pas kalimit nėpėr njė fazė tė
kėtillė tė pėrvojės, pas tė menduarit tė gjatė dhe vendimit pėr mbrojtjen e
bashkėsisė bashkėshortore martesa ndėrmjet tyre bėhet e lejuar. Por, nėse
ndodh qė kurora e dytė e gruas tė shkurorėzuar tė jetė me njė ujdi (muvazaa),
dredhi dhe kurorėzim artificial, kjo do tė jetė tahlil (hul-le). I Dėrguari
a.s. i ka mallkuar ata njerėz qė bėjnė hul-le. Atė qė bėn hul-le e ka quajtur
cjap i huazuar, njeri i mallkuar. Umeri dhe i biri i tij Abdullahu, e kanė
pranuar hul-len si zina dhe thanė se dėnim tė njėjtė do tė aplikojnė pėr tė.
Edhe drejtimet juridike, me shumė argumente, kanė prurė vendim se hul-le ėshtė
haram, dhe kanė dhėnė mendime tė ndryshme nga pikėpamja e argumenteve materiale
me tė cilat do tė merret gjykatėsi, e kėto nuk e ndryshojnė faktin se hul-le
ėshtė haram.
Veē kėsaj, sipas tė drejtės islame, njė grua
e ndarė nga burri duhet tė presė iddet para se tė ketė tė drejtė tė martohet
me njė burrė tjetėr. Njė pritje e kėtillė zgjat mesatarisht tre muaj (tri
periudha pastrimi). Nėse gruaja ėshtė shtatėzane, duhet tė pres deri nė lindje
tė fėmijės. Ndaj nėse dėshirohet tė shkatėrrohet kjo formė e mallkuar e
shkurorėzimit, duhet pritur pas ndarjes me burrin e parė tre muaj, dhe ndarjes
nga burri i dytė, pėrsėri tre e mė shumė muaj, e mė pastaj mund tė bėhet
martesa me burrin e parė. Sėshtė puna pėr njė natė, siē mendojnė disa. Veē
kėsaj nuk numėrohet kurorėzim vetėm njė akt, ose ngelja vetė nė dhomė pėr disa
orė. Kushti kryesor ėshtė qė burri i dytė tė mos jetė impotent, fėmijė, plak
ose i sėmurė. Nė kohėn e Pejgamberit a.s., njė grua qė dėshironte ti kthehet
burrit tė parė, pėr shkak tė moskėnaqjes me burrin e dytė, nga i Dėrguari i
All-llahut nuk e fitoi lejen. E kėtu nuk ėshtė fjala pėr ndonjė dredhi tė saj,
por e tėrė kjo mbėshtetet nė mos kėnaqjen seksuale nga burri i dytė.
Meshkujve u takon pjesė nga pasuria qė e lėnė prindrit e tė afėrmit
(pas vdekjes), edhe femrave ju takon pjesė nga ajo qė lėnė prindėrit, le tė
jetė pak ose mė shumė ajo qė lėnė, ju takon pjesė e caktuar (nga Zoti).
Kurani (4): 7
Tek egjiptasit e vjetėr edhe vajzat edhe
djemtė barabartė i trashėgonin etėrit e tyre. E djalit mė tė madh i takonte
pak mė shumė. Sipas ligjeve tė Hamurabit, pasuria e babait ndahej midis djemve
ndėrsa vajzat nuk mund tė trashėgonin gjė. Nė tė drejtėn kineze, nga fillimi,
vajzat nuk mund tė trashėgonin. Mė pastaj u bė njė ndryshim me tė cilin vajzave
u pranohej kjo e drejtė, po skishte trashėgimtarė nga meshkujt. Trashėgimia
nuk bartej nė prindėt e tė ndjerit. Tek japonezėt, djemt e trashėgonin nga njė
e vajzat nga gjysmė pjese. Nė tė drejtėn e vjetėr brahmane, djemtė merrnin
pjesė tė barabarta tė trashėgimisė, por djali i madh merrte diē mė tepėr.
Vajzat nuk kishin tė drejtė trashėgimie. Nė tė drejtėn e vjetėr iraniane,
djemtė dhe vajzat e pamartuara pa testament trashėgonin pjesė tė barabarta.
Pėr vajzat e martuara, paja qė e merrnin nga
babai, llogaritej njė pjesė e trashėgimisė.
Nė tė drejtėn romake, nėpėrmjet tė
testamentit pasuria ndahej midis trashėgimtarėve legal. Vajzat dhe djemtė merrnin
pjesė tė barabarta. E drejta e trashėgimisė hebreje, vajzat totalisht i
shmangte nga trashėgimia. Por, sipas gjykimeve tė Dhiatės sė Vjetėr:
Nėse dikush vdes dhe pas vetes lė njė djalė,
vajzat nuk mund tė jenė trashėgimtare. Por, nėse nuk lė djalė pas, atėherė
trashėgimia hidhet nė vajzat.
Por, vajza qė merr trashėgim nga i ati,
smund tė martohet me njerėz tė tjerė veē atyre nga farefisi, meqė nuk lejohet
qė trashėgimia nga njė fis tė kalojė nė tjetėr. Ēdo fis duhet tė mbajė
trashėgiminė e paraardhėsve tė tyre (gjyshėrve, stėrgjyshėrve etj.)
Para Islamit, tek arabėt, ata qė nuk ishin tė
aftė tė bartin armėn, fėmijėt e vegjėl dhe gratė qė sishin nė gjendje ta
mbrojnė vendin, nuk mund tė ishin trashėgimtarė. Pronėsia e tė ndjerit duhej tė
trashėgohej nga mashkulli (burri) mė i afėrt, qė mundej tė luftojė.
Islami, me ajetin e 7 tė sures en-Nisa i
shpėtoi fėmijėt e vegjėl si dhe gratė nga njė padrejtėsi e madhe - ngelja pa tė
drejtėn e trashėgimisė. Si mund tė jenė trashėgimtarė burrat ashtu mund tė jenė
edhe gratė. Nė kohėn e Pejgamberit a.s. gratė dhe dy vajzat e Sad b. Rebias qė
ra martir nė Uhud, erdhėn para tė Dėrguarit a.s. dhe i thanė:
-O i Dėrguar i All-llahut, kėto janė tė bijat
e Sadit. Babai i tyre ra martir nė luftėn e Uhudit, e xhaxhai i tyre ua ka
grabitur pasurinė dhe nuk u ka lėnė asgjė. Kėto vajza nuk mund tė martohen pa
kurrfarė prone. Pejgamberi
a.s. u pėrgjegj:
-All-llahu pėr kėtė gjė do tė na shpallė
gjykimin e vet. Mė pastaj
zbriti ajeti mbi trashėgiminė.
Kur zbriti ajeti pėr trashėgiminė dhe i
caktoi fėmijėt dhe prindėrit pėr trashėgimtarė, muslimanėt duke i parė tendencat
e pėrgjithshme nė shoqėrinė e vet deri nė atė kohė edhe tek vendet fqinje, u
ēuditėn shumė, bile edhe u brengosėn. Si mund ti jepet gruas njė e katėrta
ose njė e teta pjesė, vajzės njė e dyta pjesė, madje edhe djali i vogėl tė
gėzojė trashėgiminė. Askush nga ata nuk dilte qė tė luftojė kundėr armikut dhe
tė fitojė pre lufte. Kjo tregon madhėsinė dhe rėndėsinė e revolucionit qė e
bėri Islami lidhur me trashėgiminė.
Sistemi i ndarjes dy me njė
Sipas ajeteve qė bėjnė fjalė pėr
trashėgiminė, rrugėt themelore tė trashėgimisė (trashėgimia nga prindėrit, nga
bashkėshorti ose bashkėshortja), njė burrė merr sa dy gra. Njė ndarje e kėtillė
dy me njė i zmadhoi kritikat e atyre qė thonė se Islami gratė i pranon si
gjysmė krijesa tė parėndėsishme. Para se tė shpjegojmė arsyen e kėsaj
ēėshtjeje tė rėndėsishme, duhet tė theksojmė njė gjė qė do ti ndriēojė tė
gjitha vėshtirėsitė qė do tė dalin para nesh.
Shkencėtarėt Islam, thonė se do tė na ēuditte
ajo sikur ti analizonim gjykimet e fesė Islame nga lėmenjė tė ndryshėm duke
zgjeruar disa prej tyre dhe ti shqyrtojmė tė nxjerrura jashtė sistemit tė
pėrgjithshėm. Si smundemi ta montojmė njė pjesė tė orės sė murit nė orėn e
dorės, ashtu nuk mundemi ta shqyrtojmė vetėm tė drejtėn islame, nė krahasim me
sistemet tjera juridike dhe problematikėn e gjykimeve islame vetėm brenda nė
sistem, por duhet bėrė krakasime me ndonjė sistem tjetėr. Ky ėshtė njė parim i
pėrgjithshėm. Pa qenė tė njohtuar sa duhet pėr institucionin - familje, nė tė
drejtėn islame, nuk do tė mund tė kuptonim as parimin
Pjesa e njė burri ėshtė sa pjesa e dy
grave.
Mė pastaj, ēėshtjet tjera siē janė:
Shkurorėzimi, poligamia, mbulesa, prostituciuoni janė tė ngjajshme. Tė
nėnvizojmė se problemet sociale qė paraqiten nė shoqėrinė, ku nuk ėshtė aplikuar
Islami (si njė tėrėsi e bazave tė besimit, gjykimet e ibadetit dhe moralit),
nėse nuk mund tė evitohen me vendime e formulime tė veēanta, pėr njė gjendje tė
kėtillė nuk mund tė fajėsohet dhe pėrgjigjet feja Islame. Nė veprėn e vet tė
titulluar Huxh-xhetullahul baliga Shahu Velijullah ed-Dihlevi (fq.
671 dhe vazhdimi) ku i numėron bazat e tė drejtės sė trashėgimit nė Islam,
shėnon edhe kėtė: tėrė puna dhe mundi i njeriut nė botė, ėshtė qė tė kujdeset
dhe tė rritė njė zėvendės (pasardhės) qė do ta mbaj vendin pas tij dhe do tia
trashėgojė emrin dhe gjininė (fisin).
Kjo pėr tė, ėshtė njė dėshirė e pėrhershme.
Siē dihet, as gruaja, as vajza, as motra nuk mund ta ruajnė fisin dhe emrin
familjar. Kėtė mund ta bėjė djali, e ndoshta edhe vėllau. Gruaja, mundet qė,
pas vdekjes sė burrit tė martohet me ndonjė burrė tjetėr. Edhe vajzat edhe
motrat do tė martohen dhe do ta vazhdojnė fisin tjetėr. Vetėm djali ėshtė ai qė
do ta vazhdojė rendin dhe punėn e bėrė me nder e djersė tė tė ndjerit dhe do ta
bartė emrin e babait. Pėr kėtė arsye i jipet pjesa mė e madhe qė tė mos
dėmtohet rendi i formuar juridikisht dhe dėshirat e pronarit, respektivisht tė
tė ndjerit, Nė Islam, trashėgimia ėshtė caktuar sipas nevojave dhe
pėrgjegjėsisė sė invdividėve. Kėshtu, trashėgimia prej bashkėshortit nė
bashkėshortin ose nga prindėrit nė fėmijė, faktor kryesor i ndarjes sė saj
ėshtė parimi - njė burrit sa dy pjesė tė grave.
a) Nėse vajza sėshtė e martuar, ėshtė vetėm
njė njeri. Pėrveē personalitetit tė vet, ska kė tė mbikėqyrė tjetėr. Po qe e
martuar, detyra e burrit tė saj ėshtė qė tia plotėsojė tė gjitha nevojat, jo
vetėm asaj por edhe fėmijėve tė vet. Por, pėr kėtė gjė kemi folur mė parė. Mė
pastaj, kur tė martohet, do tė merr mehrin dhe shumė dhurata tjera. Po u bė
fjalė pėr vėllain qė do tė merr dy fish mė tepėr, ai ėshtė ose i martuar ose do
tė martohet. Nė tė dyja rastet ėshtė pėrgjegjės ti shikojė shumė anėtarė dhe
tė kujdeset pėr ta, ose, sė paku duhet tė kujdeset pėr veten dhe bashkėshorten.
Kur tė martohet, ai do tė japė mehrin dhe do tė ketė shpenzime tjera. Malli,
gruas sė martuar nuk do ti zvogėlohet fare, madje, me autorizimin qė i ėshtė
dhėnė nga e drejta islame, duke qarkulluar kapitali i saj, ai edhe do tė
smadhohet. Nga ana tjetėr alimentcioni, po pati nevojė pėr tė, ėshtė nė kurriz
tė burrit. Ndėrsa vėllau do tė shpenzojė trashėgiminė e ngelur nga babai, qė tė
kujdeset pėr fėmijėt e vet. Veē kėsaj, motra e pamartuar, po smundi tė kalojė
me trashėgiminė qė ia ka lėnė babai, do tė ketė ndihmė nga i vėllai.
b) E njėjta gjė vlen edhe pėr gruan qė ka
trashėguar bashkėshortin. Nėse ajo ngel vejushė, do tė jetė vetėm njė individ
dhe mund tė jetojė me trashėgiminė qė e ka marrė nga burri, madje ndodh qė tė
trashėgojė edhe nga prindėrit. Nėse martohet rishtazi kėsaj radhe pėr nevojat e
saja do tė kujdeset burri i ardhshėm.
Duket qartė se nė njė sistem tė kėtillė, u
ėshtė dhėnė kujdes i duhur obligimeve.
Barabarėsia midis gruas dhe burrit, qė qartė
duket nė disa situata, pėrveē kėtyre dy rrugėve themelore tė trashėgimisė,
vėrteton se gruaja nė trashėgimi nuk llogaritet si e parėndėsishme, gjysma e
burrit.
Nė qoftė se ai (i vdekuri) ka vėllezėr,
nėnės sė tij i takon vetėm njė e gjashta.
Nė qoftė se (i vdekuri) ėshtė mashkull ose
femėr, e trashėgohet nga ndonjė i largėt, pasi nuk ka as prindėr as fėmijė por
ka njė vėlla ose njė motėr (nga nėna), atėherė secilit prej tyre u takon njė e
gjashta
Nė kėto dy raste, marrin pjesė tė barabarta
edhe babai edhe nėna qė janė grua e burrė, madje edhe vėllau edhe motra nga e
njėjta nėnė. Nuk ka ndryshim midis tyre. Por, kjo sėshtė rruga kryesore e
trashėgimisė. Gruaja nėse llogaritej absolutisht si gjysma e burrit, nė kėtė
rast duhej tė merrte gjysmėn e pjesės nė krahasim me burrin.
Ajetet qė flasin pėr trashėgimi, nė Kuranin
Famėlartė, pėrfundojnė kėshtu;
Kėto janė (dispozita) tė caktuara prej
All-llahut. Kush i bindet All-llahut (urdhėrave tė tij) dhe tė dėrguarit tė
Tij, atė e dėrgon nė Xhennete, nėn tė cilėt burojnė lumenj. Aty do tė jenė
pėrgjithmonė. E ky ėshtė shpėtim i madh.
Libri i dytė
GRUAJA DHE SHOQĖRIA
PJESA E PARĖ
I. Mbulimi
II. Prostitucioni
III. Masat e Islamit pėr ta penguar
prostitucionin
IV. Dėnimi pėr prostitucion.
Turpi vjen nga besimi.
Muhammedi a.s.
Nė Dhiatėn e Vjetėr janė disa pjesė ku flitet
pėr lakuriqėsinė si gjė e turpshme, dhe pjesė ku urdhėrohet mbulimi.
Nė Dhiatėn e Re thuhet kėshtu:
Secilit burrė qė lutet dhe secili burrė qė
kryen punė tė shenjta, do ta zhvleftėsojė kokėn e vet, por secila grua qė lutet
me kokė tė zbuluar, ose secila grua qė kryen punė jo tė shenjta... do ta
zhvleftėsojė kokėn e vet... Nėse gruaja nuk mbulohet le ta nėnqethė flokun; e
nėse turpėrohet tė rruhet, le tė mbulohet. Gruaja pėr burrin paraqet krenarinė,
ngase burri nuk ėshtė krijuar pėr gruan por gruaja ėshtė krijuar pėr burrin...
Sipas botėkuptimit Islam, gruaja nuk ėshtė
krijesė satanike e krijuar pėr keqbėrje. Pėrkundrazi, gruaja ėshtė krijesa e
parė qė i ka besuar Islamit, dhe, krijesė e respektuar qė u bė martire pėr
Islam.
Xhenneti ėshtė nėn kėmbėt e nėnave.
Vetėm ajo mund ta humbė lehtė vlerėn e vet
dhe bujarinė e vet, duke u mashtruar lehtė dhe duke u eksploatuar pėr shkak tė
bukurisė sė trupit tė saj, gjentilitetit, ndjenjave, pastėrtisė sė shpirtit dhe
sinqeritetit tė saj.
Nė Kuran, ajetet, me fjalė tė buta dhe
respekt flasin pėr gratė e burrat qė janė haram pėr martesė njėri tjetrit, tė
mos e shikojnė njėri tjetrin dhe ti ruajnė vendet e turpshme prej njėri
tjetrit. Kurrė nuk ėshtė pranuar njeriu si burim i imoralitetit dhe nuk ėshtė
shquar si njė qenie e tmerrshme ose si njė armik kundėr nderit. Kuptohet nė
urdhėrat e ndalesat pėr mbulim, ėshtė sjellur me kujdes dhe vazhdimisht ka
qenė nė rend tė parė parimi, qė tu frenohen epshet atyre personave qė nė
zemėr bartin sėmundjen e prostitucionit. Nė ajetin ku u urdhėrohet
besimtarėve ti mbyllin sytė para namahremit (namahrem: njerėzit qė nuk kanė
afėrsi qė pengon kurorėzimin, gruaja e burri qė skanė lidhje familjare qė tė
pengohet kurora):
...e ajo ėshtė mė e pastėr pėr ta...
Ekziston edhe njė porosi e drejtuar
besimtarėve, ku thuhet:
...kjo ėshtė mė e pastėr pėr zemrat tuaja
dhe tė tyre...
Nė ajetin ku urdhėrohen gratė besimtare tė
vejnė shami, kur tė dalin nė rrugė, thuhet:
...pse kjo ėshtė mė afėr qė ato tė njihen
(se nuk janė rrugaēe) e tė mos ofendohen...
Nuk mund tė jetė e vėrtetė ajo qė thuhet:
Islami, me urdhėrin qė tė mbulohet gruaja, atė e ka bėrė krijesė tė pavlerė,
ia ka marrė tė drejtėn dhe lirinė e saj. Pėrkundrazi, feja Islame me urdhėrin
pėr mbulim, dėshiron ta ruajė gruan, ta rritė vlerėn e saj, dhe tė tregojė se
ajo ėshtė personalitet qė meriton respekt.
Disa pohojnė se mbulimi nxit pėr seks. Ėshtė
ky mendim i gabueshėm. Kur qėllimi i mbulimit nuk ėshtė shfaqje e pjesėve tė
bukura duke i mbuluar ato mė pak tė bukura, por ėshtė mbulim i vėrtetė, atėherė
ai nuk do tė jetė tėrheqės pėr seks. Ai (mbulimi) mund tė zgjojė kėrshėri tė
pėrgjithshme pėr trupin e gruas tek meshkujt. E kjo do ta sjellė njeriun nė
kurorėzim tė dėshirueshėm. Por, mosmbulimi do ta sjellė njeriun, respektivisht
kėrshėrinė e tij, nė marrėdhėnie tė drejtėpėrdrejta e papėrgjegjėsi, e kjo me
njė fjalė tjera, quhet prostitucion.
Nėse tek njė grua nuk ka vlerė ruajtja e
nderit, me detyrimin e saj tė mos pėrzihet me meshkuj dhe tė mbulohet, kjo nuk
do tė thotė virtyt. Gruaja duhet ta ketė nė shpirt nderin, pėrndryshe ai nuk do
tė realizohet vetėm me mbulimin e saj...
Njė rezistencė lidhur me kėtė nuk ėshtė e
logjikshme, sepse virtyti, realizohet pak edhe me ndihmėn e fuqisė. Nuk mund tė
fitohet shprehi pa pėrdorimin e forcės dhe pa pėrgatitur kushte. Njė detyrim i
kėtillė do tė bėhet i arsye-shėm, do tė na mbrojė dhe kėshtu do tė krijohet
shprehia dhe do tė realizohet virtyti. Mbulimi dhe mospėrzierja me burra do ti
evitojė pasojat e kėqia. Si janė tė mundura mendime tė kundėrta nga ato qė i
pėrmendėm, nėse merret parasysh natyra e njeriut dhe vetitė e tij? Edhe ta
tėrheqėsh vėmendjen e meshkujve, tė jesh bashkarisht me ta e tė mos i nxisish
epshet e tyre - a duhet besuar kėsaj?
Burri duhet ta pėrvetėsojė shpirtin e gruas.
E nėse nuk e pėrvetėson, atėherė ēdobi do tė ketė mbulimi?
Pėrgjigje: e para - secila grua nuk ka burrė. Mė pastaj
sėshtė lehtė tė pėrvetėsohet shpirti. Gruaja jeton me emocione. Zemrat
ndryshojnė. Ato nuk qėndrojnė nė pika tė njėjta. Shpirti i gruas ėshtė si lum
pa pendė, qė tė mund tė pushtohet, atij lumi duhet ti ndėrtohet njė pendė. Ja,
ky ėshtė qėllimi i mbulimit.
Sa gra janė tė mbuluara me ferexhe, dhe janė
imorale. Mė shumė se ato tė zbuluarat?!
Kėto fjalė janė tė tepruara. Pėr shembull, tė
parafytyrojmė se janė tė vėrteta. Nėse njė grua e mbuluar ėshtė imorale dhe do
tė bėjė kontakt me dikė. Por, kjo nuk do tė ndikojė seksualisht tek tė rinjtė
e virgjėr, tė painformuar e tė cilėt pėrbėjnė shumicėn. Ndėrsa njė grua e
zbuluar, ēfarėdo qė tė ketė si nijet dhe ide, me konstruktin dhe veshjen e saj,
do tė ndikojė tek njerėzit potent, e ata do ti nxisė nė shqetėsime seksuale.
Secili njeri ėshtė i mirė dhe i drejtė derisa nuk vėrtetohet e kundėrta. Por,
duhet tė respektohen ndenjat e tjerėve si me sjellje, ashtu edhe me
veshmbathje. Nuk duhet tė ketė agresivitet.
Njeriu vjen nė botė duke patur me veti dhe
dėshira tė ndryshme. Midis njerėzve ka shumė sish tė respektuar dhe tė dashur
si edhe tė atillė qė janė tė poshtėr dhe tė kėqinj deri nė shkallėn e fundit.
Nėse e kuptojnė se ēka dėshirojnė ndonjėherė shpirtėrat tonė, shokėt tonė mė tė
ngushtė, nuk do tė na shikojnė me sy tė njeriut. Cipa e hollė qė i mbulon
dėshirat e kėqia dhe tė ulta tė njeriut, ėshtė turpi. Kur tė hiqet ajo perde,
njeriu duket si njė shtazė e egėr. Turpi ėshtė stolia e njeriut, njerėzia e
njeriut. E pėr gruan turpi ėshtė begatia mė e ēmuar... Njė grua mund tė humbė
ēdo gjė, por sguxon ta humbė turpin. Njė ditė, njė grua me emrin Ummi Halid me
fytyrė tė mbuluar erdhi tek Pejgamberi a.s. dhe e pyeti pėr tė birin e vet, i
cili kishte rėnė martir nė njė luftė ku kishte marrė pjesė edhe Muhammedi a.s.
Dikush nga ashabėt i tha asaj:
-Ke ardhur ta pyesish pėr djalin, e fytyra e
jote ėshtė e mbuluar. - ajo
u pėrgjegj:
-Nėse e kam humbur djalin, nuk e kam humbur
edhe turpin.
Mbulimi ėshtė pranimi i Urdhėrave tė
All-llahut, tė All-llahut, Krijuesit tonė e tė gjithėsisė. E nė lidhje me zbulimin,
me shfrytėzimin e njė lirie tė thjeshtė, ne, nė realitet bėhemi fli tė
robėrimeve tė ndryshme. Para sė gjithash, kjo ėshtė kundėr traditės kombėtare
tė veshmbathjes. Ėshtė imitim i Perėndimit. Kjo, nė fund, don tė thotė, tė na
robėrojnė ata qė ishin nė strehimin tonė pėr njė kohė tė gjatė. Mė pastaj,
vallė nuk fshihet diē tjetėr pas shėtitjeve tė hapta? Unė sbesoj se zbulimi
ėshtė vetėm shfrytėzim i tė drejtės pėr liri. Gruaja, e cila ka njė liri tė
madhe, ka shkuar shumė mė larg se burri dhe ka hapur shtigje qė burri nuk
shikon se ka nevojė ti hapė ato. Ndaj, kėtu ėshtė nė pyetje vetėm dominimi i
egos, dėshirės, modės, pasioneve... Nuk mund tė pranohet se trupi i gruas,
pjesėt qė e tregojnė feminizmin e saj nuk ndikojnė nė palėn e kundėrt. Atėherė
edhe burrat janė tė dėnuar nga pala tjetėr. Duket se njė liri e thjeshtė
shkakton robėrime tė ndryshme dhe dėnime tė shumta. Dhe konsekuencat nga kėto,
janė shumė tragjike.
Para Islamit gratė arabe nuk e respektonin
mbulimin. Gjendja nė atė kohė ishte e njėjtė me gjendjen e sotme nėpėr qytetet
e mėdha. Gruaja shėtiste nė mesin e burrave me krahėror tė hapur. Shpesh bėnte
ekzibicione, e tregonte qafėn, bistekun dhe vathėt.
Tek meshkujt
Nė Kuran, edhe meshkujve edhe femrave u janė
dhėnė urdhėra tė veēantė, qė tė mos i shikojnė namahremėt dhe ti mbulojnė
vendet e turpshme:
Thuaju besimtarėve tė ndalin shikimin (prej
haramit) tė ruajnė ojesėt e turpshme tė trupit tė tyre se kjo ėshtė mė e pastėr
pėr ta. All-llahu ėshtė i njohur hollėsisht pėr atė qė bėjnė ata.
Pejgamberi a.s. ka thėnė:
Avreti (pjesa qė duhet mbuluar) i burrit
ėshtė pjesa midis barkut dhe gjunjėve.
Pėr barkun dhe gjunjėt ėshtė zhvilluar
diskutim i madh. Sipas hanefijve kapaku i gjurit ėshtė auret ndėrsa barku jo.
Tek femrat
Pėr mbulimin e gruas, nė Kuran, flasin disa
ajete. Edhe ajetet qė u drejtohen grave tė Pejgamberit a.s. vlejnė pėr tė
gjitha gratė muslimane.
...e kur kėrkoni prej tyre (grave tė
Pejgamberit a.s.) ndonjė send, atė kėrkojeni pas derės, kjo ėshtė mė e pastėr
pėr zemrat e tuaja dhe tė tyre...
O Pejgamber, thuaju grave tuaja, bijave tua
dhe grave tė besimtarėve, le tė vejnė shamitė (mbulesat) e veta mbi trupin e
tyre, se kjo ėshtė mė afėr qė ato tė njihen (se nuk janė rrugaēe) e tė mos
ofendohen. All-llahu fal gabimet e kaluara. Ai ėshtė Mėshirues.
Ajeti i dytė, shpall se gratė duhet tė
mbulohen kur tė dalin nė rrugė. Nė ajet, veshja ėshtė xhilbab. Kjo ėshtė
veshja e jashtme, respektivisht tė mbuluarit e tėrė trupit me mbulesė.
Ajeti i tretė qė bėn fjalė lidhur me mbulimin
ėshtė ajeti i 31-tė i sures en-Nur. Nė ajetin nė fjalė, pas dhėnies sė urdhėrit
tė duhur besimtarėve tė gjinisė mashkullore, thuhet:
Thuaju edhe besimtareve ti ndalin shikimet
e tyre, tė ruajnė pjesėt e turpshme tė trupit tė tyre, tė mos i zbulojnė
stolitė e tyre, pėrveē atyre qė janė tė dukshme, le tė vejnė shamitė mbi
krahėrorin e tyre dhe tė mos ua tregojnė bukuritė e tyre askujt pėrveē
burrave tė vet, etėrve tė vet, vėllezėrve tė vet, djemve tė vet ose djemve tė
burrave tė vet, vėllezėrve tė vet ose djemve tė vėllezėrve tė vet, ose grave tė
tyre ose robėreshave qė i kanė nė pronėsinė e tyre, ose shėrbėtorėve nga
meshkujt tė cilėt nuk ndiejnė nevojė pėr femra ose fėmijėve qė nuk kanė arritur
pjekurinė pėr gra. Le tė mos kėrcasin me kėmbėt e tyre pėr tė zbuluar
fshehtėsinė nga stolitė e tyre. Pendohuni tė gjithė te All-llahu, o besimtarė,
nė mėnyrė qė tė gjeni shpėtim.
Nė kėtė ajet u urdhėrohet grave qė tė mos
shikojnė nė namahremin, ta ruajnė nderin e tyre. U tėrhiqet vėrejtja qė shamitė
e tyre ti vejnė mbi jaka e tė mbulohen. Fjala humur nė ajet ėshtė
shumėsi i fjalės hamr (h me pikė e arabishtes). Hamr ėshtė send
me tė cilin mbulohet koka. Me shprehjen le ti vejnė shamitė mbi
krahėrorin e tyre, don tė thotė - tė jetė e mbuluar koka, veshėt,
gjoksi dhe qafa. Tė mos zbulojnė stolitė e tyre, pėrveē atyre qė janė tė
dukshme... Lidhur me kėtė shprehje, shpjegimet e ashabėve tė
ndershėm, nė pėrgjithėsi janė tė harmonizuara nė pikėn se vetėm fytyra dhe
duart mund tė jenė tė zbuluara. Qėllimi i stolive dhe stolisjes natyrore ėshtė
edhe zbukurimi i fytyrės, ose vendeve pėr stolisje. Edhe kėtu mund tė zbulohen
vetėm duart dhe fytyra. Ėshtė diskutuar edhe pėr shputat, se a mund tė zbulohen
ose jo, shumica mendojnė se nuk duhet tė zbulohen. Pjesa e duarve dhe fytyrės
qė mund tė zbulohet ėshtė pjesa e krahut deri te zokthi i dorės dhe pjesa e
fytyrės qė pastrohet nė rast abdesi (veē flokut, veshėve dhe nėnmjekrės).
Edhepse ka leje qė kjo pjesė e fytyrės tė zbulohet, nuk ėshtė e drejtė qė
meshkujt tė shikojnė fytyrėn e gruas me epshe seksuale. Kjo, siē theksohet nė
hadith, do tė jetė prostitucion me sy (me shikim). Bėhet pėrjashtim, vetėm
atėherė kur ky shikim bėhet me qėllim martese. (Pėr kėtė temė, ėshtė bėrė fjalė
nė temat e mėparėshme tė kėtij libri)
Pejgamberi a.s. thotė:
All-llahu nuk do ta pranojė namazin e gruas
pas pubertetit pa shami.
Motra e gruas sė Pejgamberit a.s. dhe e bija
e Ebu Bekrit, Esma, njė ditė hyri te i Dėrguari i All-llahut me njė veshje tė
hollė, e Pejgamberi a.s. duke e larguar shikimin, i tha:
Esma! Gruas pas pubertetit nuk i ėshtė
lejuar ti zbulojė pjesėt e trupit, pėrveē kėsaj (ia tregoi duart e fytyrėn).
Qėllimi i mbulimit ėshtė, qė vendet e
turpshme tė mos duken fare. Ndaj rroba e tejdukshme qė i tregon gjymtyrėt
smund tė llogaritet si mbulesė. Nė kėtė mėnyrė, pjesėt e trupit dalin edhe mė
tėrheqėse. Tė njėjtėn gjė e thekson Pejgamberi a.s. kur bėn fjalė pėr gratė tė
cilat kurrė nuk do ta nuhasin erėn e Xhennetit, ato janė gratė qė janė:
Tė veshura, por tė cullakuara
Veē kėsaj, nė hadithin e lartpėrmendur nė
lidhje me Esmėn, kjo ēėshtje ishte shumė e qartė.
Nė ajetin e sures en-Nur, 31, qė e cituam mė
lartė, numėrohen mahremėt tė cilėt guxojnė ti shikojnė stolitė, duart qė
duhet tė zbulohen derisa gruaja punon nė shtėpi, flokun dhe veshėt, qafėn,
prej gjunjėve e deri mė poshtė. Edhe ata qė nuk janė pėrmendur nė ajet nga farefisi,
dajallarėt, xhaxhallarėt dhe disa mahremė tjerė, janė pėrfshirė nė tė,
sėshtė mėkat tė shikohet me ta.
Ajeti shpall se nuk ka asnjė dėm nga shikimi
i njerėzve mė nė moshė, qė janė larguar nga burrėria, as nga shikimi me njerėz
impotentė nga lindja si dhe me fėmijėt qė ende nuk dijnė se ēėshtė femra.
Mundėsia e hyrjes sė njerėzve impotentė dhe
fėmijėve tek gratė, flet se nė Islam ėshtė urdhėruar mbulimi pėr shkak tė
nderit dhe shpėtimit tė tij, dhe jo pėr atė qė gruan ta shndėrrojė nė njė
krijesė tė ulėt ose krijesė tė mbyllur nė kafaz.
Enesi, (i cili i shėrbeu Pejgamberit a.s.
njėzet vjet me rradhė), pa u turpėruar hynte dhe dilte nė shtėpinė e lumtur tė
Pejgamberit a.s. si njė anėtar i shtėpisė pas zbritjes sė ajetit pėr hixhab
(mbulim), thotė:
Pas zbritjes sė ajetit pėr hixhab shkova nė
shtėpinė e tė Dėrguarit tė Zotit si edhe mė parė. E i Dėrguari a.s. mė tha:
-Kthehu Enes! - dhe mė pas lėshoi perdet.
Thėnė shkurt, gruaja muslimane ėshtė e
obliguar ti mbulojė tė gjitha pjesėt e trupit, pėrveē fytyrės dhe duarve deri
nė zokth tė dorės. Kjo sėshtė e thėnė tė bėhet me ēarēaf. Pėrkundrazi, kjo
duhet tė jetė si shembull pėr gratė tjera - pastėr e thjeshtė dhe bukur e mirė.
Njė grua e kėtillė pėrhap respekt e jo epsh seksual. Kėtė grua e lartėson Islami,
e pėr tė shpalli se Xhenneti ėshtė nėn kėmbėt e saj.
Aisheja rrėfen pėr besimtarėt e kohės sė saj,
se si i kanė respektuar urdhėrat e All-llahut, duke i braktisur shprehitė e
vjetra dhe modėn:
Pėr Zotin, unė nuk kam parė gra mė tė
virtytshme se gratė ensare, nė pikėpamje tė besimit nė librin e Zotit dhe
bindjes se Ai e ka zbritur Kuranin. Kur zbriti ajeti pėr mbulim, erdhėn burrat
e tyre tek ato dhe filluan tė lexojnė ajetet qė i zbriti All-llahu. Tė gjthė i
lexuan kėto urdhėra pėr gratė, vajzat, motrat dhe personat tjerė. Tė gjitha, pa
pėrjashtim, u mbuluan me mbulesat e veta tė leshta ose nga pambuku, duke i
respektuar urdhėrat e All-llahut - dhe pėr namazin e mėngjesit tė mbuluara
qėndruan prapa tė Dėrguarit a.s. dhe dukeshin sikur nė kokat e tyre tė
qėndronin laraska. Rrėfimi
i dytė i saj ėshtė ky:
All-llahu tu falė shpėtim atyre grave tė
mėdha - atyre muhaxhireve. Ato, kur zbriti ajeti pėr mbulim i prenė mbulesat
mė tė trasha dhe u strukėn brenda nė to.
Dhe mos iu afroni amoralitetit (zinasė) sepse vėrtet ajo ėshtė vepėr e
shėmtuar dhe ėshtė njė rrugė shumė e keqe.
Kurani Famėlartė, (17): 32.
Prostitucioni ėshtė i ndaluar prej shoqėrive
mė tė vjetra e deri nė ditėt e tona. Atyre qė kanė bėrė prostitucion u ėshtė
shqiptuar dėnimi mė i rreptė, meqė ai shkatėrron bashkėshortėsinė, madje
shkatėrron familjet dhe gjeneratat. Para Islamit, tek arabėt, prostitucioni
ishte shumė i zgjėruar. Disa gra, nė vende tė caktuara merreshin me prostitucion.
Nė shtėpitė e veta varnin flamuj tė shėnuar posaēėrisht, nė vend tė firmave. Ėshtė
normale se feja Islame kėto i ka ndaluar rreptėsisht.
Sot nė Evropė dhe nė vendet e Lindjes, qė
mundohen ti gjasojnė Evropės nėpėrmjet imitimit, prostitucioni ėshtė zgjėruar
shumė. Realisht, krishterizmi e ka ndaluar prostitucionin dhe sjelljet amorale
(zinanė). Por, evropianėt qė nuk e njohin asnjė vlerė tjetėr pėrveē interesave
dhe epsheve tė tyre, nuk e respektojnė urdhėrin e fesė sė tyre. Nė veprėn e
Max Kemerichit Ngjarjet e ēuditshme nė histori, i ėshtė kushtuar
shumė vemendje ngjarjeve tė kėqia e rėnqethėse lidhur me jetėn prostitucionale
nė Evropė. Madje nė disa qytete, vendet e shtėpitė publike janė hapur pa pagesė
dhe, nė kėtė mėnyrė, gjoja, ėshtė treguar mikpritja (!) vizitorėve, mbretėrve
dhe suitės sė tyre nga ana e prefektėve tė atyre qyteteve.
Siē theksohet nė Kuran, tė krishterėt e
shpikėn klerikalizmin, i cili nuk u ėshtė urdhėruar nga All-llahu, por edhe
atė nuk e respektuan sa e si duhet. Murgėt dhe murgeshat, gjoja, ishin
braktisės tė kėsaj bote. Nuk martohen, nuk lindin fėmijė. Por, ky parim qė nuk
i pėrgjigjet psikologjisė njerėzore, nė realitet ėshtė shkelur nga murgėt e
murgeshat, me intriga tė ndryshme bėjnė gjithfarė prostitucionesh.
Nė shekullin e XIII nė manastire,
marrėdhėniet jo natyrale midis femrave ishin tė zgjėruara shumė. Nė shekullin
e XI, nė Angli, homoseksualizmi ishte problem i madh, veēanėrisht nėpėr
manastire, kjo kėnaqėsi jonormale kish marrė pėrmasa tė mėdha. Kuptohet pasonin
dėnime qė shkonin deri nė djegjen e personit. Por kėtė sjellje abnormale nuk
mundi ta ndalojė edhe dėnimi mė i rreptė.
Edhe amoraliteti i priftėrinjėve tė mesjetės
nuk kishte fund. Po japim vetėm njė shembull: Nė qytetin Nordingen, nė vitin
1472, Kuvendi i kėtij qyteti, duke mos pasur guxim tė duhur qė priftėrve tua
ndalojė vizitėn e shtėpive publike, u kėnaq vetėm me ndalimin qė ata tė mos
buajnė nė ato shtėpi.
Nė shekullin e XVI ēdo prift kishte nga njė
shėrbėtore tė dhomės. Nė kėtė shekull priftėrit ishin tė detyruar me ligj qė
gratė e ndershme ti lėnė tė paprekshme. Baroni Zimmern nė veprėn e tij Chronik,
shkruan se manastiret e murgeshave u gjasonin shtėpive publike. Nė shekullin
XVII gjendja ishte e njėjtė. Ky prostitucion i fshehur ndonjėherė dukej
haptazi. Kur njė mbrėmje, nė Strasburg njė manastir femrash e goditi rrufeja
dhe u shkaktua zjarr, populli, duke i thyer portet, me dhunė hyri brenda dhe u
ballafaqua me shumė turpėsi. Takuan shumė murgesha me meshkuj tė rinjė nė tė
njėjtin krevat. Nė atė kohė fėmijė tė lindur jo legjitim, liheshin nėpėr
dritaret e manastireve dhe pėr kėta fėmijė kujdeseshin murgeshat. Nė kėtė
ngjarje, tė rinjėt qė ishin mjete tė murgeshave, u zbuluan si kopila tė rritur.
Kur arrinė nė moshėn burrėrore u bėnė dashnorė tė murgeshave nė moshė e tė
shėmtuara. Nė kėsilloj manastiresh kishte edhe pishina gjithnjė tė mbushura me
ujė ku murgeshat i ngulfatnin foshnjat nga prostitucioni nė kėta manastire.
Arsyeja tjetėr, pėr zgjėrimin e
prostitucionit nė Evropė ėshtė detyrimi i monogamisė nė krishterizėm e
posaēėrisht ndalimi i shkurorėzimit nė katolicizėm. Krishterizmi njėkohėsisht e
ndaloi zinanė, e fėmijėt e jashtėkurorės i dėboi, i shpalli si fėmijė tė
mallkuar tė mėkatit dhe skandalit. Profesori ordinar, doktor Andreas B.
Schwarz i cili, nė mėnyrė tė ashpėr e kritikoi kėtė sjellje shton:
Nė fund tė shekullit XVIII qė ishte shekulli
i iluminizmit, njė lėvizje e madhe i lartėsoi pėrnjėherė fėmijėt e lindur
jashtė kurorės dhe jep njė
histori tė shkurtėr nė kėtė temė, si dhe mbron atė se fėmijėt jasht kurorės,
duhet tė llogariten si fėmijė legal.
Pikėrisht ashtu kisha, nga njėra anė, duke
ndaluar shkurorėzimn, i detyronte meshkujt pėr monogami dhe pėr kėtė shkak e
hapte rrugėn pėr prostitucion, e nga ana tjetėr i dėnonte fėmijėt jasht
kurorės. E njėri ndėr kėto dy probleme duhej zgjidhur. Profesori pranoi mėnyrėn
e llogaritjes sė fryteve nga zinaja, si legale. Dhe, pasi ky ishte mendim i
tij, kėtė edhe e mbrojti... Dhe, kjo nė Evropė zhvillohej nė drejtimin qė e
dėshironte ai. Sipas perėndimorėve ėshtė gjė shumė e turpshme dhe e prapambetur
pėr njė burrė, qė nuk mund ti kėnaqė nevojat seksuale nga njė grua, ose qė ka
njė grua impotente, tė martohet edhe me njė grua, dhe me tė ta jetojė njė jetė
legale. Por, ska asnjė dėm qė, i njėjti tė jetojė me mė shumė dashnore. Gjatė
kėsaj kohe, do tė vijnė nė jetė fėmijė, nėse mund tė lindin, nėse i shpėtojnė
abortimit ose ngulfatjes, dhe, ata do tė llogariten si fėmijė legal. Tė mos
harrojmė se pėr shkurorėzim, nė tė drejtėn katolike, zinaja ėshtė shkak pėr
ndarje tė vazhdueshme. Por, ata qė ndahen pėr kėtė arsye, sipas tė drejtės sė
njėjtė, nuk mund tė kurorėzohen deri nė fund tė jetės.
Sėmundja e imitimit
Edhepse kemi trashėgimi tė madhe e tė
ndershme nga paraardhėsit, nė Turqi ka njerėz qė, duke u mbėshtetur nė Evropėn,
mendojnė se prostitucioni ėshtė mjeshtri. Sipas tyre ėshtė ajo njė nevojė e
jetės bashkėkohore. Pėr kėtė temė doktor Xhemal Zeki, thotė kėshtu:
Tradhėtia midis gruas dhe burrit ndodh
shpesh nė vende sekrete, nė hotelet privatė, nė garsoniera, nė shtėpi publike
dhe kėsilloj ēerdhesh. Por, kjo nė jetėn bashkėkohore ėshtė gjė legale.
Familjet e degjeneruara qė kanė humbur kuptimin e familjes, janė dhėnė pas
kėnaqėsive tė kota, pas argėtimeve, pas takimeve nė orė tė vona dhe pas
lojėrave tė ndryshme. Kėtė, respektivisht prostitucionin e praktikojnė
publikisht. Dje shkėlqenin ndryshe kandilat ndėrsa sot shkėlqejnė ndryshe, e
kjo paturpėsi quhet argėtim.
Nė Amerikė, pėr ēdo katėr minuta lind njė
fėmijė jo legjitim. Kėtė dukuri dr. Schauffer e shpjegon kėshtu:
Dita ditės rritet numri i grave tė cilat
mashtrohen (gėnjehen). Vajzat qė akoma nuk e njohin botėn, shkatėrrohen. Mė
parė gjuheshin ato tė pakulturuarat. E sot, pėr fat tė keq, vajzat nga
familjet mė tė mira e shumica studente tė universitetit, bėhen pre gjuetarėsh.
Psikologu amerikan Greonwold thotė:
Arsyeja pėr inkuadrimin e vajzave nė
prostitucion ėshtė disharmonia midis bashkėshortėve dhe moskujdesi ndaj
fėmijėve.
Nė vende dhe kohėra tė ndryshme ka pasur
tradhėti midis meshkujve dhe grave, dhe mashtrime midis tyre. Studimet rreth
kėsaj ēėshtje tregojnė se 7 % tė anglezėve tradhėtojnė gratė e tyre, ndėrsa nė
Amerikė 85 % tė burrave i gėnjejnė gratė e tyre, e 65 % nga kėta kanė mundur qė
kėtė ta fshehin krejtėsisht. Sa u pėrket grave, 37 % i kanė gėnjyer burrat e tyre
e 11 % nga to kanė pasur sukses ta fshehin kėtė gjė.
Presioni social
Sot, si shoqėri islame, pėsojmė dėme tė mėdha
nga humbja e njė gjėje. Njė kohė, nė secilin qytet, qytezė, nė secilin fshat,
madje edhe nė secilėn lagje, ekzistonte njė lloj presioni social qė i
ndriēonte sjelljet e shoqėrisė islame. Diku, kur bėhej njė punė amorale dhe
kundėr traditės islame, muslimanėt e atij vendi nuk i mbyllnin sytė, e protestonin
shkaktarin, ose e pėrmirėsonin ose ia pėrgatitnin dėnimin mė tė ashpėr. Kjo
ndjenjė hyjnore dhe kjo bindje e thellė, ishin nyjet mė tė rėndėsishme tė
moralit. Vrasėsi, do tė ndjehej vazhdimisht i padrejtė dhe i vetmuar. Ky
presion social, ishte edukatori mė i madh. Kjo ndjenjė hyjnore, pėr fat tė keq,
nė kohėn tonė ėshtė e verbuar ose ėshtė zhdukur totalisht. Ėshtė zvogluar
shumė numri i njerėzve qė e respektojnė porosinė e Pejgamberit a.s. kur thotė:
Kush, nga ju, do tė shikojė ndonjė punė tė
keqe, le ta pengojė me duart e veta. Nėse nuk mund ta pengojnė me duar, atėherė
me gjuhė (fjalė), nėse nuk mundet as me gjuhė, sė paku mos ta miratojė me
zemėr. Ja, kjo ėshtė shkalla mė e dobėt e imanit.
Cilat janė shkaqet pėr mosrespektimin e
porosisė sė lartpėrmendur?
E para, tek ne ėshtė dobėsuar shumė madje
edhe ėshtė lėnė prapa, jeta fetare dhe ndjenja shoqėrore. Kur bėhet diē kundėr
fesė dhe moralit para syve tanė, nėse nuk mund tė gjejmė guxim tė intervenojmė
kundėr, siē ka thėnė Pejgamberi a.s. atėherė jemi nė nivelin mė tė ulėt tė
imanit; e kjo don tė thotė se imani ynė nuk ka fuqi tė mjaftueshme tė na
aktivizojė. Shkaku i dytė i rėndėsishėm, ėshtė: Tek ne u bėnė ndryshime nė
krahasim me tė kaluarėn, nga kėndvėshtrimi - kuptimi i jetės, nė gjykimet mbi
vlerat, duke filluar nga qytetet e mėdha kah ato mė tė vogla - Tė parėt tanė,
kur shikonin si disa bėnin hoka madje edhe me gratė e tyre, nė vendet publike,
atė e llogarisnin si diēka tė ulėt, tė shėmtuar, dhe bėnin ēmos ta pengojnė
atė. Thėnė mė drejtė, njerėzit e kėtillė me sjellje tė kėqia dhe kulturė tė
ulėt, e dinin se shoqėrisė nuk i pėlqenin kėto dhe se sduhej tė silleshin
kėshtu. E tani, nė qytetet tona mė tė mėdha, panorama ėshtė ndryshe. Sot nė
rrugėt tona e nė parqe, mund tė vėresh prostitucion treanėsh: prostitucioni i
tė pa martuarve, prostitucioni tė fejuarve, dhe pafytyrėsia e tė martuarve.
Kėto japin panoramėn e njė gjenerate e cila ka humbur turpin. Pejgamberi a.s.
thotė kėshtu:
Njerėzit, prej profetit tė parė e deri tani,
gjithnjė i dėgjojnė fjalėt: Po su turpėrove, mund tė bėsh gjithēka.
Ėshtė fakt se egoja jonė dhe anėt e kėqia tė
fshehura nė strukturėn tonė fizike e shpirtėrore, shpesh na detyrojnė tė bėjmė
punė tė kėqia duke i stolisur ato. Neve na pėlqen njė farmak vdekjeprues. Nėse
nė njė vend egoja, epshi dhe shejtani dominojnė mbi menēurinė, logjikėn dhe
ndjenjėn fetare, atje nga forcat e kėqia dhe shtazarake tė njeriut do tė del
nė sipėrfaqe perverzioni seksual. Ky perverzion ėshtė forca mė e madhe nxitėse
e fshehur nė qenien njerėzore. Ata qė do tė pėrfshihen nėn komandėn e kėsaj
fuqie, mund tė bėjnė ēfarėdo punė tė kėqia. Po e shikuam rrethin tonė me njė sy
analitik, me siguri do tė gjejmė shumė gjėra tė mjerueshme, gjoja tė bėra me
zemėr tė hapur dhe se janė nevojė e civilizimit. Thėnia se kėto marrėdhėnie
janė me zemėr tė pastėr ose ėshtė njė interpretim tė cilit nuk i beson as vetė
thėnėsi, ose ėshtė mosfrenim i ndjenjave seksuale. Shkencėtarėt qė merren me
seksologji, vėrtetojnė se gjėrat e kėtilla bėhen vetėm me qėllim tė kėnaqėsisė
seksuale. E pėr fjalėt nevojė pėr gjentilitet dhe civilizim duhet tė pėrkujtojmė
se, pėr ne, nderi mė i madh ėshtė Islami. Krenari mė tė tė madhe se Islami nuk
ekziston. Tė gjitha rregullat pėr gjentilitet dhe edukim si dhe shkaqet pėr
krenari janė nė Islam. Punėt qė do tė na i ofrojė pasioni dhe shejtani, janė
punė qė ne sduhet ti pranojmė. Kėto zakone qė janė hedhurinė e civilizimit
perėndimor, nė jetėn sociale nuk kanė lidhje me civilizimin dhe gjentilitetin
si dhe krenarinė. Tė mos harrojmė se All-llahu nė Kuran shpall se kujt i
takon krenaria dhe dinjiteti:
...Ndėrsa e tėrė krenaria i takon
All-llahut, tė dėrguarit tė Tij dhe besimtarėve, por hipokritėt kėtė nuk e
dinė.
Me tė gjitha llojet e veta prostitucioni
ėshtė punė shumė e keqe, tė cilėn, Islami e ndalon. Nė Kuran zinaja quhet
paturpėshmėri e madhe, rrugė shumė e keqe. Prostitucioni ėshtė mosrespektim i
njeriut qė ėshtė krijuar si i respektuar dhe meritues i sexhdeve tė engjėjve
dhe i cili ėshtė halif i All-llahut nė sipėrfaqen e Tokės. Prostitucioni
ėshtė rrebelim kundėr Zotit dhe Pejgamberit a.s. tė tij. Prostitucioni ėshtė
tradhėti e emanetit tė All-llahut. Hazreti Pejgamberi a.s. nė haxhin lamtumirės
para 120 mijė muslimanėve, nė hutben e vet tha kėshtu:
Njerėz! Sa ėshtė e shenjtė kjo ditė, sa
ėshtė i shenjtė ky muaj, sa ėshtė fatlum ky qytet (Meka), aq janė tė shenjtė
edhe shpirtėrat tuaj, pasuria dhe nderi juaj qė, gjithsesi janė tė ruajtur nga
tė gjitha agresionet.
Nė Kuran, kur u caktuan cilėsitė e atyre qė
gjetėn shpėtim theksohet:
Dhe ata qė ruajnė organet e turpshme
Pejgamberi a.s. thotė:
Ai qė bėn zina, nuk e bėn atė derisa ėshtė
mumin (besimtar). Ndėrsa vjedhėsi nuk vjedh derisa ėshtė mumin dhe, njeriu
nuk pin (alkool) derisa ėshtė mumin.
Rėndėsia qė del nga ky hadith, ėshtė se
njerėzit qė bėjnė zina, qė vjedhin e pijnė, kanė dalur nga imani nė momentin e
kryerjes sė kėtyre punėve. Por, zinaja e punėt e tjera edhepse janė mėkate tė
mėdha, dhe nuk pranohen si hallall, nuk e largojnė njeriun besimtar nga imani,
qė, ėshtė pranuar nga ana e ulemave duke u mbėshtetur nė argumentet fetare,
ndaj imani nė kėtė hadith ėshtė marrė si iman i pjekur. Nė kėtė mėnyrė hadithi
do tė thotė: ai qė ka iman tė plotė, nuk bėn zina, nuk vjedh dhe nuk pin.
Ēfarėdo kuptimi qė ti jepet kėtij hadithi, pėrsėri kuptohet qartė sa e keqe
dhe e tmerrshme ėshtė nė Islam zinaja.
Prostitucioni edhe individėve edhe shoqėrisė
i sjell dėme dhe tragjedi tė papara. Nga kėto do ti cekim dy: gonorenė dhe
sifilisin.
Si edhe dje, sot rėnqethet njeriu nga tmerri
i statistikave pėr gėrmadhat, e tragjeditė qė smund tė rrėfehen as me fjalė
as me shkrim. Vdekja e 500 mijė fėmijėve vetėm nė njė kėnd tė Evropės nga
sifilisi, tė verbėruarit e gjysmės sė atyre qė janė tė verbėr pėr shkak tė gonoresė
nė Evropė dhe Amerikė, janė njė numėr i vogėl i fatkeqėsive qė vazhdojnė.
Sot kėsaj tragjedie i ėshtė shtuar edhe
sėmundja AIDS, qė paraqet njė tragjedi tė cilės i eksponohet njerėzimi, mė
shpesh nėpėrmjet prostitucionit.
Prostitucioni njėkohėsisht shkakton edhe
ēmendinė. E eliminon mjetin e njeriut qė tė njeh Krijuesin dhe tė krijuarit.
Ēdo gjė qė ėshtė e dėmshme pėr shėndetin dhe trurin e njeriut, nė Islam ėshtė
e ndaluar, dhe nga ky aspekt, prostitucioni ėshtė njė vepėr qė e ndalon nė
mėnyrė tė rreptė Islami.
Secili din ndonjė rast ēmendie tek
prostitutet. Kėtu njeriut do ti bijnė nė sy dy gjėra: Krijon vallė ēmendinė
prostitucioni, ose tė ēmendurit janė prostitutė? Njė specialist do tė
pėrgjigjej pozitivisht, madje nė tė dyja pyetjet. Jeta prostitucionale
sigurisht e shton ēmendinė. Mos fjetja gjatė natės, vazhdimėsia e domosdoshme
e jetės prostitucionale, tronditjet shpirtėrore, frika dhe xhelozia, gjendja
pirake, shprehitė pėr pėrdorimin e morfiumit dhe narkotikėve tjerė, e mė nė
fund sifilisi, histeria dhe neurostenia si pjesė pėrbėrėse e paralizės, madje
edhe paraqitja e psikozės dhe neurozės, shkaktar i vetėm i tė gjitha kėtyre
ėshtė prostitucioni. Nga ana tjetėr, nėse analizohet psikologjia e atyre
njerėzve qė janė tė zhytur nė tragjedinė, ku njeriu njolloset me vulėn e prostitucionit,
duket qartazi se shumica nga ata ishin tė ēmendura, para se tė merrnin rrugė tė
prostituteve. Pėr shembull, shumica e prostituteve janė tė marra, ose sė paku
nuk mund tė gjykojnė si duhet. Ndonjė burrė, tregėtar me femra, pėr shkak tė
marrėzisė sė tyre, shumė shpejt do ta mashtrojė atė. Duke pasė afinitet ndaj
prostitucionit, ajo ose do ta kuptojė ose nuk di ta kuptojė fėlliqėsinė e
gropės nė tė cilėn ka sharruar, ndaj, duke u qelbur nė kėnetėn e prostitucionit,
definitivisht do tė mbarojė. Njė pjesė e tyre qė janė zhytur nė prostitucion,
janė maniakė. Pėr shkak tė stimulimit tė ēmendisė, epshet do ti shtohen, i
zvogėlohet ndjenja e turpit, asaj do ti pėlqejė tė bėjė krim tė tepruar dhe tė
shėtisė. Njė person i kėtillė i marrė qė ėshtė, ėshtė kafshatė e lirė. Nėpėr
shtėpitė publike kėto tė gjora u pėlqejnė mushterinjėve me sjelljet e tyre.
Rėndom, kėto i thėrrasin vajza tė marra. Dihet mirėfilli se ēi pret! Ose do tė
vdesin nėn thikėn e ēartur tė dashnorit tė zemruar e nė krizė tė melankolisė,
meqė gjatė aktit tė argėtimit nuk mund tu japė kėnaqėsi tė mjaftueshme
myshterinjėve tė vjetėr qė kanė formuar shprehi nė estravagancėn e saj, e nė
anėn tjetėr, lajmėrohet turpi dhe pendimi. Ose do tė vdesė nga arma e
feministėve, pas njė shkalle tė xhelozisė qė do tė shkaktojė nga mosgjykimi i
shėndoshė derisa vazhdon disponimi. Ato qė kanė hyrė nė prostitucion, janė mė
tepėr histerike. Janė shumė tė dhėna pas stolive, pėrvėlohen nga dėshira tė fitojnė
pa marrė parasysh ēmimin, entuziazmohen pa masė kur tu thonė se janė tė
bukura...
Ēmenduria nga epshet qė quhet nimfomani, nė
fund, ato qė janė histerike i drejton nė prostitucion. Gati tė gjitha
prostitutet gjentile dhe ato de mondine qė dėshirojnė tu tėrheqin vėmendjen
njerėzve me tė gjitha gjėrat qė disponojnė (qė kanė nė trupin e tyre), prej
ēorapėve tė mėndafshta, kėpucėve vizlluese (tė lustruara) deri tek grimi nė
fytyrė, janė histerike. Thuaja, tė gjitha prostitutet janė psikopate, qė don tė
thotė, gjysmė tė marra dhe tė degjeneruara. Njė grua shpirtpastėr dhe me gjak
fisnik, qė ka thithur qumėsht tė pastėr tė nėnės, nuk do tė bjerė kurrė nė
prostitucion, pa marrė parasysh vėshtirėsitė jetėsore. Kurrė nuk do tė flijojė
virgjinitetin dhe dinjitetin e vet, tė njė femre, pėr stoli e xhingla ose pėr
kėnaqėsi. Kurrė nuk do tė sharrojė nė baltė. Mund tė jetė amvise, arsimtare,
nėpunėse, shėrbėtore, madje edhe tė vdesė nga skamja por asnjėherė nuk do tė
bėhet prostitute.
Ja, pėr kėtė shkak, midis tė marrave takojmė
paciente qė janė prostitute. Njė pjesė e tyre, periudhėn e manisė e kanė shumė
tė fuqishme, ndaj edhe i vendosin nė ēmendi. Ato me lot nė sy rrėfejnė se u
janė tė mbyllura tė gjitha portat, madje edhe kur dėshirojnė tė bėhen
shėrbėtore, nga shkaku i reputacionit tė keq qė gėzojnė, dhe kėshtu, dalin nga
ēmendia tė brengosura. Njė grua e pastėr derisa jeton nė mjedisin e tė
ēmendurve, mėson pėr jetėn e ndershme. Njė kohė dėshiron tė kthehet nė atė jetė
tė pastėr. Por, nuk gjen kurrfarė strehimi tjetėr veē shtėpisė publike ndaj,
kthehet nė jetėn e njėjtė. Ballafaqohemi me atė se prostitutet qė janė tė
robėruara nė njė paralizė tė pėrgjithshme, nė periudhėn e ndershmėrisė janė tė
pranuara mirė nė shtėpitė publike. Njė grua familjare do tė pranojė para burrit
tė vetė mėkatin e bėrė. Por ai do tė ndjejė se ajo i ka nxitur meshkujt e
fqinjėsisė nė krizėn e parė tė manisė. Ėshtė normale se ai do tė ndahet nga
ajo. Prindi i saj do ta ēojė nė ēmendi. Do tė pėrmirėsohet. Disa vjet jeton me
mendje tė shėndoshė. Nė krizėn qė pason, pėrsėri me tė vjetrėn. I fryhet
stomaku me njė foshnje. Kėsaj rradhe babai e shporr nga shtėpia. Pėrsėri hidhet
nė ēmendi. Mė vonė do tė turpėrohet pėr tė gjitha qė ka bėrė por babai assesi
nuk ia falė gabimin. Kjo grua, e familjes sė pastėr, kur tė pėrmirėsohet sdo
tė kthehet nė shtėpinė e vet por bėhet pastruese rrobash e jo prostitute. Do ta
ēojė jetėn e vet nė mėnyrė tė ndershme. Nė krizėn e tretė tė manisė, ja, nė
shoqėrim me policė shkon tė furnizohet me dokument prostituteje. Atėbotė
shikon pa fije turpi. Ja edhe njė grua e gjorė qė regjistrohet nė prostitute.
Ėshtė vallė ajo diē tjetėr pėrveē njė e ēmendur, njė kliente e papėrgjegjėsi.
Ndonjė prostitute qė e ka pėrjetuar krizėn e ēmendisė, nė gjendje normale e
urren edhe prostitucionin. Ėshtė e nėnēmuar nė shoqėri... E, kurrė nuk
pėrmenden emrat e atyre tė poshtėrve qė e kanė shfrytėzuar nė mėnyrė
shtazarake shpirtin e saj tė sėmurė.
Siē dihet, nė tė drejtėn islame, ka dy lloj
obligimesh. Njėri ėshtė sikurse edhe nė sistemin juridik, e qė ka tė bėjė me
kėtė botė, e i dyti ėshė hyjnor, ka tė bėj me ahiretin. Atij qė ka bėrė gabim,
i jipet dėnim nė planin material ndėrsa nė planin shpirtėror ėshtė mėkati. Nga
ky aspekt Islami e ruan individin nga gabimet, ose me fjalė tjera e ruan qė tė
mos bjerė nė mėkat. Feja Islame, si njė nėnė e vėrtetė, si njė mjek bėmirės, e
ruan individin nga rreziqet. E drejta islame nuk ėshtė ndonjė sistem i cili
sillet me pakujdesi ndaj njeriut, dhe sėshtė sistem qė ia lehtėson njeriut
mėnyrėn tė gabojė. Por, kur tė gabojė, e rrėmben me pamėshirė dhe e dėnon.
Pikėrisht pėr kėtė, Islami, ia ndalon njeriut ēdo aksion qė ēon kah
prostitucioni. Ėshtė me rėndėsi qė njeriu tė largohet nga punėt e liga. Seksi
ėshtė emocion i fortė qė gjendet nė pikat mė tė thella tė qenies sė njeriut.
Ėshtė e natyrshme tė plotėsohet. Nėse kjo nevojė nuk u bė nė mėnyrė legale,
atėherė do tė bėhet ilegalisht. Ndaj, Islami e lehtėson mėnyrėn legale
respektivisht kurorėzimin legal. Sipas nevojės, legalizohet edhe poligamia. Nė
situata kur bashkėshortėt nuk mund ta kėnaqin njėri tjetrin, ose kur mbretėron
moskuptimi midis tyre, ėshtė e lejuar edhe ndarja. Nė kėtė mėnyrė tė dy palėt,
nė mėnyrė legale, mund tė gjejnė jetė mė tė lumtur tek personi tjetėr.
Shikimi, prekja, zėri...
Feja Islame e ndalon zbulimin, shikimin me
njėri tjerin, prekjen (kontakti fizik) dhe bashkėgjendjen, gjėra kėto qė nxisin
epshet ndėrmjet dy gjinive. Meqė kėto janė sy, vesh, duar, dritare qė kapen kah
zemra, po nuk u ruajtėn, zemra do tė jetė gjithnjė e zaptuar. E kur ajo ėshtė e
zaptuar, atėherė ėshtė vėshtirė tė pengohen organet gjenitale. Hz, Pejgamberi
a.s. thotė kėshtu:
Zinaja e syve ėshtė shikimi, zinaja e
veshėve ėshtė tė dėgjuarit, zinaja e gjuhės ėshtė fjala, e duarve kapja. Zinaja
e kėmbėve ėshtė ecja ndėrsa egoja (epshi) dėshiron dhe dashuron. Organet
gjenitale ose do ta kryejnė aktin ose do tė largohen.
Marrėdhėniet midis gruas dhe burrit shpesh
fillojnė me shikime tė zjarrta. Shkencėtarėt qė merren me seksologji, gjatė
kohė e kanė shpjeguar efektin e shqisės sė tė pamurit nė jetėn seksuale. Nė
Kuranin Famėlartė urdhėrohet qė burrat besimtarė dhe gratė besimtare ti
ruajnė sytė e tyre nga harami. Pejgamberi a.s. thotė:
-Ali! Pas njė shikimi mos shiko edhe njė
herė. Ngase edhepse shikimi i parė pėr ty ėshtė i lejuar, i dyti nuk ėshtė!
Syri i njeriut mund befas tė shikojė nė
haram. E kur u pyet i Dėrguari i All-llahut lidhur me kėtė gjė, tha: Ktheji
sytė nga ana tjetėr! Ruajtja e syrit nga harami njeriut i jep vlerė tė
imanit dhe ibadetit. Kėtė e shpreh edhe parimi dėnimi dhe shpėrblimi janė
adekuat me njė punė tė kryer. Nėse njeriu heq dorė nga puna qė i pėlqen e ajo
punė ėshtė e ndaluar, All-llahu i Lartėsuar do ti dhurojė njė kėnaqėsi nga
lloji i atyre hyjnore. Kjo gjė tek i Dėrguari i All-llahut shprehet kėshtu:
Cilido qoftė musliman qė do tė shikojė nė bukurinė
e njė gruaje dhe pastaj do ti mbyllė sytė, All-llahu i Lartėsuar do ti
dhurojė njė ibadet nė tė cilin ai do tė gjejė kėnaqėsi.
Ibėn Kajjim el-Xhevzijje thotė:
Epshi i njeriut ka predisponim tė shikojė
forma tė bukura. Syri ėshtė i deleguari i zemrės. Zemra e shėtit andej e
kėndej qė tė analizojė ēka dhe, kur tė gjejė diēka tė bukur, ai do ta lajmėrojė
zemrėn e ajo kėrcen nga shqetėsimi shumė herė, dhe, vet ajo dhe i deleguari i
saj kot sė koti do tė mundohen tė qetėsohen, siē ka thėnė poeti: Syri lajmėron
pėr asi bukuri pasi nuk posedon fuqi as ti pėrvetėsojė as tė ndahet nga
ndonjėra prej tyre, por zemra, nėse tė deleguarit ia ndalon hulumtimet dhe
zbulimet, edhe vetė do tė shpėtojė nga pesha e kėrkesave dhe dėshirave. Ai qė
lėshon shikime, gjithnjė do tė ketė mallėngjime. Shikimi e lind dashurinė. Nė
fillim zemra do tė ketė njė interesim. Mė pastaj ky interesim forcohet dhe
shndėrrohet nė njė dashuri tė marrė qė zemrės i bėn invazion. Mė pastaj, do tė
mbledh fuqi tė bėhet njė fuqi qė smund tė shkėputet nga zemra. Do tė rritet
edhe mė e do tė bėhet e tepruar. Duke u forcuar edhe mė, bėhet e marrė. Nė fund
zemra do tė robėrohet. Dhe si e tillė i dorėzohet atij ose asaj qė nuk e
meriton. Ja tė gjitha kėto janė rrjedhė e shikimit. Tani zemra ka rėnė nė
robėri. Tani ėshtė vetė, njė rob qė shitet. Derisa mė parė ishte e lirė, tani
ėshtė si rob i mbyllur. Gjithnjė ankohet nga syri. E syri thotė: Isha nėpunės i
yt, isha i deleguari yt. Ti mė dėrgove mua. Tė gjitha kėto janė probleme tė
zemrave qė janė larguar nga dashuria e Zotit dhe qė janė shkėputur nga
lidhshmėria me Zotin. Ajo qė quhet zemėr duhet tė lidhet me njė dashuri, nėse
nuk ėshtė All-llahu i dashuri i tij, zemra e tij sigurisht do tė jetė rob i
dikujt tjetėr. Si, Zelihaja, e shoqja e Azizit, edhepse ishte grua e martuar
pasi ishte mushrike (qė All-llahut i mvesh shok pa pasur kurrfarė argumenti),
ra nė aventura tė njohura, e Jusufi a.s., edhepse ishte i ri dhe i pamartuar e
i varfėr, pasi e kishte zemrėn e pastėr dhe ishte i lidhur me All-llahun,
shpėtoi nga ajo, dhe ngeli i pastėr.
Tė shtojmė edhe kėtė se njė burrė sigurisht
ka tė drejtė kur ka nijet tė sinqertė pėr martesė, ta shikojė gruan e tij tė
ardhshme a i pėrgjigjet dhe a ėshtė e bukur sipas shijes sė tij. Madje kjo gjė
ėshtė edhe e urdhėruar. Por, duhet tė ngelė vetėm nė kufijtė e shikimit. Atij
nuk i ėshtė hallall tė shėtisė me njė vajzė tė panjohur, madje edhe tė ngelė
me tė vetė, meqė nuk ekziston kurrnjė lidhje midis tyre para kurorėzimit. Shumė
vajza tė fejuara, pas njė kohe tė caktuar shpesh i ndėrrojnė meshkujt.
Pejgamberi a.s. shpjegon shumė mirė njė
rregull tė mirėsjelljes:
Asnjė grua nuk duhet tia rrėfejė vetitė e
burrit tė vet ndonjė gruaje tjetėr, pasi pėr atė grua do tė jetė sikur ta
shikojė atė
Meqė ndonjėherė, propagimi dhe tė mbushurit
tė mendjes sė dikujt, mund tė jetė mė efikas se sa shikimi me sy.
Mund tė vėrtetohet se njė lloj fanatizmi i
tepruar, ėshtė pengimi i dorėshtrėngimit midis njė gruaje dhe njė burrit qė
janė mahrem! Por, qė tė besohet se sbėjnė asnjė ndikim dorėshtrėngimet dhe
puthjet nė nėndijen ose dije e njeriut, do tė jetė gjė shumė naive. Megjithatė
ka edhe pėrjashtime.
...Mund tė shtohet prej dikujt se ekzistojnė
edhe puthje tė cilat shprehin edhe tjetėr gjė veē epshit seksual. Por, numri i
puthjeve tė kėtilla ėshtė shumė mė i vogėl se sa ato qė njerėzit naivė
shpresojnė se krijojnė afėrsi, meqė ndjenjat pėr seks janė tė vendosura thellė
brenda jetės shoqėrore, me njė forcė mė tė madhe nga ajo hipotezė e
pambėshtetje.
Njė gjė tjetėr qė i nxit ndjenjat pėr seks,
ėshtė zėri.
Ngjyra e zėrit, arija qė merr tingull duke e
shqiptuar veē e veē ēdo fjalė - ndoshta nuk ėshtė dukuri e rėndėsishme por,
jashtėzakonisht ndikon nė tronditje dashurie. Ka fetishizėm rreth tingullit
(ndjenjat e tepruara deri nė shprehi). Pėr shembull, disa thonė femrat me zė
tė trashė. Ka shumė gra tė cilat duke u dashuruar nė zėrin e ndonjė burri,
lėshojnė familjet dhe fėmijėt dhe ikin pėr ta. Zinaja e veshėve ėshtė zėri qė
ngacmon epshet pėr marrėdhėnie seksuale. Nė Kuranin Famėlartė grave tė
Pejgamberit a.s. u jepet kėshillė qė tė mos llastohen nė tė folur, sepse kjo
mund tė bėhet shkas qė tė lakmojė ai qė ka sėmundje nė zemėr. Ndaj duhet qė
fjala tė shprehet normalisht. Kjo gjė vlen edhe pėr gratė tjera.
Rrėfimet e ēuditshme tė ekspertėve tė
psikologjisė, flasin se rrapėllima e zėshme e kėmbėve nxit shqetėsim seksual.
Nė Kuranin Famėlartė u urdhėrohet grave:
Le tė mos kėrcasin me kėmbėt e tyre pėr tė
zbuluar fshehtėsinė nga stolitė e tyre...
Kjo don tė thotė, tė mos i shfrytėzojnė
tingujt e kėmbėve pėr tė qenė sa mė tėrheqėse.
Kėngėt dhe instrumentet muzikore
Lejon vallė feja kėngė dhe muzikim me
instrumente muzikore? Rreth kėsaj ēėshtje ekzistojnė mendime tė ndryshme. E
para, siē shėnuam mė lartė, duke u argėtuar ma dajre ditėve tė bajramit dhe
dasmave, tė kėndohet ndonjė kėngė, nuk ėshtė mėkat. Ėshtė ky njė argėtim, gėzim
dhe emocionim i muslimanėve. Kur po kthehej nga njė betejė, para Pejgamberit
a.s. erdhi njė shėrbėtore zezake dhe i tha: O i Dėrguar i All-llahut, nėse tė
kthen All-llahu xh.sh. nga beteja shėndosh e mirė, kam vendosur qė ti bij dajres.
Ēthua pėr kėtė? E i Dėrguari i All-llahut i tha: Nėse vėrtetė ke
vendosur, atėherė bjeri darjes, e nėse nuk ke premtuar, sdo tė mundesh ti
bijsh. Dhe shėrbėtorja i ra dajres. Nga ky hadith del se ėshtė e lejuar tė
pėrdoret dajreja (pa xhingla), tė kėndohen marshe dhe kėngėt tjera nga
ngjarjet e rėndėsishme siē janė betejat.
Lidhur me kėtė temė flet edhe njė hadith
tjetėr nga i Dėrguari i All-llahut:
Do tė ketė njerėz tė atillė nga ummeti im,
tė cilėt do ti bėjnė hallall zinanė, mėndafshin, pijet qė shkaktojnė gjendje
tė dehur dhe ēallgitė.
Edhepse ka edhe disa hadithe tjera lidhur me
kėngėt, ēallgitė, vėrtetohet se ata janė tė dobėt.
Disa kanė vėrtetuar se kėndimi kolektiv ėshtė
haram. Edhe Birgivi nė veprėn e tij Tarikat-i Muhammedijje e thekson
tė njėjtėn gjė. Por, ky ėshtė mendim i gabuar. Nuk ėshtė i vogėl numri i
ashabėve dhe i tabiinėve dhe i imamėve tė medhhebeve, tė cilėt nuk e quajnė
haram. Gjithashtu shejhul Islami i asaj kohe, Ebussuud Efendiu nė letrėn qė ia
dėrgon Birgivit, thotė se nuk ėshtė e vėrtetė se pėr kėtė temė ekziston ujdi
(ixhma), meqė ashabėt, tabiinėt dhe imamėt e medhhebeve kėtė e quanin ose
mubah ose mekruh (mubah: kryerja e njė akti qė sėshtė as gjynah as sevap.
Mekruh: punė qė llogaritet e shėmtuar). Shevkani nė librin e tij Nejlul-evtar
pas njė shpjegimi tė gjatė tė argumenteve dhe mendimeve tė dy palėve, shėnon
se kjo vazhdon tė jetė e dyshimtė edhepse nuk ėshtė haram, ndaj njerėzit duhet
tė ruhen nga dėgjimi i kėngėve qė veēanėrisht flasin pėr dashurinė dhe gruan.
(v. VIII, fq. 109).
Meqė vargjet e kėndshme poetike, me valle tė
bukura dhe gjėra tė ngjashme i interesojnė edhe sufizmit, pėrkatėsit e sufizmit
insistojnė shumė pėr kėtė temė dhe diskutojnė shumė me ata qė mendojnė ndryshe.
Nė misticizėm kjo quhet Sema. Imami Suhraverdi nė veprėn e tij Avariful-maarif
kėsaj teme i kushtoi njė vend tė posaēėm.
Gazaliu nė veprėn e tij Ihja nė njė
pjesė tė madhe tė librit lidhur me semanė (ritual religjioz i dervishėve) pas
theksimit tė mendimeve tė ulemasė, thotė se nuk ka asnjė argument se semaja
ėshtė haram. Pėrkundrazi nassi dhe kijasi (nass: argumente nga ajetet
nė Kuran dhe hadithet; kijas: metodė islamike qė nga njė ēėshtje pėr
tė cilėn ka tekst decid, analogjikisht nxirret vendimi pėr njė ēėshtje pėr tė
cilėn nuk ka nass) vėrtetojnė se kjo ėshtė mubah nga aspekti fetar. Por
njofton se si haram janė llogaritur instrumentet muzikore, nėse ato janė
shkaktare pėr gjėrat qė me fenė janė tė ndaluara e haram, siē ėshtė pija
alkoolike. Sipas Gazaliut nė pesė raste janė haram kėnga dhe ēallgia:
a) Tė dėgjuarit e individėve qė nuk janė
mahrem dhe me zėrin e tė cilėve mund tė nxiten ndjenjat seksuale;
b) Ēallgitė, tė cilat do tė jenė shkaktare tė
harxhimeve tė kota dhe shkapėrderdhjeve, si dhe shkaktare tė njė pune qė ėshtė
e ndaluar;
c) Kėngėt pėr prostitucionin, kėngė qė
shpifin pėr All-llahun dhe pėr tė Dėrguarin e Tij si dhe pėr ashabėt, ose ato
qė nė mėnyrė tė hapėt e pėrshkruajnė gruan;
d) Haram ėshtė edhe tė dėgjuarit e njė njeriu
qė ėshtė shumė i ri e nėn ndikim tė egos dhe tė epsheve tė tij, e qė ato qė i
thotė (kėngėtari), ēojnė nė sjellje qė ėshtė haram;
e) Ėshtė e ndaluar nėse e harxhon kohėn kot
sė koti, madje edhe nėse dėgjuesi ėshtė nga populli i thjeshtė dhe kėnga ska
ndikim as pozitiv as negativ ndaj tij.
Konkluzion: Sipas mendimit tim, sėshtė me vend tė jipen gjykime se kėnga dhe
ēallgia, (qė deri tani thuhej se janė hallall, mubah, mekruh dhe haram), janė
hallall absolut ose haram absolut. Problemin duhet shikuar nė kėtė mėnyrė:
a) Ska kurrfarė dėmi nė organizimin e ndonjė
argėtimi nė momentet e kėnaqshme hallall, nė rastin e ditėve fetare, kombėtare,
dhe festa, siē janė pėr shembull dasmat, bajramet, luftėrat, shkuarja nė haxh
etj.
b) Janė kėngėt e ēallgitė qė do tė shkaktojnė
shqetėsime seksuale, tubimi i burrave dhe grave qė krijojnė kushte qė janė
haram sipas fesė, siē janė pija e bixhozi, qė veē tjerash na e marrin kohėn dhe
pengojnė nė kryerjen e obligimeve. Shkurt, janė haram tė gjitha ato qė shkaktojnė
tė kėqia dhe amoralitet.
Jeta pėrbashkėt
e grave dhe burrave
Nė moralin Islam nuk lejohet qė njerėzit e dy
gjinive tė qėndrojnė bashkė nėse nuk janė mahrem. Nuk lejohet qė kėta tė
mbyllen vetė nė njė dhomė. Ėshtė theksuar se personi i tretė midis atyre qė
nuk janė mahrem ėshtė shejtani. Nė njė hadith thuhet:
Prej sot asnjė burrė tė mos hyjė tek gruaja
burri i tė cilės nuk gjendet me tė. Po qe e domosdoshme tė hysh, atėherė le tė
jetė me ty njė ose dy shokė.
Nė njė tjetėr hadith thuhet:
Mashkulli tė mos hyjė tek gratė, burrat e tė
cilave nuk janė me to, meqė shejtani, si gjaku hyn nėn lėkurėn e njeriut.
Ju ofrojmė njė shembull pėr kujdesin qė i
jepet kėtij parimi nė shoqėrinė islame: Gruaja e Pejgamberit a.s. Safija shkoi
tek i Dėrguari i All-llahut qė ishte i zėnė me ibadet nė xhami. Pas njė bisede
tė shkurtėr Safija dėshiroi tė kthehet nė shtėpi. Pasi ishte natė, i Dėrguari i
All-llahut deshti ta pėrcjellė. Derisa Pejgamberi a.s. dhe gruaja e tij shkonin
rrugės, dy veta nga muslimanėt ensarė, kaluan me nguti skaj tyre. Pejgamberi
a.s. u tha: Mos u ngutni, pranė meje ėshtė bija e Hujejit, Safija (gruaja
ime). E ata thanė: Subhanall-llah! (vallė pėr ty do tė mendojmė diē tė
keqe?) Pejgamberi a.s. shtoi: Shejtani hyn nė njeriun si qarkullimi i
gjakut. Edhe unė u frikėsova dhe juve tmos ju ketė hyrė nė zemėr.
Njė ditė Pejgamberi a.s. ashabit tė tij i
tha:
Asnjė burrė tė mos ngelė sy mė sy me njė
grua, mahremi i sė cilės sėshtė me tė. Gruaja tė mos udhėtojė pa mahremin e
vet. Njė i pranishėm e
pyeti: -O i Dėrguar i Zotit, gruaja ime shkoi nė haxh e unė u paraqita pėr
luftė. Pejgamberi a.s. e urdhėroi: -Atėherė shko me gruan tėnde dhe
bashkarisht kryeni haxhin.
Nė jetėn shoqėrore tė sotme kėnaqėsia,
mjerimi, dėshira e flaktė pėr stoli, veēanėrisht jeta qytetare, mbledhjet dhe
argėtimet, qejfet me pije, nė tryezėn e bixhozit: gruas i bėhet truri vėrdallė
dhe nė kėtė rrugė ndjen njė dobėsi... Kėto fjalė dalin nga vepra Tradhėtia
autor i sė cilės ėshtė njė mjek qė i ėshtė rrekur temės Seksi dhe kurora.
Shoqėria islame sėshtė shoqėri ku nuk
takohet asnjė grua nė vendet publike, siē ėshtė rruga, tregu... Ėshtė gjė
normale se gruaja do tė del nė rrugė, do tė shkojė nė treg qė tė kryej punėt e
veta, pėr nevojat e veta, madje edhe pėr rekreim. Por nuk ėshtė ajo shoqėri
islame ku gruaja dhe burri pa kurrfarė kushtesh dhe nevoje gjenden njėri pranė
tjetrit intimisht tė pėrzier.
Bile edhe ata shkencėtarė tė seksologjisė dhe
ata shkrimtarė tė cilėt nuk i marrin parasysh rregullat morale dhe fetare, si
dhe parimet shpirtėrore, thonė se nė afėrsinė e dy gjinive ekzistjnė ca parime
dhe rregulla. Psh. flerti. Nė leksikone, flerti definohet kėshtu: Dashuri
midis dy palėve pa shkuar larg nė tė. Nė librat e seksologjisė e njėjta
gjė shprehet kėshtu: Njė marrėveshje e sinqertė midis femrės dhe maskullit
nė kufinjtė tė edukatės qė do tė dashurohen dhe do ta ngazėllejnė njėri tjetrin
dhe tė provojnė se a do tė vazhdojė ky ngazėllim dhe argėtim. Nėse kėto
definicione shprehin sinqeritetin, atėherė na imponohet njė pyetje: Cili do ti
kontrollojė kėta tė rinjė qė dashurohen dhe gjejnė kėnaqėsi dhe ngazėllim ndaj
njėri tjetrit, qė tė mos e teprojnė deri sa janė nė lidhje dashurie e tė mos i
tejkalojnė kufijtė? Vallė vetė ata do ta kontrollojnė derdhjen e ujit tė
kėnaqėsive fizike, kur digjen nė flakėn e dėshirave seksuale? Kėtė e demanton
(pėrgėnjeshtron) vetė natyra e njeriut, e mbi tė gjitha realiteti dhe praksa e
sotme. Nėse ekziston sinqeritet nė mendimet e pėrkrahėsve tė flertit, feja
Islame nuk e lejon kėtė marrėzi, nuk e lejon as hipokrizinė dhe gėnjeshtrėn.
Mund tė ketė dobi nga shoqėrimi midis femrės
dhe mashkullit. Nė ēfarėdo sistemi qoftė, nuk ėshtė e thėnė tė mos ketė dobi
nga ky shoqėrim. Vehen nė peshojė punėt se cilat janė tė dobishme e cilat jo.
Cila anė tė peshojė, pėr atė anė jepet gjykimi. Po u pyet vjedhėsi, ai do tė
thoshte - ska gjė mė tė dobishme se vjedhja.
Theksohen dy dobi nga shoqėrimi i meshkujve
dhe femrave:
1. Ky shoqėrim gruas i sjell dituri, pėrvojė
dhe sprovė. Dituria pėr jetėn nuk fitohet nė shkollė por nė vetė jetėn. Kjo
mund tė arrihet nė njė jetė tė pėrbashkėt midis gjinive. E burri do tė mėsojė
pėr sjelljet e mira dhe gjentile si dhe pėr bukuritė e kėtij shoqėrimi.
2. Njė shoqėim i kėtillė midis dy gjinive do
tė nxisė kėrshėrinė e cila epshet e dėshirat e palėve do ti zbusė, e kėshtu do
tė bėhet edhe edukimi seksual e nga ana tjetėr do tė zvogėlohet prostitucioni.
Por, njė shoqėrim i kėtillė nuk do ti japė
gruas dituri tė mjaftueshme. Detyra e gruas ėshtė qė ajo tė jetė nėnė. E kjo
gjė nuk mėsohet nga mashkulli. Progresi perėndimor nė planin material vyshket
pėr shkak tė shoqėrimit tė burrave me gra. Dhe, nėse pajtohemi se shoqėrimi i
gjinive ka kontribuar nė diēka, dėmet janė shumė mė tė mėdha: degjenerimi nė
planin moral, rritja e kriminaliteteve tė ndryshme.
Nuk mund tė pranohet as ajo se jeta e pėrzier
zvogėlon kėrshėrinė midis gjinive, as ajo se prostitucioni do tė zhduket.
Pėrzierja nuk zvoglon entuziazmin. Sikur tishte ashtu, burri nuk do tė duhej
tė hynte nė marrėdhėnie me gruan e vet pas martesės. Gruaja sado qė do tė
shoqėrohet me burra, do ti rritet epshi dhe fillon tė harxhojė pėr veshmbathje
dhe pėr gjėra luksoze. E kjo ėshtė njė goditje financiare. Vendet e Evropės, ku
mė sė shumti praktikohet jeta e pėrzier midis femrave dhe meshkujve, janė vende
ku mė sė shumti ėshtė i zhvilluar prostitucioni. Nėse pėrzierja me gra,
meshkujve u sjell njėfarė ftohje, njėfarė neverie, edhe kjo nuk ėshtė gjė e
lavdishme. Mospasje tė njėfarė tendence, ndjenje ndaj femrės, don tė thotė
feminizim i tij, rėnia ose asgjėsimi i burrėrisė sė tij. Kuptohet, edhe kjo
nuk ėshtė gjė e dėshirueshme.
Nė besimin islam shėndetit i jepet rėndėsi e
merituar. Gjėrat qė janė tė dėmshme pėr shėndetin (pija, bixhozi etj) nė Islam
ndalohen.
All-llahu i krijoi njerėzit nė dy gjini,
femra dhe meshkuj. Forma e trupit tė tyre ndryshon. Nė Islam ėshtė i ndaluar
mashkullarizimi i femrės dhe feminizimi i mashkullit, ose gjasimi meshkujve
femrave dhe anasjelltas si me imitimin nė tė folurit dhe sjelljet e gjinisė sė
kundėrt, ashtu edhe nėpėrmjet tė ndryshimeve tė organeve trupore, madje edhe
veshmbathjes. Ėshtė kjo humbje e personalitetit, rėnie e moralit dhe sėmundje
shpirtėrore. Ibėn Abbasi thotė kėshtu: Pejgamberi a.s. i mallkoi ata njerėz
qė tentojnė tu gjasojnė grave, ose ato gra qė tentojnė tu gjasojnė burrave,
dhe thotė: Largoni nga shtėpitė tuaja! Ai vet e shporri filanin, dhe Umeri e
largoi filanen (nga Medina). Para tė Dėrguarit a.s. e sollėn njė njeri qė
kishte vėnė kanė (ngjyrė) nė duar e kėmbė. Kur ai e pyeti: Ēėshtė kjo? ky u
pėrgjegj se dėshiron tu gjasoj grave. Pejgamberi a.s. lėshoi urdhėr ta
shporrin nė Nakė. E pyeti ashabi: O i Dėrguar i All-llahut, a ta vrasim? Pejgamberi
a.s. i tha: Mė ėshtė ndaluar ti vras ata qė falen.
Profesori Mazhar Osman thotė kėshtu:
Pėr mua ėshtė leksion histerie i pakohshėm
grimi i njė vogėlushje tė bukur si kukull, tė lyerit e buzėve tė saj, fytyrės
dhe syve tė saj, stolisja e gishtave dhe e veshėve me xhingla. Gjithashtu
veshja e vashave tė vogla me petka meshkujsh dhe pėrpjekja qė tek ajo tė mbijė
narcizmi dhe safizmi (narcizmi: tė dashuruarit nė vetėvete - vetėpėlqim,
ndėrsa safizmi - tė ushtruarit e dashurisė midis dy femrave). Bredhjet dhe
jeta e fėmijėve duhet tė jenė tė drejtuara me njė menēuri.
Sipas shėnimeve tė Neveviut, floku i huaj nuk
i vehet njeriut, meqė pjesėt e trupit duhet tė respektohen. Ato sduhet tė
shfrytėzohen por, futen nėn tokė. Nėse dikush dėshiron tė stoliset me qime
kafshėsh, qimet duhet tė pastrohen para se tė vehen, po qe e mundur kjo gjė dhe
po e dėshiroi kėtė gjė burri. Me lejen e burrit ėshtė e lejuar podra pėr fytyrė
dhe kana pėr duar. Pasi me kėto nuk bėhet asnjė ndryshim nė organet e trupit
edhe kjo gjė bėhet pėr burrin e vet e jo pėr marrėdhėnie tė palejueshme me dikė
tjetėr. Nuk ėshtė mėkat qė gruaja tė pėrdorė kanėn dhe parfumin, por vetėm pėr
burrin e vet. Lidhur me kėtė bėn fjalė njė hadith nga Aisheja r.a. Por,
gjithsesi parfumi ėshtė i ndaluar pėr gratė qė duan tė dalin jashtė. Dihet mirė
efekti i parfumit nė marrėdhėniet seksuale. Pejgamberi a.s. thotė:
Secili sy bėn zina. Kėshtu ėshtė zina edhe
parfumi i gruas qė tė kalojė pranė burrave.
Midis burimeve tė perversioneve seksuale,
pėr tė cilat psikiatrėt bėjnė hulumtime tė gjata, traditat dhe zakonet,
edukata, dhe, me njė fjalė, moda, zė vend tė rėndėsishėm.
Ta pėrfundojmė kėtė temė me njė hadith tė
Pejgamberit a.s.:
Janė dy kategori tė banorėve tė Xhehennemit:
ata qė do tė kenė nė dorė kamxhikun si bisht lope, dhe me tė rrahin popullin;
dhe gratė me gjymtyrė tė zhveshura (ato qė duke i mbuluar pjesėt jotėrheqėse tė trupit, i zbulojnė pjesėt
tėrheqėse, ose ato qė bartin petk tė tejdukshėm, ku duket ngjyra e lėkurės sė
tyre) e shkojnė duke i thyer gjymtyrėt me lazdrim dhe me kokė tė rregulluar
si deve Horosani. Kėto nuk mund tė hyjnė nė Xhennet dhe as qė mund ta nuhasin
erėn e Xhennetit. E aroma e Xhennetit ndihet aq larg.
Nė tė drejtėn e egjiptasve tė vjetėr, zinaja
ėshtė pranuar si sulm kundėr tė drejtave tjetrit dhe tė moralit shoqėror.
Burrit qė bėnte zina i shkurtohej organi gjenital e gruas pėr tė njėjtėn gjė i
prehej hunda.
Nė tė drejtėn babilonase, gruaja e martuar qė
kapej nė zina dėnohej me vdekje dhe sė bashku me bashkėfajėsin hidhej nė ujė.
Mund tė shpėtonin nėse burrit tė kapur nė zina ia falte sundimtari ndėrsa gruas
bashkėshorti. (Ligji i Hamurabit, neni 129). Me kėtė ligj njeriu qė me dhunė
ia merrte virgjinitetin femrės, dėnohej me vdekje (Neni 130). Gruaja qė nuk
kapet nė flagrancė, e paditet nga ana e burrit, do tė shpėtojė duke u betuar.
Nėse kurdiset akuza nga njė person tjetėr, gruaja dėrgohet nė testim, nė lum.
(Neni 131, 132). Prostitucioni midis farefisit tė ngushtė dhe mahremėve dėnohej
me internim, hedhje nė zjarr ose nė ujė me duar tė lidhura. (Neni 153, 155-156)
Ėshtė pėrshkruar gjendja e njė gruaje qė u
nda nga burri pėr shkak tė zinasė, nė dokumentet e sė drejtės babilonase, me
anė tė ligjit tė Hamurabit: Duke ia vėnė njė nishan nė gjoks, burri e shporrte
nga shtėpia. Dhe kurrė mė nuk do ta pranojė nė shtėpi si grua tė veten. E
vetmuar do tė bredhė nėpėr rrugė tė qytetit dhe do ti dorėzohet zinasė.
Gjykatėsi do ta detyrojė tė qėndrojė nė shi dhe ta kafshojnė gjarpinjtė.
Prindėt nuk do ta njohin si tė veten. Dėnimi i shqiptuar kurrė nuk do ti
falet.
Nė Kinė sjelljet kundėr edukatės sė
pėrgjithshme dhe moralit dėnoheshin me sterilizimin e burrit (tredhje). Dėnimi
pėr pėrdhunim ishte prerja e kėmbėve.
Nė tė drejtėn mongoleze, nė fillim, sulmi
kundėr nderit tė gruas sė martuar, dėnohej me vdekje. Por, mė vonė pėr zina,
bėhej dhurimi i njė kalit nga burri qė ka bėrė zina burrit tė vėrtetė, e mė
pastaj edhe falja e nėntė krerė kafshė gjykatėsit dhe puna qėtėsohej.
Edhe tek japonezėt dėnimi pėr zina ishte
vdekja.
Sipas tė drejtės brahmane, zinaja dėnohej
vetėm me gjobė nė tė holla. Por, sipas manu ligjeve dėnimi pėr
prostitucion ishte internimi. Gjithashtu ishte e ndaluar ti shikosh gratė nė
vende tė fshehura, dėrgesa e dhuratave, tė prekurit me dorė. Gruaja qė kryente
zina u hidhej qenve ta coptojnė, ndėrsa burri, pėr zina hidhej nė zjarr. Sipas
institucioneve tė Naradės sishte haram qė mashkulli tė ketė marrėdhėnie me
femrėn e pamartuar. Por, zinaja me njė grua tė rangut mė tė lartė dėnohej me
vdekje.
Nė Dhiatėn e Vjetėr: Njė djalė beqar po fjeti me dhunė me njė
vajzė tė pamartuar, do tė jetė i obliguar tė pagojė 50 mithkalė argjend. (1
mithkal: 4, 8 gramė). Vajzėn do tė jetė i detyruar ta marrė pėr grua dhe gjatė
tėrė jetės nuk mund tė ndahet nga ajo. Por, nėse babai i vajzės nuk dėshiron ta
japė pėr tė, bėrėsi i zinasė do tė pagojė sipas mehrit tė virgjėrve. E, po
bėri dikush zina me tė bijėn e njė kleriku do tė dėnohet me vdekje, e vajza
hidhet nė zjarr, me qėllim qė tė ruhen traditat fetare. Nėse njė burrė bėn zina
me njė grua tė martuar, do tė dėnohet nė qendėr tė qytetit duke u goditur me
gurė. Nėse mashkulli kėtė e ka bėrė me dhunė, ai vritet e gruaja nuk preket.
Edhe hebrenjtė, pėrskaj kėtyre normave tė qarta, hoqėn dorė ti praktikojnė
kėto dėnime, madje kėtė e filluan njė shekull para erės sė re.
Nė krishterizėm: Hebrenjtė sollėn njė prostitute para Isės
a.s. dhe kėrkuan tė gjykohet. Qėllimi i tyre ishte qė Isėn a.s. ta vėnė nė
situatė tė vėshtirė: Po tė vėndosė ai qė atė grua ta mbysin duke e goditur me
gurė, tė thonė: Po dėshiruat ta pranoni fenė e Isės, tė gjithėve do tė na
vrasin me gurė. E nėse nuk vendos ai ta vrasin me gurė, kėsaj radhe do tė
thonė: Isa jep gjykime kundėr punėve tė shtruara mirė nė librin tonė. Njė lloj
i kėtillė i intrigave (fitneve) del nga marifetllėqet e tyre. Isa a.s. nuk
ishte as gjykatės zyrtar, as i autorizuar tė shqipėtojė dėnime. Ndaj nuk dha
gjykim pėr dėnim me vrasje me gurė dhe, ja, tė krishterėt nxorrėn gjykimin se:
Zinaja e tė pamartuarve ėshtė mėkat por, ata smund tė dėnohen. Nėse njėra ndėr
dy palėt nė zina ėshtė e martuar, ky bėn faj pėr prishjen e betimit. Ndėrsa
dėnimi ėshtė kėrkesė, pėr ndarje prej palės tjetėr para gjyqit. Madje
bashkėshorti mund tė kėrkojė dėmshpėrblim nga personi qė ka bėrė zina me gruan
e tij. Por njė gjykim i kėtillė nuk funksionon, pėr shkak se sipas ligjeve
krishtere asnjėra nga palėt nuk mund tė kurorėzohet deri nė fund tė jetės.
Pėr peshėn dhe mėkatin e madh tė zinasė nė
Islam, ti theksojmė fjalėt e Pejgamberit a.s.:
O ummeti im, nuk ekziston askush qė
hidhėrohet mė shumė se All-llahu kur Ai shikon robin e vet duke bėrė zina,
qoftė grua ose burrė. O ummeti im, ta kishit ditur ju atė qė e di unė, me
siguri do tė qeshnit pak e do tė qanit shumė.
Sipas tė drejtės islame, zinaja, nuk ėshtė
vetėm ēėshtje personale por edhe problem shoqėror, pasi ėshtė nė lidhje me
ekzistimin dhe shpėtimin e shoqėrisė islame nė pėrgjithėsi. Lejimi i zinasė do
tė ēojė kah zgjerimi i amoralitetit e ky ēon kah shkatėrrimi i familjes e me
tė edhe kah shkatėrrimi i shoqėrisė. Por, Islami deri nė shkallėn e fundit e
respekton dhe synon ekzistimin dhe vazhdimėsinė e shoqėrisė islame me
marrėdhėnie tė forta.
Tė fajėsuarit pėr zina
Sa ėshtė kundėr dinjitetit dhe krenarisė
njerėzore zinaja, kuptojmė edhe nga dėnimi nė tė drejtėn islame. Nė Islam,
ėshtė njėri nga mėkatet mė tė mėdha fajėsimi i njė gruaje tė ndershme pėr zina.
Nė Kuranin Famėlartė thuhet:
Vėrtetė ata qė akuzojnė gratė e ndershme,
besimtare tė pafajshme, janė tė mallkuar nė kėtė botė dhe nė botėn tjetėr dhe
ata i pret njė dėnim i madh.
Pejgamberi a.s. njėrin ndėr shtatė mėkatet mė
tė mėdha qė mund ta shkatėrrojnė njeriun e llogariste shpifjen kundėr njė
gruaje besimtare, qė ėshtė e ndershme dhe nuk din asgjė pėr tė keqen.
Dėnimi pėr atė qė shpif pėr zina, ėshtė 80
shkopinjė dhe mospranimi i dėshmisė sė tij deri nė fund tė jetės. Nėse
bashkėshortėt akuzojnė njėri tjetrin pėr zina dhe nėse nuk mund ta vėrtetojnė
atė, gjykatėsi do tė vendosė pėr ndarjen e tyre dhe do ti shkurorėzojė. Kjo
quhet lian. Nėse nuk kryhet ndarja, ata e meritojnė dėnimin e
barabartė. Tė njėjtin dėnim e merr edhe ai qė akuzon njė musliman pėr
homoseksualizėm dhe marrėdhėnie me kafshėt. Nuk ka dėnim tė kėtillė nėse
akuzohet ndonjė musliman pėr ateizėm, pasi ėshtė e mundur tė pėrgėnjeshtrohet
njė akuzė e kėtillė dhe tė argumentohet se njeriu ėshtė i pafajshėm. Lehtė do
tė kuptohet ēėshtja kur tė kryhen obligimet qė kėrkon Islami. Por akuza pėr
zina, nuk ėshtė ashtu. Do ta njollosė njeriun, do tia prekė dinjitetin.
Personi i akuzuar shumė vėshtirė mund tė japė argumente pafajėsie.
Dėnimi pėr kryerjen e zinasė
Nė tė drejtėn islame dėnimi pėr kryerjen e
zinasė pėr tė pamartuarit ėshtė njėqind shkopinjė.
Laviren dhe lavirin ti rrihni, secilin prej
tyre me njėqind shkopinj dhe nė zbatimin e Urdhėrave tė All-llahut mos u
tregoni zemėrbutė ndaj fajtorėve, nėse jeni tė atillė qė i besoni All-llahut
dhe botės amshuese. E gjatė zbatimit tė ekzekutimit tė denimit le tė jenė tė
pranishėm njė numėr besimtarėsh.
Pos kėsaj gjykatėsi mundet, nėse e gjen tė
nevojshme, tu japė njė vjet burg ose internim. Sipas malikijve, shafiijve dhe
hanbelijve, gjykatėsi ėshtė i detyruar tė ekzekutojė dėnimin e kėtillė.
Dėnimi pėr zina i tė martuarve ėshtė vrasja
me gurė. Kėshtu ka urdhėruar dhe ka praktikuar Pejgamberi a.s. Umeri thotė
se ky dėnim ėshtė konstituuar me Kuran dhe sunnet. Zina ėshtė edhe akti i tė
paguarit tė njė gruaje qė tė bėjė kontakt seksual. Nėse ai ėshtė i pamartuar
dėnohet me njėqind shkopinjė, e nėse ėshtė i martuar do tė dėnohet me vrasje me
gurė. Tė njėjtin dėnim e meritojnė mahremėt qė bėjnė zina me pjesėtare tė
farefisnisė, afėrsisė sė gjakut dhe qumėshtit.
Por tė vėrtetuarit e zinasė dhe praktimi i
kėtyre ndėshkimeve nuk ėshtė punė e lehtė. Nėse bėjmė njė analizė sadopak tė
vogėl, do tu jipet pėrgjigje atyre qė mendojnė se ky dėnim ėshtė i rėndė.
Zinaja ėshtė tė hyrit nė marrėdhėnie tė dy
personave qė sjanė tė kurorėzuar. Kjo gjė argumentohet nė dy mėnyra:
a) Me dėshmi tė katėr burrave dėshmitarė. Ata
duhet ta kenė parė vetė personalisht aktin e zinasė. Mė pastaj, ata duhet tė
disponojnė cilėsi - duhet tė jenė tė drejtė dhe tė ndershėm. Nėse janė mė pak
se katėr persona, ose nuk i posedojnė cilėsitė qė u pėrmendėn mė lart, atėherė
akti i zinasė nuk do tė vėrtetohet. Atėherė, ata qė kanė ardhur tė dėshmojnė,
trajtohen si shpifės dhe dėnohen pėr gėnjeshtėr. Nėse katėr personat para se tė
dėshmojnė pėr aktin e zinasė tėrhiqen, do tė pėsojnė dėnim me nga tetėdhjetė
shkopinj, ndėrsa i akuzuari do tė lirohet.
b) Pranimi i vetė tė akuzuarit, mentalisht tė
shėndoshė, nė katėr vende tė ndryshme, se ka bėrė zina, gjykatėsi gjithnjė do
tė mohojė, do ta mbrojė me fjalėt: gabon, ndoshta ke qenė nė ėndėrr, akti i
zinasė nuk ėshtė real... Kėtė (person) do ta analizojė veēanėrisht nga aspekti
i mendjes dhe memorjes. Por nėse ai ende insiston ta pranojė, gjykatėsi do tė
kumtojė vendimin. Por, nėse ky qė vetėpranoi, pendohet, para ose gjatė
ekzekutimit tė dėnimit, ai megjithatė do tė lirohet. Kur ndėshkohet dikush pėr
zina me dėshminė e katėr dėshmitarėve, me vrasje me gurė, gurėt e parė do ti
hedhin vetė dėshmitarėt. Nėse dikush nga ata nuk e kryen kėtė obligim,
ndėshkimi nė kėtė mėnyrė nuk do tė ekzekutohet. Nga ky shpjegim kuptohet se nė
praksė ėshtė vėshtirė dhe shumė rrallė mund tė vėrtetohet akti i zinasė dhe
fajtorėt tė dėnohen me dėnimin e merituar nė kėtė botė. Nė tė drejtėn islame
duke i shfrytėzuar tė gjitha rastet dhe motivet shkohet kah ajo qė ti iket dėnimit.
Pejgamberi a.s. thotė:
Largoni muslimanėt nga dėnimet dhe
kufizimet sa tė mundeni. Po pati mundėsi pėr shpėtim, lironi tė akuzuarit. Me
siguri ėshtė shumė mė e dobishme qė gjykatėsi tė gabojė duke falur se sa duke
dėnuar.
Kjo don tė thotė se nė tė drejtėn islame e
dhėna pėr aktin e zinasė, para sė gjithash e tregon pėrgjegjėsinė pėr kėtė
gjė. Ekzekutimi i dėnimit ka karakterin edukues, tė ruajtjes sė moralit publik
etj. Tė theksohet edhe kjo se gjykatėsi, gruas dhe burrit, qė ėshtė vėrtetuar
se ishin nė marrėdhėnie imorale, nėse bėhet fjalė pėr punė imorale qė nuk janė
zina nė plotkuptimin e fjalės, mund tė caktojė dėnim pėrkatės, me kusht qė ai
dėnim tė jetė proporcional me veprėn, mė i vogėl sesa dėnimi pėr zina (tadhir).
Mirėpo mos ekzekutimi pėr zina, pasi nuk vėrtetohet, nuk e shpėton fajtorin nga
pėrgjegjėsia shpirtėrore.
Martirėt e urdhėrave
tė All-llahut
Edhepse ekzistojnė dėnime kaq tė rrepta pėr
zina, kishte edhe nga edhe burra besimtarė qė, duke ardhur tek Pejgamberi a.s.,
rrėfyen zinanė e vet duke insistuar nė tė, qė i Dėrguari ta pranojė dhe tė bėjė
ekzekutimin pėr zina. Kėta u ndėshkuan me vdekje dhe u bėnė martirė tė
urdhėrave tė All-llahut.
Ebu Hurejre dhe njė ashab tjetėr thonė: Njė
ditė tek Pejgamberi a.s. erdhi njė njeri nga fisi Eslemi me emrin Mais dhe tha:
-O i Dėrguar i Zotit, mė pastro! Pejgamberi a.s. i tha:
-Medet sa dėm! Kthehu nė shtėpi dhe lutju All-llahut
pėr falje dhe pendim. Pas njė kohe ky pėrsėri erdhi. I tha tė njėjtat
fjalė, e i Dėrguari i All-llahut i dha tė njėjtėn pėrgjigje. Dhe, kur kjo u
pėrsėrit pėr tė katėrtėn herė, i Dėrguari i All-llahut e pyeti:
-Pėr ēka tė tė pastroj? Ai i tha:
-Pėr zina. (Ai kishte bėrė zina me njė robėreshė.) Mė pastaj Pejgamberi a.s. i
pyeti fqinjėt dhe fisin e Maisit:
-Ėshtė ai i marrė ose normal? Ata i thanė se ėshtė njeri i mirė dhe i
menēur. Atėherė Muhammedi a.s. e pyeti Maisin:
-Ndoshta atė qė ke bėrė ska qenė akt zinaje?
Mos po gabon? E ky u
pėrgjegj:
-Epshi im i poshtėr e bėri kėtė akt. Dhe, kur shtoi se ishte nė kurorė, i
Dėrguari i All-llahut urdhėroi ta vrasin me gurė, e urdhėri i tij u realizua.
Populli qė mori pjesė nė kėtė ekzekutim u nda nė dy pjesė: Njėra pjesė thoshte:
mėkati e mbuloi. Maisi u rrėzua. Pjesa tjetėr thoshte: Nuk mund tė ketė pendim
mė tė madh se sa qė ishte pendimi i tij. Erdhi vetė tek Pejgamberi a.s. dhe
kėrkoi tė ndėshkohet me vdekje. Pas dy-tri ditėve i Dėrguari a.s. erdhi tek
ashabėt, i pėrshėndeti, u ul dhe u tha:
-Lutuni pėr faljen e Maisit!; e ata
thanė,
-All-llahu le ta falė Maisin; i Dėrguari i All-llahut shtoi:
-Ai aq shumė u pendua, sa qė po tė ndahej ai
pendim i tij nė njė popull, tė gjithėve do tu mjaftonte, madje edhe do tė
tepronte.
Pas njė kohe erdhi njė grua nga fisi Xhuhejne
dhe tė Dėrguarit a.s. i tha:
-O i Dėrguar i Zotit, mė pastro! Pejgamberi a.s. i tha:
-Shko nė shtėpi dhe lutju All-llahut pėr
falje dhe pendohu. Tė
nesėrmen ajo erdhi pėrsėri dhe shtoi:
-O i Dėrguar i All-llahut, ndoshta ti po mė
largon siē e largove Maisin. Pėr Zotin unė jam shtatėzane (si rezultat i zinasė). Pejgamberi a.s. e
urdhėroi:
-Atėherė tė shkosh e ta lindėsh fėmijėn! Pas njė kohe e njėjta grua erdhi me njė
fėmijė nė dorė dhe Pejgamberit a.s. i tha:
-Ja, e linda. Kėsaj rradhe Pejgamberi a.s. e urdhėroi
kėshtu:
-Shko dhe ushqeje derisa tė mos e ndėrprejė
qumėshtin! Kur erdhi
pėrsėri, Pejgamberit a.s. i tha:
-O Pejgamber i All-llahut! E pėrfundova tė
ushqyerit e fėmijės me qumėsht. Tani ai ushqehet me lėndė ushqimore (Ia tregon copėn e bukės). I Dėrguari i All-llahut
ia dorėzoi fėmijėn njė ensarit dhe urdhėroi qė gruaja tė dėnohet me vdekje. Kur
pėrfundoi ekzekutimi i dėnimit me vdekje ai personalisht ia fali namazin e
xhenazes. Umeri i tha:
-O i Dėrguar i Zotit, ajo bėri zina. Si
mundet tia falish xhenazen?
E Pejgamberi a.s. i tha:
-Ajo u pendua aq shumė sa qė sikur tė ndahej
ai pendim nė shtatėdhjetė njerėz nga Medina, do tė tepronte. O Umer, a mund tė
gjesh diēka mė tė vlefshme nga pendimi i njė gruaje, e cila e flijoi jetėn e
vet pėr All-llahun?
Homoseksualizmi
Ata njerėz qė kėrkojnė kėnaqėsi seksuale nga
e njėjta gjini qė ėshtė kėnaqėsi e marrė, bėjnė amoralitet tė ndytė. Nė
Kuranin Famėlartė shpallet se Luti a.s. i ka thėnė fisit tė vet qė bėnte kėtė
turpėsi:
Bėni njė gjė tė shėmtuar qė, asnjė popull i
botės nuk e bėri para jush. Vėrtetė, ju tė shtyer nga epshet, u afroheni
burrave duke i braktisur gratė. Po, ju jeni popull i shfrenuar.
Nė njė ajet pėrmendet populli i Lutit si
popull qė bėn njė punė tė ndytė e tė shfrenuar.
Hazreti Pejgamberi a.s. nė njė hadith thotė:
I mallkuar ėshtė secili qė bėn punėn e
popullit tė Lutit.
Nė hadith tjetėr thuhet:
Kur ti takoni ata tė shėmtuar qė bėjnė
homoseksualizėm, edhe ata qė bėjnė, edhe atyre qė u bėjnė punė tė fėlliqura
mbytni.
Bėhet njė fėlliqėsirė me qėllim pėrpjekjeje
qė bota tė pranojė diēka se gjoja ėshtė natyrale tė bėhet njė dashuri e
kėtillė, qė ėshtė shumė larg nga shumėzimi natyral njerėzor. Hirschveld, njeri
qė fitoi reputacion tė madh nė lėmin e hulumtimit tė marrėdhėnieve amorale, nė
monografinė me titull Tė poshtrit e Berlinit, edhepse vėrtetoi se kėta janė
njerėz tė sėmurė dhe shumica janė shpirtėrisht tė krijuar me dy gjini, vėrtetoi
se secili rast nuk mund tė mirret si sėmundje.
Sipas mendimit tė pėrbashkėt tė dijetarėve
islamikė, homoseksualizmi ėshtė haram. Ky ėshtė njėri ndėr mėkatet e mėdhaja.
Sipas Imam Malikut, Shafiut dhe Ahmed Ibėn Hanbelit si dhe Imamit Muhammed nga
hanefijtė dhe Ebu Jusufit, homoseksualizmi dėnohet si zina. Sipas disave, akterėt
e homoseksualizmit pa marrė parasysh se janė tė pamartuar ose tė martuar,
rregullisht dėnohen me vdekje. Sipas Imami Azamit, nėse akterėt e kanė bėrė
shprehi kėtė punė, dėnohen me vdekje. Nėse nuk e kanė bėrė shprehi do tė dėnohen
me njė dėnim qė do ta caktojė gjykatėsi. Por, mendimi i grupit tė parė ėshtė mė
i argumentuar.
Safizmi
Njė ndėr perversionet seksuale janė edhe
marrėdhėniet e gruas me gruan. Gratė qė bėjnė safizėm, dėnohen me dėnim
pėrkatės. Atyre nuk u jipet dėnim zinaje. Pejgamberi a.s. ka kėshilluar qė
njeriu normal tė ruhet nga homoseksualizmi dhe safizmi, gjėra kėto qė janė
kundėr natyrės sė njeriut dhe si gjėra tė ndyta. Pejgamberi a.s. porosit qė burri
tė mos ia shikojė organet seksuale burrit tjetėr, por as gruaja tė mos ia
shikojė organet seksuale gruas tjetėr. Qė tė mos gjenden nėn njė mbulojė burri
me burrin dhe gruaja me gruan.
Marrėdhėniet me kafshė
Edhe marrdhėniet me kafshė janė jonatyrore,
haram. Pejgamberi a.s. thotė:
Vritni njeriun qė bėn marrėdhėnie me
kafshėt. Eliminoni edhe kafshėn.
Siē ekziston njė grup juristėsh qė marrin
parasysh tė gjitha argumentet pėr kėtė ēėshtje qė e dėnojnė kėtė akt, ekziston
edhe grupi tjetėr qė thuan se gjykatėsi duhet tė caktojė dėnim mė tė vogėl
sesa ai pėr zina. Ēfarėdo tė jetė dėnimi nė kėtė botė, ska dyshim se
marrėdhėniet me kafshė janė haram sipas fesė, dhe janė gjė shumė e shėmtuar
sipas moralit.
I. DĖSHMIA DHE GRUAJA
II. E DREJTA E ARSIMIMIT
III. JETA E LIRĖ - NĖPUNĖSIA
IV. USHTRIA, LUFTA DHE GRUAJA
V. TĖ DREJTAT POLITIKE TĖ GRUAS
O ju qė besuat, vazhdimisht tė jeni dėshmues tė drejtė pėr hirė tė
All-llahut edhe nėse ėshtė kundėr (interesit) vetvehtes suaj, kundėr prindėrve ose kundėr tė afėrmve,
le tė jetė ai (pėr tė cilin dėshmohet) pasanik ose varfnjak, pse
All-llahu di mė mirė pėr ta...
Kurani Famėlartė, (4): 135
Nė tė drejtėn islame, dėshmia ėshtė mjeti
kryesor i argumentimit. Varėsisht nga dėshmia e dy ose katėr dėshmitarėve,
pėrcaktohen tė drejtat mė tė mėdha tė robėrve tė All-llahut, dhe sillen dėnime
mė tė mėdha deri nė vdekje. Njė ditė, para tė Dėrguarit a.s. ashabėt nxorrėn
njė xhenaze. Tė pranishmit nga ashabėt e lavdėruan tė vdekurin, ndėrsa Pejgamberi
a.s. tha:
-Atij i ėshtė caktuar Xhenneti; - pas njė kohe tė caktuar kaloi njė grup me
njė xhenaze tjetėr, ashabėt e kritikuan tė vdekurin. Pejgamberi a.s. tha:
-Atij i ėshtė caktuar Xhehennemi. -Kur e pyetėn ashabėt pėr ēarsye, morėn
kėtė pėrgjigje:
-Besimtarėt janė dėshmitarė tė All-llahut nė
sipėrfaqen e tokės.
Njė gjė e ngjashme ndodhi edhe nė prani tė
Umerit r.a.
Nė Kuranin Famėlartė ėshtė theksuar largimi
i njerėzve nga adhurimi idhujve dhe ruajtja nga dėshmia e rrejshme. Njė herė
Pejgamberi a.s. rrinte me ashabėt dhe i pyeti tri herė:
-A dėshironi tju njohtoj me mėkatin mė tė
madh?; ata i thanė: -Urdhėro.
Ai filloi tė numėrojė:
-Shirku (tė adhuruarit e tjetėrkujt pos
All-llahut) dhe kundėrshtimet qė i bėhen babait dhe nėnės. Pas kėsaj Pejgamberi a.s. duke u drejtuar
nė vend, pėrsėriti tri herė: -Keni kujdes, ėshtė edhe njė - dėshmia e
rrejshme. Keni kujdes, ėshtė edhe njė - dėshmia e rrejshme. Keni kujdes, ėshtė
edhe njė - dėshmia e rrejshme. Kėshtu tha i shqetėsuar dhe nė mėnyrė kėrcėnuese,
ashabėt, duke u ēuditur, u lutėn vetėm tė qetėsohej ai.
Dėshmia, qė zė vend tė rėndėsishėm nė ndarjen
e drejtėsisė, luan rol tė madh edhe nė sistemin e vjetėr juridik edhe nė atė
tė ri. Nė drejtėsinė e vjetėr egjiptase, pėr dėshmi tė rrejshme, dėnimi ishte
pas prerjes sė duarve, ekzekutimi me vdekje. Ky dėnim pėr dėshmi tė rrejshme,
bėhet vetėm e vetėm pėr realizimin e drejtėsisė. Pėr kėtė shkak, nė drejtėsinė
islame, qė tė vazhdojė dėshmia, kėrkohen ca kushte nga dėshmitari. Kushti mė i
rėndėsishėm quhet el-adlu. Nė Kuran urdhėrohet qė dėshmitarėt tė kenė
drejtėsi. Ēėshtė adl ose tė kesh drejtėsi? Umeri thotė kėshtu:
Nė kohėn e tė Dėrguarit a.s. gjendja e
njerėzve vlerėsohej me vahj (shpallje). E tani (pas pėrfundimit tė shpalljes) ėshtė
ndėrprerė kjo. Tani i gjykojmė sipas sjelljeve tė jashme.
Nė librat e drejtėsisė islame, e drejta e
dėshmitarit shpjegohet kėshtu: Njeriu tė ketė mė tepėr anė tė mira se sa tė
kėqia, kjo don tė thotė se ai duhet tė ruhet nga mėkatet e mėdha e tė mos bjerė
nė mėkate tė vogla shpesh. Gjykatėsi ėshtė i thirrur ti studjojė sjelljet e
dėshmitarėve.
Nė drejtėsinė islame dėshmia e grave bėhet
rreth ēėshtjeve ku burrat nuk janė kompetentė. Si pėr shembull, virgjėria e
lindja. Sipas hanefijve pėrveē haddit dhe kisasit tė gjitha
tė drejtat dhe kontratat tjera, nė proceset gjyqėsore nė vend tė dy burrave
dėshmitarė respektohet edhe dėshmia e njė burri dhe dy grave. (Hadi
ėshtė dėnim me urdhėr tė All-llahut, siē janė, zinaja, vjedhja dhe tė dehurit.
Kisas ėshtė dėnimi pėr sulme mbi trupin e njeriut, siē ėshtė plagosja
dhe vrasja qė aplikohet nė tė njėjtėn mėnyrė edhe nė trupin e dorasit).
Mund tė dėshmojnė dy gra nė vend tė njė
burri. Arsyen pėr kėtė Kurani Famėlartė e thekson kėshtu:
...se nėse njėra prej tyre gabon, tia
pėrkujtojė tjetra...
Kėtu pėrdoret fjala nė pėrkthim gabon qė
rrjedh nga fjala dalalet qė don tė thotė: pakujdesi, gabim dhe largim
nga rruga e drejtė. Kjo flet se nė dėshmi aprovohet se gruaja ka trajtim tjetėr
nga burri.
Ėshtė njė e vėrtetė se gratė kanė njė gjendje
specifike shpirtėrore. Pėr kėtė ēėshtje psikiatri Mazhar Osman thotė:
Ndryshimi natyror midis gruas dhe burrit
fillon qė nė vitet e para dhe gjithnjė zmadhohet. Karakteristika e parė e gruas
ėshtė emocioni. Nė tė gjitha psikozat e gruas takohen gjurmėt emocionale. Mė
tepėr takohen psikoza ku dominon emocioni, p.sh. mania depresive. Ska dyshim,
histeria fushėn e vet tė ndikimit e gjen tek gratė. Prej fiseve primitive e
deri te kombet mė tė zhvillura, prej njė vashe tė thjeshtė fshatare deri tek
njė zonjė e arsimuar qytetare, tė gjitha gratė kanė gjeste tė ngjashme. Secila
grua gjysmėn e muajit e kalon duke u pėrgatitur, mė pastaj vjen menstruacioni
e mė nė fund vjen njė gjendje jonormale sikur tė jetė e sėmurė. Roli i burrit
nė marrėdhėniet intime zgjat vetėm pesė minuta, e pastaj, ai ėshtė
indiferent, madje ndodh qė edhe urren frutin e dashurisė tė bartur nėntė muaj
nė stomak tė nėnės dhe dy vjet nė gjoks. Ajo pėson shumė ndryshime gjatė
shtatėzanisė, nė lindje dhe lehoni, duke u bėrė nervoze, gjė e cila ėshtė
normale. E si mund tė jenė tė barabartė gruaja dhe burri?
Derisa bėhet pėrparim nė psikiatri, edhe mė
qartė duket dallimi shpirtėror dhe mendor. Gruaja jeton me shqetėsime, ndėrsa
burri me gjykimin, maturinė e tij.
Njė dijetar tjetėr thotė kėshtu:
Gjykimet depėrtojnė jo nė vetėdije por nė
zemėr tė gruas. E nga zemra ndikojnė nė tė. Kėnaqėsia emocionale, sjellja mė
tepėr nga emocionet se sa nga mendja, tė gjitha aktiviteteve tė saja morale dhe
praktike u japin njė drejtim qė bazohet nė intimitetin... Nė temat qė e
interesojnė gruan, ajo kėrkon ndonjė moment qė do ta tėrheq vėmendjen e saj
madje edhe senzibilitetin e saj. Burri nuk gėnjen atje ku nuk ka interes, ose
gėnjen aty ku ka interes. Ndjeshmėria dhe imagjinata tek gruaja mund ta
ndryshojė realitetin dhe e bėjnė gruan tė jetė e dyshimtė, mė melankolike.
Pas kėtyre vėrejtjeve mund tė themi se,
angazhimi i dy grave si dėshmitare nė vend tė njė burri, nė disa raste, nė
ligjin Islam nuk don tė thotė se rrjedh prej koncepcionit se gruaja ėshtė mė e
ulėt se burri ose ėshtė gjysmė qenie nė krahasim me burrin, por kjo rrjedh nga
karakteristikat fiziologjike dhe psikologjike tė saj. Pejgamberi a.s. flet
pėr kėtė karakteristikė tė gruas gjatė dėshmisė. Kėtu ėshtė edhe njė moment qė
duhet tė mirret parasysh. Cilėsia mė e madhe dhe mė e nderuar e gruas ėshtė -
detyra e nėnės. Nėna, natyrisht, pjesėn mė tė madhe tė kohės sė saj e kalon nė
shtėpi duke i rritur dhe edukuar fėmijėt e vet. Ajo nuk mundet shumė ti
pėrcjellė ngjarjet qė ndodhin jashtė, nė shoqėri. Sipas ligjeve tė memories nė
psikologji, sa mė shumė njeriu tė jetė nė kontakt me njė ngjarje, aq mė tepėr
pėrshtypje i regjistrohen nė trurin e tij. Nė mėnyrė tė ndėrsjellė ngjarjet qė
i opservon mė rrallė, kanė pėrshtypje mė tė dobėta nė memorien e tij dhe ato mė
lehtė harrohen. Sipas kėsaj, edhe pėrshtypjet e gruas lidhur mė marrėdhėniet
ndėrnjerėzore nė tė cilat natyrisht ajo mė rrallė merr pjesė, janė mė tė
dobėta, nė krahasim me burrin. Kurani Famėlartė duke i dhėnė gruas njė
ndihmesė nė kėtė pikėpamje, nė tė njėjtėn kohė i ka dhėnė edhe njė rėndėsi
drejtėsisė.
Mosdėshmimi, nė mėnyrė tė drejtpėrdrejtė ēon
nė fshehjen dhe mosrealizimin e sė drejtės. Zoti e ka ndaluar kėtė. Dėshmimi jo
i drejtė pėr shkak se njėra nga palėt mund tė jetė farefis i dėshmitarit ose
pėr ndonjė arsye tjetėr, gjithashtu ēon nė padrejtėsi. Kurani Famėlartė thotė
kėshtu:
O ju qė besuat, vazhdimisht tė jeni dėshmues
tė drejtė pėr hirė tė All-llahut edhe nėse ėshtė kundėr (interesit) vetėvetes
suaj, kundėr prindėrve ose tė afėrmve tuaj, le tė jetė ai (pėr tė cilin
dėshmohet) pasanik ose varfnjak, pse All-llahu di mė mirė pėr ta.
Dėshmia ka edhe dėnimet materiale. Pėr shembull:
Nėse dikush dėshmon rrejshėm pėr zinanė e nuk e vėrteton dėshminė e vet,
dėnohet me tetėdhjetė shkopinj dhe kurrė mė nuk i besohet fjalės sė tij.
Pikėrisht duke e marrė parasysh rrezikun dhe pėrgjegjėsinė e madhe tė aktit tė
dėshmisė, ligjet islame, gruas i kanė dhėnė njė shoqe me tė cilėn ndajnė
pėrgjegjėsinė. Pikėrisht pėr kėtė, gruaja nuk mirret si dėshmitare nė raste tė
zinasė, akuzimeve tė padrejta, pėr akte tė dehjes ose tė vjedhjes si dhe tė
hakmarrjes.
E vėrteta kurrsesi nuk duhet tė humb nė
institucionin e dėshmisė. Nė raste kur nuk ėshtė e mundur qė tė dėshmojė
mashkulli, dėshmia e grave (madje edhe vetėm njė prej tyre) ėshtė e vlefshme.
Umeri r.a. e aprovoi dėshminė e gruas nė raste tė shkurorėzimit. Edhe Aliu
r.a. e ka pranuar dėshminė e grave qė ishin dėshmitare nė vrasjen e njė fėmije.
Nė Kuranin Famėlartė ėshtė shpallur, qė me rastin e udhėtimit kur dikush don
tė lė testament dhe nuk mund tė gjejė dėshmitarė nga muslimanėt pranohet edhe
dėshmia e jomuslimanėve. Ashabėt e ndershėm e kanė pranuar edhe dėshminė e
fėmijėve nė rast tė lėndimeve midis fėmijėve. Ibėn Kajjimi, thotė se ulemaja
duke u mbėshtetur nė kėto argumente, mendimet e tyre pėrputhen nė kėtė pikė: nė
rast nevoje dhe domosdoshmėrie qė tė mos humb e vėrteta, pranohet dėshmia e
atyre qė nė kushte normale nuk u pranohet dėshmia pėr disa ēėshtje. Pėrjashtimi
i gruas nga dėshmia nė raste tė gjykimeve pėr hadd dhe kisas, rrjedh nga nevoja
qė nė kėto raste tė rėnda tė mos ketė vend dyshimi. Nė ligjet islame kėto
parime janė themelore: Dėnimet tė jenė tė pastra prej dyshimeve. Sa tė
jetė e mundur dėnimet mė larg muslimanėve. E gjithė kjo, tregon njė respekt
ndaj qenies sė njeriut, trupit dhe shėndetit tė tij.
...A janė tė barabartė ata qė dijnė dhe ata qė nuk dijnė?
Arsimimi ėshtė kusht i parė qė gruaja ta
kuptojė humanizmin e vet. Gjatė historisė, nė periudha dhe mjedise tė
ndryshme, gruaja ishte trajtuar nė mėnyrė tė ndryshme. Gruaja nga Perėndimi, tė
cilės i ishin marrė tė gjitha tė drejtat mdaje edhe trajtimi si njeri, luftėn
e vet e filloi me arsimim. Ajo dinte ti kėrkojė tė drejtat e veta dhe vendosmėrisht
e vazhdoi luftėn e vet. Sa i pėrket gruas nga Lindja islame edhe ajo duke i
lakmuar shoqes sė saj nga Perėndimi, dėshiroi ta shfrytėzojė armėn e njėjtė.
Por, pozita e saj si njeri ishte e pranuar me tė drejtat e saja tė njohura
nga Islami. Ajo kėtė nuk e dinte dhe kishte nevojė qė ta kuptojė.
Urdhėri i parė i Kuranit Famėlartė qė ėshtė
shpallur para katėrmbėdhjetė shekujsh pėr ta shpėtuar njerėzinė nga errėsira,
ėshtė:
Lexo, me emrin e Zotit tėnd, i cili krijoi
(ēdo gjė). Krijoi njeriun prej njė gjaku tė ngjizur (nė mitrėn e nėnės). Lexo!
Se Zoti yt ėshtė mė bujari! Ai qė e mėsoi (njeriun) tė shkruaj me penė. I mėsoi
njeriut atė qė nuk e dinte.
Edhe gruaja, sikurse burri ėshtė rob i
All-llahut. Ajo do tė dėnohet ose do tė lavdėrohet pėr veprat e veta:
...Unė nuk ia humbė mundin asnjėrit prej
jush, mashkull qoftė apo femėr.
Kush bėn ndonjė nga punėt e mira, qoftė mashkull
ose femėr duke qenė besimtare, tė tillė hyjnė nė Xhennet dhe nuk u bėhet farė
padrejtėsie.
Nga kjo rrjedh se edhe gruaja sikurse burri
ėshtė e obliguar qė aktivitetet e veta ti realizojė sipas urdhėrave tė
All-llahut dhe tė mos dalė jashtė kėtyre kornizave. Pėr kėtė arsye, ajo duhet
ti mėsojė urdhėrat e Tij. Sepse:
All-llahut ia kanė frikėn nga robėrit e Tij,
vetėm dijetarėt.
dhe:
A janė tė barabartė ata qė dijnė dhe ata qė
nuk dijnė?
O ju qė besuat, ruani veten dhe familjen
tuaj prej zjarrit (Xhehennemit)!
Aliu r.a. ajetin e Kuranit Famėlartė me kėtė
kuptim e komentoi si vijon:
Edukoni fėmijėt tuaj e jepuni dituri.
Gruaja ėshtė edukatorja mė e pėrsosur e fėmijėve.
Qė ti japė fėmijės, nė njė periudhė tė gjatė, gjatė zhvillimit tė tij njė
edukim tė pėrsosur, ajo duhet tė jetė e arsimuar, tė ketė pėrvojė dhe edukatė
morale. Secilit i ėshtė e ditur rėndėsia e shprehive qė i fiton fėmija nė
moshėn mė tė re. Ajo qė hyn nė djep, del nė varr.
Gruaja e arsimuar dhe e edukuar, ėshtė mė e
dashur pėr burrin, tė cilit i ndihmon nė punėt e tij. Pejgamberi a.s. pėr
Hatixhen r.a. thotė:
Betohem se All-llahu xh.sh. nuk mė ka falė
grua mė tė aftė se atė: Atėherė kur nuk mė besonin njerėzit, ajo mė besoi.
Derisa mua nuk mė pranonin, ajo mė afirmoi. Derisa mė lanė tė varfėr, ajo mė
ndihmoi me mallin e saj.
Thuhet se kinse arsimimi e dėrgon gruan nė
amoralitet!
Kjo nuk ėshtė e vėrtetė. Por, para sė
gjithash duhet tė thuhet se injoranca nuk mund tė jetė mė e vlefshmme dhe mė e
dobishme se dituria. Veēanėrisht nė kohėn tonė arsimimi ėshtė i nevojshėm edhe
pėr burrin edhe pėr gruan.
Dituria, arsimimi dhe edukimi nė kuptimin
absolut tė fjalės nuk kanė asnjėfarė lidhje me amoralitetin. Por, nė institucionet
arsimore qė janė larg parimeve morale, disiplinės dhe rregullit, morali i tė
rinjėve qė janė nė moshėn e zhvillimit mund tė vijė nė rrezik. Arsimimi i gruas
nė shoqėrinė islame, nuk don tė thotė se ajo duhet tė qėndrojė bashkė me
shokėt meshkuj, tė flertojė me ta ose, nuk don tė thotė shėtitje tė pėrbashkėt
tė femrave me meshkuj nėpėr mėsonjtore, korridore dhe vende tė tjera. Dituria
nuk e arsyeton stolisjen si njė valltare, tė bėjė grim si njė aktore.
Pėrkundrazi ajo duhet tė gėrditet nga ato. Tė theksojmė kėtė se kur flasim pėr
arsimimin dhe edukimin, mendojmė nė shoqėrinė islame si njė mjedis. Nė
institucionet arsimore tė njė shoqėrie tė kėtillė, ballafaqoheni jo me epsh por
me dituri dhe vlera relevante.
Fjalėt qė vijojnė dhe qė pa tė drejtė i
mvishen Pejgamberit a.s. e qė kanė kėtė kuptim:
Gratė mos i ulni nėpėr qoshke, ato mos i
mėsoni tė shkruajnė e tė lexojnė, por i mėsoni tė tjerrin dhe tė lexojnė suren
Nur janė tė trilluara dhe
jo tė vėrteta - nuk kanė tė bėjnė fare me hadithin. Fjalė tė tilla, prej gojės
sė tė Dėrguarit a.s. nuk kanė dalė. Pėrkundrazi, i I Dėrguari a.s., e ka nxitur
dhe e ka urdhėruar arsimimin e grave. Kėshtu Shifahatunit, njė gruaje nga
ashabėt i kishte urdhėruar qė gruas sė Pejgamberit, Hafsasė, tia mėsojė
shkrimleximin dhe disa gjėra tjera.
Nė njė hadith tė tij thotė:
Ai qė e edukon mirė dhe i jep njė sjellje
dhe arsimim xharijes sė tij, nga ana e All-llahut shpėrblehet sevap tė
dyfishtė.
Nėse kjo gjė ėshtė sevap pėr gruan jo tė
lirė, ėshtė sevap edhe pėr femrat tjera.
Nė Medinetul-Munevvere ishin tubuar gratė
dhe kishin shkuar tek i Dėrguari a.s.:
Burrat vazhdimisht po vijnė tek ti dhe
mėsojnė dituri. Po mėsojnė atė qė nuk e dijnė, duke mos na dhėnė rast qė tė
vijmė tek ti. Na cakto njė ditė kur tė vijmė tė tė dėgjojmė dhe ti mėsojmė ato
gjėra qė nuk i dijmė.
I Dėrguari a.s. u kishte caktuar njė ditė.
Atė ditė ai u kishte mbajtur vaz dhe i kishte udhėzuar. Nė komentin e kėtij hadithi,
Ajni e arsyeton diskutimin e grave dhe bisedėn e tyre me meshkujt lidhur me
problemet fetare.
Kėshtu nė Medine, gratė muslimane, pėr tė
gjitha problemet e tyre janė kėshilluar dhe kanė marrė mėsim nga Pejgamberi
a.s. Sikur tishte mėkat arsimimi dhe edukimi i grave, vallė a do ta bėnte kėtė
Pejgamberi a.s.? Aisheja thotė:
Sa tė mira janė gratė ensare, turpi nuk i ka
penguar tė mėsojnė pėr fenė e vet.
Njėra nga gratė tė kohės sė Pejgamberit a.s.
qė i kishte dhėnė rėndėsi diturisė, ishte edhe gruaja e tė Dėrguarit a.s.
Aisheja. Ajo mirrej me dituri, kur dėgjonte diē qė deri atėherė nuk e ka ditur,
pyeste pėrsėri derisa nuk do ta mbante nė mend atė. Ashabi Ebu Musa thotė
kėshtu:
Nuk ekzistonte problem i rėndė pėr ne
(ashabėt) pėr tė cilin Aisheja nuk do tė gjente zgjidhje.
Njė ashab tjetėr, Musa b. Talha thotė:
Nuk kam parė dikė tjetėr tė flet mė qartė
dhe haptazi se sa Aisheja. Dihet se i transmeton dy mijė e dyqind e dhjetė
hadithe tė Pejgamberit a.s.
Pėrveē Aishes edhe Fatimja, vajza e Ebu
Bekrit, Esma dhe Ummud - Derda janė tė njohura si gra qė kanė dhėnė fetva.
Umeri, nė kohė tė halifatit tė vet, njė ditė
del nė minberin e tė Dėrguarit tė Zotit dhe i kėshillon muslimanėt qė nė
martesė tė mos japin mehėr tė madh. Nga xhemaati i femrave njė grua e lartė del
duke thėnė:
-Umer, nuk ke tė drejtė tė flasish kėshtu!; dhe citoi ajete nga Kurani Famėlartė,
Umeri tha: All-llah, All-llah! Njė grua diskuton me Umerin dhe atij
ia mbyllė gojėn; dhe e tėrhoqi fjalėn. Njė ditė tjetėr duke ecur nė rrugė
me shokėt e vet, takohet me vajzėn e Malikut, Havlen dhe e pėrshėndet. Pasi e
pranon pėrshėndetjen, Havleja e kėshillon kėshtu halifin dhe e mėson si duhet
ta kryejė detyrėn e burrėshtetit: Prit Umer! Tė njoh prej kohės kur nė
panairin e Ukazit tė thėrrisnin Umer i vogėl dhe kur me shkopin tėnd i
frikėsoje fėmijėt. Pas kalimit tė njė kohe filluan tė tė thėrrasin Umer. Prap
pasi nuk kaloi shumė kohė e more titullin emirul-muminin (udhėheqės i
besimtarėve, kryetar shteti). Frikėsohu prej Zotit pėr njerėzit qė i
udhėheq! Dije mirė se pėr atė qė frikėsohet nga dėnimi i All-llahut, Dita e
Gjykimit qė duket larg, i vjen shumė shpejt. Ai qė i frikėsohet vdekjes
shqetėsohet prej zhdukjes... Pas kėtyre fjalėve njėri nga shoqėria e
Umerit, Xharudi, i drejtohet Havles: Zonjė, shumė e zgjate me
Emirul-muminin! Umeri menjėherė ia tėrhoqi vėrejtjen Xharudit: Lere, a
se njohe Xharud? Kjo ėshtė gruaja e Ubade b. Samitit, Havleja, ankesėn e sė
cilės All-llahu e ka dėgjuar nga shtatė qiejt. Sa i pėrket Umerit, i betohem
All-llahut se jam i detyruar ta dėgjoj. Edhe nė periudhėn pas ashabėve, nė
botėn islame, numri i grave qė janė arsimuar dhe kanė bėrė vaz e kanė dhėnė
fetva, ka qenė i madh. Nė veprėn e rahmetli haxhi Zihni Efendiut Meshahirun-nisa
kanė vend biografitė e shumė prej tyre. Midis tyre ajo e Fatime Fakihes dhe
Fatimes nga Bagdadi, janė shumė tė njohura.
Dhe rrini nė shtėpitė tuaja e mos shfaqni bukurinė tuaj si shfaqej nė
injorancėn e hershme...
Njė grup mendimtarėsh pėr problemin e gruas,
e mbrojnė mendimin qė ajo tė jetė tėrėsisht e lirė jashtė kontrollit. Por kėta
nuk bėjnė fjalė pėr virtytet e gruas, pėr ruajtjen e tyre. Ata i mbyllin sytė
para bukurive, siē janė: ecjes sė hapur (tė pambuluara), pėrdorjes sė alkoolit,
bixhozit dhe pjesėmarrjes nė argėtime si dhe pėrzierjes sė gruas me burrin nė
kėto aktivitete. Dhe, kėshtu kinse do tė arrihet civilizimi i Perėndimit, do tė
jetohet njė liri e tipit perėndimor. Gruaja nė Perėndim, doli nė treg, kaloi
nė sokaqe, shkoi nėpėr fabrika, hyri nėpėr lokale nate duke fituar pėr jetėn e
saj. Me kėtė ajo u shfrenua. Gruaja u keqpėrdor nė tregėti. U bė shitėse dhe
manekene. Pėr tė holla femėria dhe personaliteti i saj u nxorr nė treg. U
zhduk nderi dhe respekti i saj. Tani ėshtė njė robėreshė e lirė nėn kamxhikun
e nevojave dhe varfėrisė, e sjellur nė tregun e robėreshave. Jo si nė kohėn e
lashtė kur shitej si shėrbėtore nėpėr familje, tash shitet pėr tė punuar nė
tregėti, afarizėm. Atje, pėr njė copė bukė qė ta evitojė urinė e saj, ajo e
ofron, si njė femėr, gjenė mė tė ēmueshme tė saj, si mallin.
Grupi tjetėr i mendimtarėve e shikojnė anėn e
kundėrt tė problemit, kėshtuqė nuk e lėnė gruan as tė merr frymė. Meqė kėta nuk
kanė njė teori tė caktuar dhe numri i tyre nuk ėshtė i madh, kėtė nuk do ta
shqyrtojmė mė tepėr.
Midis kėtyre dy ekstremeve qėndron njė mendim
i tretė, ky ėshtė mendimi Islam. Sipas tij, gruaja nuk ėshtė qenie satanike, e
cila me kėnaqėsitė fizike e shfrytėzon ēdo rast. Ajo paraqet njė qenie tė
pafajshme njerėzore me ndjenja tė holla dhe me fizikus delikat. Por, shumė e
lehtė ėshtė qė tė nxirret nga rruga e drejtė dhe tė keqpėrdoret.
Gjatė ndarjes sė detyrave nga ana e
Krijuesit, duke u nisur nga konstruksioni trupor dhe pėrmbajtja specifike
psikike, gruas, i janė ndarė katėr detyra tė mėdha: Shtatzėnia, lindja, tė
dhėnurit gji dhe edukimi i fėmijės. Secila prej tri detyrave tė para kanė
specificitetin e vet, madje edhe rrezikun. Pėr ti kryer kėto me sukses, ajo duhet
tė mundohet me punė tė rėnda dhe tė lodhshme. Nė aftėsinė psikike tė fėmijės,
roli i jetės sė nėnės ka ndikim tė madh, madje prej momentit tė shtatzėnisė.
Padyshim, edukimi ka ndikim tė madh nė inteligjencėn dhe karakterin e
fėmijės. Mjekėt e sotėm qė i japin rėndėsi tė madhe trashėgimisė, nuk duhet ti
harrojnė ligjet pėr zhvillim dhe evolucion tė Darvinit, dhe nuk duhet ta
mohojnė ndikimin e edukimit dhe tė rrethit. Nė paraqitjen e njė numri tė madh
tė neurozave, edukimi ka rolin e vet. Edhe nė psikozė, edhpse roli i edukimit
ėshtė mė i vogėl, ai padyshim u jep njė formė reaksioneve.
Fėmija nuk mund tė edukohet posa tė lind.
Shqisat e tij gradualisht i edukojnė nervat. Mendohet se ushqimi nė kohė tė
duhur, fjetja nė kohė tė duhur, pushimi nė kohė tė shtatėzanisė ia pėrcjellin
edukatėn fillestare fėmijės qė gjendet nė stomakun e nėnės. Pas lindjes sė
fėmijės ky ndikim reflektohet me fjetjen dhe zgjimin e fėmijės me kohė. Qysh
gjatė tajitjes, fėmija mėsohet pėr njė rend. Tajitja pė ēdo tri orė, pushimi
gjashtė orė pa qumėsht gjatė natės, ėshtė edukimi i parė qė i jepet fėmijės.
Nuk ėshtė e mundur qė njė grua e inkuadruar
ti kryejė tė gjitha kėto nė pėrpikėri. Bile gruaja nė punėt e veta jashtė
shtėpisė edhe materialisht dhe shpirtėrisht lodhet dhe vjen nė pozitė tė mos i
kryejė detyrat mė tė natyrshme tė saja.
Qysh nė kohėn mė tė lashtė, burrat ishin tė
angazhuar me ndonjė profesion. Kohėve tė fundit edhe gratė, si edhe burrat,
qenė tė detyruara tė pėrfshihen nė luftė pėr jetė. Gjithsesi, edhe ato do ti
pėsojnė pasojat nga profesioni i tyre. Tani takojmė histeri, neurosteni,
melankoli, mė sė shumti tek arsimtaret vajza dhe gra. Profesioni mė i mirė dhe
mė i shėndoshė i gruas ėshtė ai i bashkėshortes dhe nėnės. Kujdesi ndaj
fėmijėve dhe tė sėmurėve, puna nė kopsht dhe nė shtėpi janė punėt mė tė
shėndosha tė njė gruaje. Meqė roli i gruas dhe nėnės i rrit ndjenjat altruiste,
higjiena mentale ia rekomandon si profesione mė tė preferuara.
Biologjia komparative vėrteton se foshnja,
pas lindjes, paraqet krijesėn mė tė pafuqishme dhe periudha e fėmijėrisė mė sė
shumti zgjat tek njeriu. Pėr kėtė arsye Claparede pyet: Pėr ēka shėrben
fėmijėria? Kush mundet me kujdes mė tė madh ta rris fėmijėn, gjatė njė
periudhe mė tė gjatė tė zhvillimit tė tij? Kush mundet tė pėrgjigjet nė
nevojat dhe dėshirat e tij qė ndėrrohen vazhdimisht? E vėrteta ėshtė qė nuk
mund tė gjendet mik mė i afėrm pėr foshnjen se sa nėna e tij, askush pėrveē saj
nuk mund ti ofrojė kujdes mė tė madh. Gruaja e punėsuar nuk mund ti kushtojė
kėtė kujdes fėmijės sė vet. Njė pengesė tjetėr pėr punėsimin e gruas ėshtė
pamundėsia qė fėmijės ti japė edukatė seksuale. Kėta fėmijė ose rritėn pa
kontroll ose bėhen lėndė argėtimi nė duart e edukatorėve.
Vajza martohet. Nė rrethin e familjes gjen
hapėsirė pėr zhvillimin e aftėsive tė veta emocionale. Lind fėmijė.
Nė periudhėn e mė pastajme ajo bėhet bosht
pėr fėmijėt dhe frymėn familjare e jo lėndė pėr tėrheqje dhe koketim. Gruaja,
tėrheqėsinė e vet seksuale e realizon nė shtėpi, nė njė atmosferė tė kėndshme.
Nė qoftėse psikologjia e femrės nuk adaptohet
me kėtė situatė, nėse manifestimet e burimet shpirtėrore nuk i realizon nė njė
hapėsirė normale, nė hapėsirėn familjare, nėse nė kohėn kur duhet tė jetė nėnė
vazhdon me koketime dhe aventura seksuale, ballafaqohemi me njė tip tė njė
femre tė njė moshe mesatare e cila e luan rolin e njė vajze gjithnjė tė re.
Atėherė paraqiten konflikte shpirtėrore dhe mungesa tė adaptimit tek gruaja.
Kjo gjendje mund tė ēojė edhe deri te diēka qė aspak sėshtė e lavdishme.
Gruaja bėhet robėreshė e egoizmit vetiak
kalimtar, e jo e rrethit, familjes dhe shoqėrisė sė saj.
Kėto situata jo tė lakmueshme janė shkase tė
tragjedive qė i shikojmė nė salla tė kinemave, romane dhe nė jetėn e
pėrditshme.
Nga punėsimi i saj gruaja nuk ka ndonjė dobi
tė madhe. Tė hollat qė do ti fitojė nuk janė mė tė mėdha se shpenzimet qė i
bėn pėr punėt e shtėpisė dhe nė rritjen e fėmijėve, veēanėrisht pėr veshmbathje
dhe aspekte tė tjera tė nevojshme, ngase ajo njė pjesė tė kohės e kalon jashtė
shtėpisė, midis njerėzve. Nga ana tjetėr meshkujt qė ngelin pa punė, pėr arsye
tė ērregullimeve psikike qė rrjedhin nga papunėsia, bėhen njė faktor rreziku
pėr shoqėrinė.
Me largimin e gruas nga rrethi familjar, dobėsohen
edhe lidhjet familjare. Gruaja si njė qenie me konstruksion fizik e shpirtėror
delikat, qė i kalon orėt e ditės duke punuar nėn komandėn e tjetrit dhe lodhet
nė valėt e luftės sė pėrditshme, dalngadalė bėhet nervoze dhe e zemėruar. Nė
mbrėmje kur kthehet e lodhur nė shtėpi e kundėrshton burrin, zihet me fėmijėt.
Askujt nuk i ėshtė mirėnjohėse. Bukėn e vet e fiton me duart e veta. Kur tė
dėshirojė vjen nė shtėpi. Kur tė dėshiron mund tė dalė. Shkon nė shoqėrinė qė e
dėshiron dhe nė argėtime qė i zgjedh vetė.
Statistikat flasin se deri tek ndarja arrihet
para se tė lindin fėmijėt. Njėri ndėr shkaqet mė tė mėdha pėr moslindje ėshtė
pjesėmarrja e gruas nė jetėn e lirė.
Nė Kuranin Famėlartė, urdhėrohet qė gratė e
Pejgamberit a.s. sipas kėsaj edhe besimtaret tjera tė rrijnė nė shtėpi, tė
jetojnė nė kushte krenarie, paqe dhe qetėsie. Kjo flet se shtėpia pėr gruan
ėshtė njė rreth dhe njė detyrė normale dhe e natyrshme. Por, kjo nuk don tė
thotė se gruaja assesi nuk mund tė del nga shtėpia. Pejgamberi a.s. i ka
urdhėruar gratė:
All-llahu u ka lejuar tė dilni pėr nevojat
tuaja.
Dihet se nė kohėn e tė Dėrguarit a.s. gratė
shkonin nėpėr mesxhide qė ta falin namazin pas tij. Pejgamberi a.s. ka thėnė:
Mos ua ndaloni grave, qė janė robėr tė
All-llahut, tė vijnė nė xhamia!
Nė njė tjetėr rast prap thotė:
Mos i ndaloni gratė tė shkojnė natėn nė xhamia!
Shkuarja e gruas nė xhami ka funsionin e vet.
Shkaku pėr shkuarje nė xhami ėshtė tė falurit e namazit, dėgjimi i Kurani
Famėlartė dhe vazit. Nė xhami, meshkujt dhe femrat, kanė vendet e ndara,
smund tė ndodhė tė jenė tė pėrzier. Pas namazit, kur Pejgamberi a.s. jepte
selam, ky priste njė kohė tė caktuar qė gratė tė shkojnė e mė pastaj ngrihej.
Pėr kėtė shkak i Dėrguari a.s. njė derė tė mesxhidit nė Medine, e kishte
caktuar pėr hyrjen dhe daljen e grave. Abdullah b. Umeri deri nė vdekje nuk
kishte hyrė as dalė nga ajo derė. Pėr kėtė rregull tė mesxhidit, i Dėrguari
a.s. ka thėnė:
(O ju gra), mos u parfumoni kur tė shkoni nė
xhami. Ajo qė parfumohet tė mos hyjė nė xhami.
Ndėrsa Aisheja r.a. thotė kėshtu:
Nė qoftė se i Dėrguari a.s. i sheh intrigat
e grave tė sotme, edhe ai do ti largonte nga mesxhidi sikurse bėnin
izraelitėt.
Sa mund tė kuptohet nga gjithė kjo qė u tha,
nė shoqėrinė islame, nuk u lejohet femrave tė sillen nė jetė, tė lira pa asnjė
rregull. Nė tė njėjtėn kohė, nuk ėshtė adet qė gruaja tė punėsohet, pėr arsye
se detyra e saj nė shtėpi ėshtė nė lidhje me edukimin dhe se ajo nuk ėshtė e
obliguar tė kontribuojė nė ekonominė familjare. Por, nuk ka asnjė pengesė tė
punojė punė dhe nėn kushte qė tė mos i lė prapa detyrat e vėrteta tė saja.
Siē theksuam nė nėntitullin Detyrat e
vėrteta tė gruas, jeta e lirė dhe nėpunėsia janė gjėra qė nuk pajtohen me
natyrėn fizike dhe psikike tė saj. Njė grua qė largohet nga rrethi familjar, i
humb karakteristikat e gruas, vendin e punės dhe detyrėn e saj tė punėtores, i
shndėrron nė atmosferė shtėpiake. Sjanė pak ato gra, qė nė vendin e punės,
vazhdimisht flasin pėr fėmijėt e tyre dhe nė kohė tė punės bėjnė punėdore.
Situata e grave tė zbuluara dhe e meshkujve
nė jetėn e lirė ose nė vendet e punės ėshtė shqyrtuar nė pjesėn e deritanishme
tė kėsaj vepre. Nuk ka pengesa qė gratė tė mirren me asilloj pune ku nėn
udhėzimet e Islamit do tė jenė tė sukseshme. Tė themi edhe kėtė se flasim pėr
gruan islame nė kuptimin absolut tė fjalės. Nuk e marrim parasysh ndonjė
shtet konkret islam tė kohės sonė. Islamin e paramendojmė si njė totalitet.
Kur flasim pėr Shoqėrinė islame mendojmė pėr shoqėrinė ku zbatohen normat
islame. Nė njė shoqėri tė kėtillė, nuk ka asnjė arsyetim qė gruaja tė mos bėhet
tregėtare, mjeke... Por, duhet tė pėrsėrisim se duke i zbatuar kėto detyra,
ajo medoemos duhet ti respektojė rregullat e moralit islam.
Jeta ėshtė specializim. Rezultatet mė tė mira
arrihen, kur secili merret me punė nė pėrputhmėri me natyrėn e tij.
Shifahatuni, prej kurejshėve, qė u pėrkiste
muslimanėve nga Meka, ishte njėra prej muhaxhireve tė para dhe njėra nga gratė
mė tė njohura tė kohės sė Asri-Saadetit. Ajo e kishte mėsuar Hafsanė tė
shkruajė e tė lexojė. Halifi Umer r.a. i jep rėndėsi mendimit tė saj, e pyeste
pėr shėndetin, ia dinte vlerėn dhe i jipte pėr detyrė ti kontrollojė tregjet.
Nė betejėn e Uhudit, duke shikuar majtas dhe djathtas, e pashė Ummi
Umaren si po luftonte.
Muhammedi a.s.
Sipas tė drejtės islame, gruaja nuk ėshtė e
obliguar tė shkojė nė luftė e tė luftojė. Pėr meshkujt vlejnė si udhėzim
fjalėt:
Xhenneti ėshtė nėn shkėlqimin e shpatės.
Ndėrsa pėr gruan:
Xhenneti ėshtė nėn kėmbėt e nėnave.
Nė realitet, gruaja ėshtė krijesė qė punon mė
sė shumti dhe mė sinqeritet nė mbrotjen e atdheut. Ajo e pėrgatitė fuqinė
njerėzore tė njė populli dhe ia dhuron atdheut tė vet. Ato janė krijesa tė
cilat nė parzmat e veta ruajnė mundimet qė i sjellin mobilizimet dhe humbjet
qė ato i shkaktojnė.
Nė kohėn e tė Dėrguarit a.s. muxhahidėt islam
derdhnin gjakun e vet nė mėnyrė tė pakursyeshme, duke flijuar edhe jetėn, me
qėllim qė tė bėhen shehidė, si gjėnė mė tė lartė pas pejgamberisė
(nubuvvetit).
Ato (gratė) ishin tubuar dhe dėrguan njerėn
te i Dėrguari i All-llahut:
-O i dėrguar i Zotit! Unė jam pėrfaqėsuese
e grave. Nuk ka grua tė njohur e tė panjohur qė nuk dėshiron tė dalė para jush.
All-llahu ėshtė Rabbi dhe Zoti edhe i burrave edhe i grave. Ndėrsa ti je i
Dėrguar i All-llahut, i Dėrguar edhe pėr meshkujt edhe pėr femrat. All-llahu i
Lartėsuar, xhihadin e fali si farz pėr meshkujt. Nėse ata e luftojnė armikun
dhe nuk mbyten, bėhen gazi. Do tė fitojnė dhurata dhe sevape. Nėse bėhen
shehid, nuk do tė llogariten si tė vdekur, por, pėrkundrazi si tė gjallė, do tė
shpėrblehen nga All-llahu xh.sh. Ēkanė femrat tė ngjashme me kėtė aktivitet tė
burrave?
I Dėrguari a.s. u pėrgjigj kėshtu:
Duhet ti respektoni burrat dhe duhet ti
dini detyrat dhe obligimet, e pak kush nga ju e bėn kėtė!
Njė grua nga familja Kudaa kėrkoi leje nga i
Dėrguari a.s. qė ti bashkohet mobilizimit ushtarak. Ai refuzoi. E gruaja i
tha:
-Nuk dua tė luftoj. Vetėm dua ti shėroj tė
plagosurit dhe tė sėmurėve tu jap ujė. Ja, pėr kėtė dua tė marr pjesė. Pejgamberi a.s. iu pėrgjigj kėshtu:
-Do tė lejoja sikur kjo tė mos bėhej traditė
dhe sikur tė mos flitej se filan gruaja shkoi nė luftė. Por, megjithatė, ti
duhet tė ngelish nė shtėpinė tėnde.
Kėto hadithe flasin se nė kushte normale
gruaja nuk ėshtė obliguar tė shėrbejė nė ushtri dhe tė shkojė nė luftė. Por,
kjo sduhet kuptuar se gruaja nė asnjė mėnyrė nuk duhet tė marrė pjesė nė kėsi
lloj aktivitetesh.
Sipas juristėve islam, nėse armiku ka shkelė
nė vendin e tyre dhe nėse vjen nė pyetje ekzistenca, atėherė edhe gratė, pa
marrė parasysh se a ua lejojnė kėtė burrat dhe etėrit, shkojnė nė luftė.
Nė kushte tjera nėse gratė shprehin dėshirėn
dhe kėtė ua lejojnė tė afėrmit mund tė marrin pjesė vullnetarisht nė luftė.
Gruaja nuk ėshtė luftėtare, prandaj gruaja e armikut nuk vritet nė luftė.
Pejgamberi a.s. gjatė dėrgimit tė muxhahidėve nė luftė, u jipte kėto
instruksione:
Shkoni nė emėr tė All-llahut duke u
mbėshtetur nė All-llahun dhe nė fenė qė predikon i Dėrguari a.s. Mos i vritni
pleqtė e dėrmuar, fėmijėt dhe gratė. Mos e grabitni pasurinė shtetėrore.
Bashkojeni prenė. Zbatoni Islamin. Bėhuni tė ndershėm. Bėni tė mira! All-llahu
i don ata qė bėjnė vepra tė mira.
Por, nėse gruaja nė mėnyrė ideore ose aktive
merr pjesė nė luftė, atėherė (gruaja e armikut) mund tė vritet.
Nga koha e Pejgamberit a.s. e deri nė ditėt
tona, gruaja islame, i ka rritur luftėtarėt mė tė guximshėm dhe trimat mė tė
drejtė pėr ushtrinė, dhe, kohėpaskohe edhe vetė ėshtė pjesėmarrėse nė luftė. Nė
kohėn e Pejgamberit a.s. gratė dhanė shehidin e parė pėr Islam. Nė periudhėn e
vėshtirė tė Mekkės, gruaja bashkė me tė shoqin u pėrballoi tė gjitha
mundimeve. Emigroi nė shtetet e huaja. U pikėllua nga dhembja e madhe e krijuar
nga skenat e vdekjes sė burrave gjatė rrethimit tė muslimanėve dhe nga periudha
e urisė. Nė bisedat e fshehta politike dhe fetare qė nė fund tė periudhės sė
Mekes i bėnė qytetarėt e Medines dhe i Dėrguari a.s. morėn pjesė edhe gratė.
Ajo mori pjesė nė Hixhretin pėr nė Medine dhe
mbrojti Islamin gjatė tėrė jetės. Gruaja mori pjesė nė shumė ekspedita tė
armatės islame dhe nė transportimin dhe shėrimin e heronjėve, nė bartjen e
shehidėve, nė hapjen e varrezave, nė pėrgatitjen e ushqimit, nė sjelljen e
ujit, nė ruajtjen e rezervave ushqimore dhe shumė aktivitete tjera. Veē kėsaj,
ajo vetė personalisht pėrdori shpatėn dhe shtizėn. Vrau armiq dhe vetė u bė
heroinė dhe shehide.
Ummi Umare nga ensarėt mori pjesė nė betejėn
e Uhudit. Gjatė njė luftimi, nė radhėt e ushtrisė islame, midis dhjetė vetėve
qė gjendeshin pranė tė Dėrguarit a.s. ishte edhe kjo, burri i saj dhe tė dy
bijtė. Kjo, me shpatė nė dorė luftoi pranė tė Dėrguarit a.s. Nė kėtė rast vrau
njė kalorės tė armikut dhe u plagos edhe vetė, madje nė disa vende. Pejgamberi
a.s. thotė:
Ditėn e betejės nė Uhud, nė ēdo shikim
majtas e djathtas, e shikoja Ummi Umaren si luftonte pranė meje.
Ummi Umare mori pjesė nė disa beteja. Kur
kuptoi se Pejgamberi i rrejshėm, Musejleme ia vrau djalin, Halidin, ajo u betua
se do tė luftojė kundėr tij dhe mori pjesė nė betejėn kundėr murtedėve
(renegatėve) nė Jemame nėn komandėn e Halid b. el-Velidit. Nė kėtė luftė ia
prenė dorėn dhe kishte marrė dymbėdhjetė plagė. Musejleme u vra nė kėtė luftė
dhe kėshtu fjala e Ummi Umares erdhi nė vend. Nė historinė islame ka shumė
raste tė ngjashėm me kėtė tė Ummi Umares.
Nuk ėshtė lėndė e kėsaj vepre tė flitet pėr
kėtė gjė. Pėr gratė muxhahide tė kohės sė Asri-Saadetit, hadithe transmetuan
kėta muhaddithė: Buhari, Muslim, Ebu Davud, Tirmidhi, Ibėn Maxhe, Ebu Nuajm,
Abdurrezak dhe Taberani.
Veprat e grave muxhahide nė ushtrinė islame
nė periudhėn e mėvonshme gjinden nė faqe tė arta tė historisė. Ende janė tė
freskėta kujtimet pėr heroizmin e muxhahideve nė luftėrat ēlirimtare si p.sh.
gratė algjeriane.
Ėshtė gruaja qenie qė ka shpirt? Nėse ka,
ėshtė ai shpirt njerėzor apo shpirt i kafshėve? Nėse supozojmė se ai ėshtė
shpirt njerėzor, nė kėtė rast ėshtė inferiore pozita e saj nė krahasim me
burrin, si tė njė robi diē mė tė lartė? Nė botėn perėndimore, ku koncepcioni
pėr gruan kishte njė definicion tė tillė, ajo ka filluar njė luftė tė cilėn e
vazhdoi derisa nuk u pranua si njė qenie njerėzore. Duke dashur tė hakmirrej
pėr padrejtėsitė shekullore dhe vrazhdėsitė, ajo dėshiroi ti realizojė disa
qėllime jashtė natyrės dhe aftėsive tė saja shpirtėrore. Nė kėtė luftė tė saj,
ajo kėrkoi tė jetė absolutisht e barabartė me burrin dhe si garancė tė kėsaj
barazie ajo aprovoi edhe tė drejtat politike.
Kur ėshtė fjala pėr luftėn pėr tė drejtat e
gruas nė vendet islame ajo, mė sė shumti rrjedh si rezultat i ndikimit nga
Perėndimi.
Gjatė historisė hasen gra tė cilat merreshin
me politikė, kanė komanduar me ushtri dhe kanė udhėhequr edhe shtete. Kėsi
shembuj gjejmė edhe nė botėn islame. Por nga aspekti i botėkuptimeve tė sotme,
pėr tė arritur deri tek disa tė drejta politike, gruaja, duheshte tė luftojė
me kėmbėngulje. Kjo situatė i pėrket edhe gruas edhe burrit, i cili nė kėtė
pikėpamje u mundua sa gruaja.
Por, ka edhe diēka qė ti kushtohet vėmendje,
e kjo ėshtė se vallė, vėrtetė ato ndjejnė kėnaqėsi nga njė jetė e atillė?
Poqese i realizojnė ato tė drejta, do tė jenė tė lumtura? Citojmė zonjėn Gina
Lambroso e cila me njė aftėsi shkencore e studioi psikologjinė e gruas:
Tė gjithė ata qė e kanė studjuar
psikologjinė e gruas, kanė ardhė nė konkludim se gruaja nuk gjen satisfaksion
nė angazhimin politik. Si argument mė tė madh pėr kėtė gjė, ėshtė fakti se
gruaja e punėsuar nė institucione tė ndryshme, merret me zgjidhjen e
problemeve nė lėmin e profesionit, ēmimeve, arsimit dhe edukimit, religjionit
dhe pedagogjisė, por, nuk mirret ose mirret shumė rrallė me problemet
financiare dhe ndėrkombėtare, e veēanėrisht me problemet politike. Gazetat e
femrave nė Rusi, sa i kanė nxitur gratė tė mirren me politikė, gjithmonė janė
ballafaquar me njė rezistencė tė madhe. Marrė nė pėrgjithėsi numri i grave tė
arsimuara qė merren me art, poezi, muzikė, pedagogji, etikė dhe religjion ėshtė
shumė mė i madh se ai i grave qė merren me histori, gjeografi dhe ekonomi.
Zonja Gina Lambroso e cila formoi njė shoqatė
nė Itali (Lassociazione di vulgatrice Donne Italiane), edhe pėrskaj
shumė aktiviteteve qė bėri qė tek gruaja italiane ti nxisė afinitetet
politike, nuk arriti sukses. Madje edhe me librat dhe revistat qė i botoi kjo
shoqatė, nuk u zgjua asnjė interesim tek gruaja italiane, e cila tregoi
interesim pėr psikologji, filozofi dhe ēėshtje tjera shumė mė tė rėnda nga
kultura e pėrgithshme. Edhe nė Gjermani, aktivitetet e njė shoqate tė kėtillė
pėrfunduan nė tė njėjtėn mėnyrė. Atje ku gruaja gėzon tė drejtėn tė zgjedhė
dhe tė jetė e zgjedhur, njė numėr shumė i vogėl i tyre e shfrytėzoi kėtė tė
drejtė dhe kėtė obligim. Pėr shembull, nė qytete tė Italisė me njė numėr banorėsh
deri mė 60 mijė, vetėm tre mijė gra morėn pjesė nė zgjedhje. E nė disa qytete
tjera, ky numėr ishte krejtėsiht i vogėl. Kėtu nuk do ti numėroj shkaqet pėr
kėtė.
Don tė thotė se realizimi i tė drejtave
politike, qė ka rėndėsi si njė arritje kulminante nė realizimin e tė drejtave
tė saj, nė praktikė sėstė diē qė i sjell lumturi gruas.
Gruaja e cila padyshim ka njė karakter tjetėr
nga burri, i jep mė shumė rėndėsi dhe vėmendje pamjes sė saj dhe synon qė tė
jetė e respektuar. Pėr kėtė shkak, sipas shkencėtarėve, gruaja u angazhua nė
jetėn politike e udhėhequr nga dėshira tė jetė e vėrejtur dhe e respektuar, jo
nga dėshira qė tė jetė vėrtetė politikisht e angazhuar.
Burri qė e nėnēmon gruan, pa marrė parasysh
cilėsitė e tij fizike e shpirtėrore, pėr gruan paraqet qenie tė gėrditshme dhe
kurrė nuk do tia falė atė. Por burri qė e lavdėron gruan dhe e nderon atė sa
do qė tė jetė nė njė gjendje tė keqe, pėr gruan ai paraqet njė qenie hyjnore.
Gjykimet depėrtojnė jo nė vetėdije por nė
zemėr tė gruas. E nga kjo ndikon nė tė. Kėnaqėsia emocionale, sjellja mė tepėr
mga emocionet se sa nga mendja, tė gjitha aktiviteteve tė saja morale dhe
praktike u japin njė drejtim qė bazohet nė intuitetin. Dhe ky intuitet, pėr tė
ėshtė i nevojshėm ngase, asaj i mundėson njė bindje se atė qė e mendon dhe qė
e bėn ėshtė me vend. Nga kjo rrjedh kokėfortėsia dhe karakteri i saj tė mos e
dėgjojė bashkėbiseduesin. Ajo dėgjon vetėm atė qė i konvenon dhe pėr tė segziston
gjė mė e keqe se sa ta kritikosh. Kurrė nuk i falė ata qė e kritikojnė.
Egoizmi i shprehur i gruas, atė e bėn tė mospranueshme nga rrethi. Kjo gjendje
emocionale, e shtyen gruan simpatinė ndaj saj dhe kėshtu krijon njė autoritet
dhe gjendje despotizmi. Burri pėr shkak tė aftėsive mendore nga natyra ėshtė
skeptik, por skepsa e tij sėshtė e qėndrueshme si tek gruaja. Ajo gjithmonė
ndjen mosbesim dhe njė joqėndrueshmėri nė marrėdhėnie me njerėzit qė e rrethojnė.
Kėto analiza tė psikologjisė sė femrės,
tregojnė se ajo me natyrėn e saj nuk ėshtė e pėrshtatshme tė mirret me politikė
qė, posaēėrisht nė kohėrat tona ėshtė bėrė njė profesion tėrheqės.
Sot, nė shumė vende tė botės tė drejtat
politike tė gruas janė tė barabarta me ato tė burrit. Por nė realitet kėto tė
drejta gruaja i shfrytėzon vetėm pjesėrisht. Njohim shumė pak gra tė cilat
pasi u zgjodhėn pėr njė funksion tė kenė arritur rezultate tė mėdha. Njohim gra
deputete dhe senatore, madje edhe presidente tė shteteve, tė qeverive, si dhe
ministresha. Por ato mė shpesh lujanė rol simbolik. Punėt kryesore i kryejnė
meshkujt qė gjenden pranė tyre. Sipas kėsaj praksa flet se gruaja nė lėmin e
politikės nuk luan rol relevant dhe tė pėrhershėm.
Nė Kuranin Famėlartė nuk ka shpallje tė
qarta lidhur me tė drejtat politike tė gruas. Nė tė janė vetėm ajete qė nė
mėnyrė indirekte kanė tė bėjnė me kėtė ēėshtje. Pėr shkak tė interpretimeve tė
ndryshme tė agrumenteve nga Kurani dhe Sunneti, si dhe tė praksės nga agimi i
Islamit, u sollėn gjykime tė ndryshme:
1. Gruaja i ka tė gjitha tė drejtat politike,
duke pėrfshirė kėtu edhe tė drejtėn tė jetė kryetare e shtetit;
2. Gruaja nuk ka asnjė tė drejtė politike;
3. Ka tė drejtė tė zgjedhė por jo edhe tė
jetė e zgjedhur.
Tani disa fjalė pėr anėt pozitive dhe
negative tė kėtyre mendimeve.
Kryesia shtetėrore
Besimtarėt dhe besimtaret janė tė dashur pėr
njėri-tjetrin, urdhėrojnė pėr tė mirė e ndalojnė nga e keqja...
Nė kėtė ajet nė Kuranin Famėlartė pėrmendet emr
bil-maruf, nehj anil-munker: urdhėrim pėr tė mirė, e ndalim nga e keqja.
Kėtė detyrė mund ta kryejnė si meshkujt besimtarė poashtu edhe gratė besimtare.
Politika, duke pėrfshirė kėtu edhe funksionin kryetar tė shtetit sėshtė asgjė
tjetėr veē akti i kryerjes sė porosisė sė ajetit tė lartcituar. Sipas kėsaj,
gruaja mund ta ushtrojė kėtė detyrė.
Nė Kuranin Famėlartė flitet pėr mbretėreshėn
nga Sebe, Belkisėn dhe pėr marrėdhėniet e saja me Sulejmanin. Kjo grua ishte
kryetare e shtetit. Prof. Muhammed Hamidullah nė ligjeratat e tij nė
Institutin pėr Hulumtime Islame, duke u mbėshtetur nė kėtė ajet, thotė se
gruaja mund tė jetė kryetare e shtetit.
Kritikė: Asnjė prej ajeteve qė mirren si argumente se gruaja mund tė jetė
kryetare e shtetit nuk jep fakte tė qarta lidhur me kėtė. Detyra emr bil
maruf, nehj anil-munker ėshtė detyrė qė u pėrket tė gjithė besimtarėve
brenda kufinjėve tė mundėsive tė tyre. Siē theksohet nė njė hadith, kjo detyrė
kryhet me dorė (forcė), po spati mundėsi qė tė kryhet me dorė, atėherė kryhet
me fjalė ose me shkrim. Nėse me kėto smund tė kryhet atėherė kryhet me zemėr,
duke shprehur urrejtje ndaj tė keqes. Kjo vlen edhe pėr kryetarin e shtetit.
Mbretėresha e Sebes, Belkisa, ishte sunduese
para se ti dorėzohet Sulejmanit. Por nė atė kohė ajo sishte muslimane, i
falej diellit. E prej se iu dorėzua Sulejmanit a.s. ajo pranoi fenė Islame. Mė
pastaj nė Kuran sbėhet fjalė se ishte mbretėreshė. Sipas kėsaj, situata e njė
femre qė i falet zjarrit nuk mund tė jetė argument pėr njė muslimane.
Por, lidhur me kėtė ēėshtje, ekzistojnė
hadithe tė qarta dhe precize tė Pejgamberit a.s. Ebu Bekre r.a. thotė: Muhammedi
a.s. pasi qė mori vesh se vajza e mbretit tė Iranit u bė sunduese, tha:
Njė popull i cili problemet e veta ia beson
dorės sė gruas, assesi nuk mund tė jetė fatlum.
Mendimi se gruaja nuk ka asnjė tė drejtė politike
Njė grup tjetėr mendon se gruaja sduhet tė
ketė asnjė tė drejtė politike. Sipas kėtij mendimi gruaja ska tė drejtė pėr Vilajet-i
amme qė do tė thotė se nuk ka tė drejtė tė jetė deputete nė parlament.
Gruaja nuk mund as tė votojė dhe as tė jetė e votuar. Ajo mund tė gjendet nė
ndonjė pozitė burokrate qė ska karakter politik. Mund tė jetė gjykatėse,
ndėrmjetėse nė transaksione tregėtare, mbikqyrėse nė punėt e trashėgimisė,
poashtu edhe nė punėt e vakėfit, sepse kėto i takojnė Vilajeti Hasses.
Gruaja ska tė drejtė vote. Edhepse nė kėtė
drejtim ska argumente precize tė ndonjė ajeti dhe hadithi megjithatė nė kohėn
e Pejgamberit a.s. dhe halifėve, gruaja skishte asnjė tė drejtė vote gjatė
zgjedhjes sė kėshillave dhe halifėve. Veē tjerash ajo duhet tė shkojė bashkė me
burrin nė mitingje, e kjo nė Islam ėshtė e ndaluar. Nga kjo rrjedh se, po
spati tė drejtė tė votojė, ajo nuk e gėzon as tė drejtėn tė jetė e votuar.
Mė, 1952, Komisioni pėr sjelljen e fetvave
pranė Unevirsitetit El-Ezher, solli fetvanė se gruaja ska tė drejtė tė jetė
e zgjedhur si anėtare e as tė votojė pėr anėtarė tė parlamentit.
Ky qėndrim qė ėshtė shumė i ashpėr do tė jetė
i kritikuar nė tekstin qė vijon.
E drejta tė jetė e zgjedhur
Hadithi i pėrmendur mė parė i Ebu Bekres,
flet se gruaja nuk mund tė bėhet kryetare e shtetit ose anėtare e parlamentit,
funksione qė janė tė tipit Vilajeti Amme. Pejgamberi a.s. nė njė hadith tjetėr
thotė:
Nėse udhėheqėsit tuaj janė mė tė mirėt mė
tė pasurit, mė mėshiruesit, dhe nė qoftė se punėt tuaja i rregulloni duke u
kėshilluar, sipėrfaqja e tokės do tu jetė mė e mirė nga brendėsia e saj. Por
nėse udhėheqėsit tuaj janė mė tė kėqinjtė, mė tė pasurit janė mė koprracėt
midis jush, dhe nėse punėt tuaja zhvillohen sipas urdhėrave dhe nėn kontrollin
e grave tuaja, atėherė brendėsia e tokės do tu jetė mė e mirė se sipėrfaqja e
saj.
Parlamenti ėshtė organi mė i lartė nė
aparatin shtetėror. Anėtari i parlamentit ėshtė reprezent i popullit qė e ka
zgjedhur nė kėtė funksion. Kjo sėshtė pėrfaqėsi e thjeshtė. Nga kjo pikėpamje,
gruaja mund tė merr pjesė nė aktivitetet tjera juridike, ky funksion sipas njė
analogjie nuk mund tė vazhdojė edhe nė funksionin anėtare e parlamentit. Ajeti
nga Kurani Famėlartė Burrat janė pėrgjegjės pėr gratė nėnkupton
se gruaja nuk mund tė jetė anėtare e parlamentit.
Siē theksuam edhe mė lartė, gruaja,
psikikisht nuk ėshtė pėrshtatshme tė jetė anėtare e parlamentit, funksion ky,
qė kėrkon pėrgjegjėsi tė madhe, e ajo nuk ėshtė e aftė pėr njė aventurė
politike tė tillė. Vėrtet sipas Kuranit Famėlartė, prejardhja e gruas dhe
burrit ėshtė nga i njėjti burim. Por, kjo nuk dėshmon se duhet tė kenė barazi
tė plotė. Nėse do tė ishte ashtu, atėherė, duke u mbėshtetur nė ajetin:
...Ujin e bėmė bazė tė jetės do tė ishte e drejtė tė themi se tė
gjitha krijesat janė tė barabarta. Nė realitet, gruaja, pėr nga obligimet dhe
pėrgjegjėsitė dallohet nga mashkulli. Gruaja nuk ėshtė e obliguar tė shėrbejė
nė ushtri, ajo nuk merr pjesė nė luftė. Ajo nuk ėshtė e detyruar tė punojė pėr
ta siguruar ekzistencėn familjare. Meqė nuk ekziston asnjė e drejtė pa obligime
dhe pėrgjegjėsi, atėherė nuk ėshtė e drejtė qė ēdo e drejtė qė i takon burrit ti
takojė dhe gruas.
Nė Kuranin Famėlartė grave tė Pejgamberit
a.s. e sipas kėsaj edhe tė gjitha grave muslimane u urdhėrohet tė qėndrojnė nė
shtėpi nė njė atmosferė tė qetė dhe tė rehatshme e jo si nė periudhėn e
parazbritjes sė Kuranit (xhahilijetit) kur shėtisnin bashkė me burrat e huaj
nė njė atmosferė tė afėrt dhe intime. Poashtu, sipas parimit tė ruajtjes sė
moralit seksual, nuk janė tė obliguara tė marrin pjesė nė namazin e xhumasė
dhe Bajramit si dhe tė falin namazin me xhemaat, poashtu edhe anėtarėsimi nė
parlament dhe pjesėmarrja nė tubimet e pėrgjithshme bashkė me meshkujt, pėr
gruan nuk janė situata tė dėshirueshme.
Nėse anėtarėsimi i gruas nė parlament
arsyetohet me mbrojtjen e tė drejtave tė saja, atėherė ajo, ato tė drejta mund
ti realizojė nėpėrmjet tė shoqatave speciale nė institucionet publike. Ska
pėrse meshkujt ti uzurpojnė tė drejtat e grave. A, sjanė ata djem, burra dhe
vėllezėr tė tyre (grave)? Vallė, a nuk e dojnė ata lumturinė e tyre. Nė realitet,
sipas tė drejtės islame, parlamenti nuk paraqet fuqi tė madhe ligjdhėnėse.
Pėrndryshe ligjdhėnės (Shari) ėshtė vetėm All-llahu. Parlamenti mund tė bėjė
intervenime dhe porosi vetėm brenda kufijve qė i ka pėrcaktuar All-llahu.
Disa shkencėtarė mendojnė se ėshtė arritur
konkluzion i pėrbashkėt se nė periudhėn e parė tė Islamit muslimanėt nuk u kanė
lejuar grave pjesėmarrje tė drejtėpėrdrejtė nė punėt e shtetit.
E drejta tė votojė
Nė argumentet qė i ndalojnė gruas tė jetė
kryetare shteti dhe anėtare e parlamentit nuk ka asgjė qė i pengon asaj te ketė
tė drejtė vote. E drejta e natyrshme e gruas ėshtė tė votojė. Derisa tė mos
gjendet ndonjė argument mė bindės qė do ta rrėzonte kėtė argument, kjo e drejtė
ngel pėrgjithmonė. Vendimi i komisionit pėr fetva nga El-Ezheri se gruaja
nuk ka tė drejtė tė votojė dhe tė jetė e votuar, ėshtė karakteristik pėr
situatėn politike nė vendin pėrkatės. Tė pėrsėrisim se bėhet fjalė pėr gruan
muslimane nė pėrgjithėsi, e jo pėr ndonjė shtet islam veēanėrisht. Nė shoqėrinė
islame ska asnjė pengesė qė gruaja tė ketė tė drejtė vote. Gjatė kohės sė
Pejgamberit a.s. dhe nė periudhėn pas tij, kryetari i shtetit zgjidhej me
besatim (bejat). Ėshtė kjo njė simbol dhe ceremoni e pranimit tė
funksionit kryetar shteti. Pejgamberi a.s. shumė herė ka bėrė besatim me
ashabė, gra e burra. Kjo gjė sė pari u bė nė Akabė nė periudhėn e Mekės.
Besatimet e Akabės (ku kanė marrė pjesė edhe gratė) janė tė njohura nė
historinė e Islamit.
Besatimi i tė Dėrguarit a.s. ėshtė pėrsėritur
disa herė nė Medine dhe nė ditėn e ēlirimit tė Mekės. Sdo tė ishte e drejtė qė
kėto besatime tė trajtohen vetėm si manifestime fetare, sepse kanė edhe anėn
politike. Pėrndryshe, nė ajetin ku i urdhėrohet tė Dėrguarit tė Zotit tė bėjė
besatim me gra, pasi janė numėruar disa specifika fetare, i shpallen edhe kėto
fjalė: ...dhe se nuk do tė kundėrshtojnė nė atė qė i urdhėron...
Kjo dėshmon pėr urdhėrat e tė Dėrguarit tė Zotit si njė kryetar shteti. Nė
realitet, meqė ai ėshtė i Dėrguar i All-llahut, besatimi ndaj tij do tė thotė
besim nė pejgamberinė e tij, e kėsaj i thuhet iman. Nė ajete dhe hadithe termi
besatim ekziston. Veē kėsaj, nga ashabėt ka rivajete sahiha nė kėtė kuptim: Si
me gra, Pejgamberi a.s. ka bėrė besatim edhe me ne... Kėto hadithe
tregojnė se besatimet qė janė bėrė me meshkuj e me femra kanė tė njėjtėn
natyrė.
Njė specificitet qė dėshmon se Pejgamberi
a.s. ka bėrė besatim me ashabėt e tij jo si profet por si burrėshteti, ėshtė
edhe fakti se nuk ka bėrė besatim edhe me fėmijė. Por ka ca transmetime
autentike qė tregojnė se fėmijėt e moshės sė mitur i kanė kėrkuar tė bėjnė
besatim ose nė mėnyrė tė drejtėpėrdrejtė ose nėpėrmjet tė prindėve tė tyre, por
i Dėrguari a.s. nuk e ka pranuar kėtė. Nga kjo rrjedh se besatimi i gruas, e
dėshmon tė drejtėn e saj pėr votim.
Njėra nga gratė e Pejgamberit a.s. Ummi
Seleme, nė ditėn e Hudejbijes, shprehu mendimin dhe kėshillėn pėr njė situatė
tė rėndė. Pejgamberi a.s. duke e dėgjuar fjalėn e gruas sė tij, veproi sipas
kėshillės sė saj, dhe i doli nė krye kėsaj situate.
E bija e xhaxhait tė Pejgamberit a.s. Ebu
Talibit, Ummi Hani nė ditėn e ēlirimit tė Mekkės i dha eman (siguri) njė
idhujtari. Pejgamberi a.s. e pranoi kėtė. E ky ishte njė akt administrativ dhe
politik.
Pas Pejgamberit a.s. nė periudhėn e hulefai
rashidinėve, gjendej njė shtresė e zgjedhur qė e kėshillonte halifin. Nuk
kishin ditė tė caktuar kur mblidheshin kėta. Kur dėshironte halifi i ftonte dhe
merrte mendimin e tyre. Veē kėsaj, halifi i pyeste pėr mendimin edhe gratė e tė
Dėrguarit a.s. qė qėndronin nė shtėpi.
Umeri para vdekjes pat thėnė qė pas tij
zgjedhjen e halifit ta bėjnė personat nga ashere-i mubeshere qė ishin nė jetė (ashere-i
mubeshere: dhjetė persona tė cilėt Pejgamberi a.s. i kishte pėrgėzuar me
Xhennet). Kėta nga rrethi i tyre zgjodhėn Abdurrahman b. Avfin pėr
administrator. Sipas shėnimeve tė Ibėn Kethirit, Adburrahman b, Avfi pėr ta
caktuar halifin, kėrkoi mendim edhe nga njerėzit e Medines, dhe nė kėtė drejtim
u ishte drejtuar edhe grave.
Pas vrasjes sė Uthmanit r.a., Aisheja kėrkoi
hakmarrje pėr Uthmanin dhe pėr kėtė gjė ajo e nisi edhe luftėn. Kjo ėshtė
pjesėmarrje e drejtėpėrdrejtė nė politikė. Njė pjesė e parisė e aprovoi kėtė
sjellje tė Aishes ndėrsa pjesa e tjetėr nuk e aprovoi.
Nė librat historike duket se mė vonė ajo vetė
ėshtė penduar. Por, sipas disa tė tjerėve ky pendim ska qenė nga arsyeja se
ishte pėrzier nė politikė por pėr shkak tė disfatės sė saj.
Nėse bėhet njė rezyme e kėsaj qė u tha deri
mė tani pėr tė drejtat politike tė gruas, mund tė thuhet se, tė drejtat politike
edhepse pranohen si njė shkallė mė e lartė e realizimit tė tė drejtave tė
gruas, prapėseprapė mund tė thuhet se ajo, sipas natyrės sė saj dhe
karakteristikave shpirtėrore nuk gjen satisfaksion shpirtėror nė aventurėn
politike. Edhepse gjatė historisė dhe sot gruaja ka pasė ndonjė funksion, ajo
nė kėtė pikėpamje ska arritur rezultate tė dukshme. Pjesėmarrja e gruas nė
politikė paraqet mė tepėr njė pjesėmarrje simbolike.
Sipas tė drejtės islame, mendimi pėr tė
drejtėn e gruas tė bėhet kryetare e shtetit dhe anėtare e parlamentit, thuhet
se ėshtė njė mendim i dobėt. Juristėt, nė dritėn e argumenteve fetare, tė
mendjes dhe logjikės, kanė ardhur deri nė konkluzion se ajo mund tė jetė
votuese.
EL-BEKARE: 35-39, 49, 102,
180, 187, 196-197, 221-223, 225-237, 240-242, 282.
ALI IMRAN: 14, 35-40, 42-47,
61, 195.
EN-NISA: 1, 3-4, 7, 11-25,
32-35, 43, 75, 92, 98-99, 117-118, 124, 127-130, 156, 176.
EL-MAIDE: 5-6, 17, 38, 75,
110, 116.
EL-ENAM: 9, 87, 98, 100-101,
137, 139-140, 143-144, 151.
EL-ARAF: 19-25, 27, 83, 126,
141, 150, 189.
ET-TEVBE: 24, 67-68, 71-72.
HUD: 40, 45-46, 71-73, 78-79,
81.
JUSUF: 21, 23-24, 50-51.
ER-RAD: 8, 23-24, 28.
IBRAHIM: 6.
EL-HIXHR: 59-60, 65, 71, 88.
EN-NAHL: 57-59, 72, 92, 97.
EL-ISRA: 23-24, 31, 40.
MERJEM: 8, 14, 16-36.
TAHA: 38-40, 94, 117, 123.
EL-ENBIJA: 94, 90-91.
EL-HAXHXH: 2, 5.
EL-MUMINUN: 5-7, 27, 50.
EN-NUR: 2-20, 23-26, 30-33,
60-61.
EL-FURKAN: 74.
ESH-SHUARA: 165-166,
169-171.
EN-NEML: 7, 23-44, 55-57.
EL-KASAS: 9, 9-13, 23-29.
EL-ANKEBUT: 29, 32-33.
ER-RRUM: 21.
LLUKMAN: 14-15, 34.
EL-AHZAB: 4, 6, 28-37, 50-55,
58-59, 73.
JASIN; 36.
ES-SAFFAT: 133-135, 149-153.
SAD: 43-44.
EZ-ZUMER: 6.
EL-MUMIN: 8, 24-26, 40.
ESH-SHURA:49-50.
EZ-ZUHRUF: 12, 16-19, 70-71.
EL-AHKAF: 15.
MUHAMMED: 22.
EL-FETH: 11-12, 25.
EL-HUXHURAT: 11-13.
EDH-DHARIJAT: 26-30, 49.
ET-TUR: 25-27, 39.
EN-NEXHM: 21-22, 27-28, 32,
45-46.
EL-HADID: 12-13.
EL-MUXHADELE: 1-4.
EL-MUMTEHINE: 10-12.
ET-TEGABUN:14.
ET-TALAK: 1-7.
ET-TAHRIM:1-6, 10-12
EL-MEARIXH:11-12, 29-31.
EL-XHINN: 3.
EL-ABESE; 34-37.
ET-TEKVIR: 8-9.
EL-MUTAFFIFIN: 31.
EL-INSHIKAK:9-13.
EL-BURUXH: 10.
EL-LEJL: 1-3.
TEBET: 4-5.
EL-FELEK: 4.
EL-BEKARE: 5.
ALI IMRAN: 15.
JASIN: 55-56.
ES-SAFFAT: 48-49.
SAD: 52.
ED-DUHAN: 54.
ER-RAHMAN: 56-59, 70-74.
EL-VAKIA: 23, 35-38.
EN-NEBE: 31-34.
1Muhammed b. Xherir et-Taberi, Xhamiul-bejan fi tefsiril-Kuran,
Bulak, 1323.
2Xhelaluddin es-Sujuti, ed-Durrul-mensur fit-tefsir bil-methur,
Egjipt, 1314.
3Ebul-Fida Ismail Ibn-i Kethir, Fethul-Bejan fi makasidil-Kuran,
Kajro, botim i Isa el-Babi el-Halebiut.
4Fahruddin er-Razi, Mefatihul-gajb, Stamboll. 1294.
5Muhammed b. Ali esh-Shevkani, Fethul-Kadir, el-Xhamibejne
fennejir-ravije ved-diraje min ilmitt-tefsir, Egjipt 1349-1351.
6Bejdavi, Envarut-Tenzil ve ensarut-tevil, Stamboll, 1314.
7Ebussuud Muhammed b. Muhammed el-Imadi, Irshadul-aklis-selim ila
mezajil-Kerim. Egjipt 1952.
8Sejjid Kutb, Fi Dhilalil-Kuran, Kajro (Botimi i parė).
9Ebul-Ala el-Mevdudi, Tefsiru Suretin-Nur, pėrktheu nė
arabishte: Muhammed Asim el-Haddad, Damask, 1960.
10Elmalżlż Muhammed
Hamdi Yazżr Hak Dini Kuran Dili, Stamboll
1935-1938.
11Ebu Bekr er-Razi el-Xhessas, Ahkamul-Kuran, Stamboll, 1935.
12Muhammed Ali es-Sajis, Tefsiru ajatil-Ahkam, Kajro.
13Xhelaluddin es-Sujuti, Lubabun-nukul fi esbabin-nuzul.
1Muhammed b. Ismail el-Buhari, El-Xhamius-sahih, Stamboll,
1315.
2Bedruddin Muhammed el-Ajni, Umdetul-kari fi sherhi
Sahihil-Buhari, Stamboll 1308. Ahmed Zabidi, Kamil Miras, Sahih-i
Buhari Muhtasarż - Tecrid-i
Sarih Tercemesi, Stamboll
1948.
3Muslim b. el-Haxhaxh el-Kushejri, Sahihul-Muslim; (botues:
Muhammed Fuad Abdulbaki), Kajro, 1955.
4Imam en-Nevevi, Sahihu Muslim bi sherhin-Nevevi, Kajro, 1349.
5Velijjudin Muhammed el-Hatib et-Tabrizi, Mishkatul-mesabih
(Muhammed Nasiruddin el-Albani), Damask, 1961-1962.
6Mansur Ali Nasif, Et-Taxh el-Xhami lil-usul fi ahadithir Resul,
Egjipt 1961-1962.
7Muhammed b. Ali esh-Shevkani, Nejlul-evtar sherhu Muntekal-ahbar,
Egjipt, 1961.
8Abdurrauf el-Munavi, Et-Tejsir bi sherhil-Xhamiis-sagir,
Egjipt, 1286.
9Ismail b. Muhammed el-Axhluni, Kefshul-hafa ve muzilul-ilbas
ammeshtehere minel-ahadis ala elsinetin-nas, Egjipt 1351.
10Ibėn Hamza el-Husejni el-Hanefi, El-Bejan vet-tarif fi ashabi
vurudil-hadisish-sherif, Haleb, 1329.
11Zejnuddin el-Iraki, El-Mugni an hamlil-esfar fi tahrixhi ma
fil-Ihja minel-ahbar.
1Kemaluddin Ibnul-Humam, Fethul-Kadir. Egjipt, 1356.
2Ez-Zejlai, Nasbur-raje li ahadithil-Hidaje, Egjipt 1938.
3Ibėn Abidin, Reddul-muhtar ala-Durril-muhtar, Stamboll 1291.
4esh-Sharani, El-Mizanul-kubra, Egjipt, 1940.
5Ebu Abdillah Muhammed Ebul-Fazl Mexhdudin el-Mevsili, El-Ihtijar
li talilil-Muhtar, Egjipt, 1956.
6Ebu Abdillah Muhammed b. Abdirrahman ed-Dimashki, Rahmetul-umme
fihtilahil-eimme.
7Ibėn Hazm, El-Muhal-la, Kajro, 1351-1352.
8Ibėn Kajjim el-Xhevzijje, Ilamul-muvakkiin an Rabbil-alemin
(botim i M. Muhiddin Adbulhamid) Egjipt, 1955.
9el-Maverdi, El-Ahkamus-sultanijje vel-vilajetud-dinijje,
Egjipt. 1960
10Abdurrahman el-Xheziri, Kitabul-fikh alel-medhahibil-erbaa,
Egjipt.
11Abdulkadir Aude, Et-teshriul-xhinaijul-Islami mukarinen
bil-kanuni-vudi, Egjipt 1959.
12Muhammed Zahid el-Kevtheri, Makalatul-Kevtheri (botim i Ahmed
Hajrit) Kajro, 1372.
13Muhammed Zahid el-Kevtheri, El-Ishfak ala ahkamit-talak,
Egjipt.
14Ebul-Ala el-Mevdudi, Nahved-dusturil-Islami, Kajro, 1353.
15Muhammed Zihni, Munakehat ve Mufarekat, Stamboll, 1342.
16Muhammed Esad, Tarihu ilmil-hukuk; Stamboll, 1331.
17Prof. Muhammed Hamidullah, Islamda Devlet Żdaresi, Stamboll, 1963.
18Nikah-i Medeni ve Talak Hakkżnda Hukuk-i Alie Kararnamesi, Stamboll, 1336.
19Ömer
Nasuhi Bilmen, Hukuk-i Islamiyye ve Istilahat-i Fikhiyye Kamusu;
Instanbul, 1950.
20M. Raif Ogan, Islam Hukuku, Stamboll, 1956.
21Mahmud Sheltut, Tahdidun-nesl fish-sheriatil-Islamijje;
Egjipt.
22Prof. ord. Mustafa Ražid
Belgesay, Turk Kanun-i Medenisi Žerhi, Stamboll,
1950-1952.
23Prof. Ord. Dr. Richard Honig, Roma Hukuku (pėrktheu nė
turqishte: Žemseddin Talip), Stamboll, 1938.
1El-Behijjul-Huli, Er-Mere bejnel-bejti vel-muxhtema,
Egjipt, 1953.
2Ebul Ala el-Mevdudi, El-Hixhab (nė arabisht pėrktheu:
Muhammed Kazim), Damask, 1959.
3Hasan el-Benna, El-Meretul-Muslime (botues: M. Nasiruddin
el-Albani)
4Ahmed Fehmi Ebu Sunne, Havle Hukukil-meretis sijasijje,
Kajro.
5Mahmud Sheltut, El-Kuranu vel mere, Egjipt.
6Kasżm Emin, Hurriyet-i Nisvan, Stamboll
1331.
7Cemil Sena Ongun, Yeni Kadżn, Stamboll, 1936.
1Ibėn Kajjim el-Xhevzijje, Igathetul-lefhan min mesajidish-
shejtan, 1961.
2Shah Velijjullah ed-Dihlevi, Huxhxhetullahil-baliga, Egjipt.
3Ebu Said el-Hadim, Berikatun Mahmudijje fi sherhi Tarikatin
Muhammedije, Stamboll, 1326.
4Ebu Hamid el-Gazali, Ihjau ulumid-din, Egjipt,
(Matbaatul-Istikame).
5Imam es-Suhreverdi, Avariful-maarif.
6Muhammed Ebu Zehre, Tandhimul-Islam, lil-muxhtema, Kajro.
7Muhammed Kutub, Fin-nefsi vel-muxhtema, Egjipt.
8Muhammed Kutub, Mareketut-tekalid, Egjipt.
9Dr. Ahmed Shelebi, Mukarenetul-edjan-Edjanul-hind el-kubra,
Kajro, 1964.
10Prof. Muhammed Hamidullah, Żslama Giriž,
Stamboll, 1956.
11Manastżrlż
Ismail Hakkż Risale-i Hamidiyye Tercemesi zeyli,
Stamboll, 1308.
12Ahmed Gürkan, Islam Kültürünün Garbi Medeniležtirmesi, Stamboll, 1956.
1Hafidh Ibėn Haxher el-Askalani, El-Isabe fi temjizis Sahabe,
Egjipt, 1939.
2Hafidh Ebu Umer Jusuf en-Nemeri el-Kurtubi,
El-istiab fi esmail-Ashab.
3Hajreddin ez-Zirikli, El-Alam, Egjipt, 1954-1959.
4Muhamed Jusuf, Hajatus Sahabe, Hajdarabad, 1960.
5Ibėn Kutejbe, El-Imame ves-sijase, Egjipt, 1963.
6Ali Himmet Berki, Büyük Türk Hükümdarż Istanbul Fatihi Sultan Mehmed Han ve Adalet Hayatż; Stamboll, 1953.
7Ali Himet Berki el-Akseki, el-Ahilul-Uthmani Ebul-Feth es-sultan
Muhammed eth-thani Fatihul-Konstantinijje ve hajatuhul-alijje; Egjipt,
1953.
1Prof. ord. Dr. Mazhar Osman Uzman, Tabatet-i ruhiye,
Stamboll 1941.
2Sżhhi sahifeler Sermuharriri: Dr. Mazhar Osman, Istanbul Tżb Fakültesi
Kütüphanesi
nr. 10146-9682.
3Prof. ord. Dr. Ernest Kretsehmer; Beden Yapżsż ve Karakter,
(pėrktheu: prof. dr. Mümtaz Turhan),
Stamboll, 1949.
4K. Koffka, Zihni Żnkižafżn Esaslarż (pėrktheu: Suad Tavlan), Stamboll, 1954.
5Dr. Cemal Zeki Önal, Evlilik
ve Mahremiyetleri, Stamboll, 1961.
6Istanbul Hukuk Fakültesi
Profesörleri ve Doēentleri, Prof. Cemil Bilsele
Armašan, Stamboll, 1939.
Stamboll-Shkup,
1417/1996
Titulli i origjinalit:
Islamda Kadżn
Pėrktheu:
Mustafė Morina
Pėrkthimin e pėrpunoi dhe recensoi:
Ali Pajaziti
Lektor:
Syzana Aliti
Rradhitja:
Eroll Bajraktari
Pėrgatitja kompjuterike:
Gazmend Hoxha